Kỳ tích phục hồi sau đột quỵ nhờ âm nhạc trị liệu tại TP.HCM

6 giờ trướcBài gốc

Chỉ từ những nhịp gõ đều đều, nhiều bệnh nhân đột quỵ tại TP.HCM bất ngờ đứng dậy và bước đi trở lại, khiến không ít người sửng sốt. Điều gì đang xảy ra trong các phòng phục hồi chức năng, nơi âm nhạc - tưởng chỉ để giải trí - lại trở thành “liều thuốc” kích hoạt vận động, vượt xa mong đợi của cả bác sĩ và gia đình bệnh nhân?

Từ phòng tập vang nhịp đến hành trình hồi sinh của bệnh nhân đột quỵ

Sáng sớm, phòng phục hồi chức năng tại Bệnh viện Phục hồi chức năng - Điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM vang lên tiếng gõ nhịp đều đặn. Những bệnh nhân ngồi trên ghế tập, người đứng bên thanh song song, mắt hướng theo nhịp metronome (máy tạo nhịp/máy đếm nhịp) đơn điệu mà kiên trì.

Bà Nguyễn Thị Nh.(63 tuổi) bị đột quỵ bán cầu trái hơn 3 tháng, đang cố gắng đặt từng bước chân phải xuống sàn theo nhịp gõ. Mỗi bước cách nhau vài chục centimet, chậm rãi nhưng rành rọt, như thể cả cơ thể bà đang học lại cách bước đi từ đầu.

Âm nhạc hỗ trợ tái lập các mạng lưới thần kinh bị tổn thương sau đột quỵ - Ảnh: minh họa

“Không đau đâu con, nhưng sợ mình bước không kịp nhịp”, bà Nh. thở nhẹ, tay bám thanh, mắt vẫn nhìn vào loa phát nhịp. Bà kể trước đây không nhấc được chân quá vài phân, nhưng từ ngày tập theo nhịp, từng chuyển động trở nên có khuôn mẫu hơn, dễ kiểm soát hơn, giống như não bộ được “nhắc nhớ” lại.

Không khí trong phòng tập tuy yên tĩnh nhưng ai cũng cảm nhận được sự căng thẳng và hy vọng đan xen. Mỗi bệnh nhân đều mang theo câu chuyện riêng về hành trình mất - tìm lại vận động. Và dường như, âm thanh chính là chiếc cầu nối giữa tuyệt vọng và hy vọng ấy.

Tỷ lệ sống sau đột quỵ tại Việt Nam ngày càng tăng nhờ hệ thống cấp cứu đột quỵ cải thiện. Thế nhưng phía sau trận chiến giữ mạng sống, cuộc chiến giành lại khả năng vận động mới thật sự gian nan và đắt đỏ.

Theo bác sĩ Huỳnh Lê Thanh Trúc - khoa Phục hồi chức năng – vật lý trị liệu, Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM - có đến 60–80% bệnh nhân đột quỵ gặp rối loạn vận động dai dẳng, khó khăn nhất là dáng đi và chi trên - hai chức năng quyết định khả năng sinh hoạt độc lập.

“Nhiều gia đình kiệt quệ sau vài tháng chăm sóc. Không ít bệnh nhân sống trong chán nản vì cảm giác vô dụng khi phải phụ thuộc vào người khác trong những hoạt động nhỏ nhất như mặc áo hay đi vệ sinh. Những tổn thương tinh thần ấy đôi khi nặng nề hơn cả mất mát thể chất. Chúng ta cứu được mạng sống nhưng để họ sống cuộc đời có chất lượng là thử thách lớn hơn rất nhiều”, bác sĩ Trúc chia sẻ.

Bước tiến khoa học đưa âm nhạc từ giải trí trở thành liệu pháp vận động

Âm nhạc trị liệu xuất phát từ những nghiên cứu về khả năng đồng bộ vận động theo nhịp. Khi nghe một chuỗi nhịp ổn định, cơ thể có xu hướng tự động điều chỉnh chuyển động phù hợp. Đây là phản ứng tự nhiên của hệ thần kinh gọi là “entrainment”. Hiệp hội Âm nhạc trị liệu Mỹ định nghĩa âm nhạc trị liệu là việc sử dụng âm nhạc có cấu trúc nhằm đạt mục tiêu điều trị cụ thể, được điều phối bởi chuyên gia.

Phân tích của bác sĩ Huỳnh Lê Thanh Trúc cho thấy, não bộ có xu hướng tự động đồng bộ chuyển động theo nhịp âm thanh. Nhịp đều cho phép não hình thành “khuôn mẫu thời gian”, từ đó lập trình lại cách cơ thể điều khiển vận động.

“Khi bệnh nhân nghe nhịp, họ giảm được gánh nặng phải suy nghĩ từng bước đi. Não tự kích hoạt phản xạ vận động theo mẫu có sẵn. Đó chính là chìa khóa giúp phục hồi hiệu quả”, bác sĩ Trúc nhấn mạnh.

Trong một số buổi tập, kỹ thuật viên đánh giá tốc độ bước hiện tại rồi điều chỉnh nhịp nhanh hoặc chậm hơn tùy mục tiêu điều trị. Bệnh nhân được hướng dẫn di chuyển theo nhịp, ban đầu có thể run, mất kiểm soát nhưng dần cải thiện. Một kỹ thuật viên cho biết: “Tập đi tự nhiên không định hướng thì bệnh nhân dễ bước nhanh chậm lẫn lộn, mất thăng bằng. Khi có nhịp, bước chân rõ hơn, đều hơn”.

Ngoài cơ chế thần kinh – vận động, âm nhạc còn tác động đến cảm xúc. Nhiều bệnh nhân chia sẻ rằng họ bớt căng thẳng và muốn tập lâu hơn.

Ông Dương (58 tuổi), từng gần như bỏ cuộc vì chán nản sau đột quỵ. Nhưng khi được hướng dẫn tập với nhịp metronome, ông thấy “giống như có người dẫn đường cho mình”. Chỉ sau hai tháng, ông đã có thể tự bước đi được đoạn ngắn không cần người đỡ. Con trai ông cũng cảm nhận rõ sự thay đổi khi cha vui tươi và chủ động hơn trong các buổi tập. Không còn lén lấy lý do mệt để bỏ buổi như trước.

Bác sĩ Trúc cho rằng, trầm cảm sau đột quỵ là rào cản lớn của quá trình phục hồi. Nhiều bệnh nhân có thể phục hồi vận động tốt, nếu kiên trì tập luyện nhưng tâm lý chán nản khiến họ bỏ dở giữa chừng. Âm nhạc trị liệu tạo hứng thú và giảm cảm giác cô đơn trong tập luyện, từ đó duy trì sự bền bỉ cần thiết cho não hình thành kết nối thần kinh mới.

Một phần quan trọng khác của âm nhạc trị liệu là luyện tập chi trên bằng nhạc cụ đơn giản. Bệnh nhân được yêu cầu gõ hoặc bấm phím theo nhịp. Khi âm thanh vang lên đúng thời điểm, não nhận được tín hiệu phản hồi ngay lập tức, từ đó củng cố liên kết giữa vận động, xúc giác và thính giác. Tại khoa phục hồi chức năng, nhiều bệnh nhân lớn tuổi đã nâng tay tốt hơn nhờ luyện tập theo nhịp piano điện.

“Khi họ nghe âm thanh do chính tay mình tạo ra, não mặc định rằng thao tác đó thành công, từ đó tăng cường hoạt động của vùng vận động”, bác sĩ Trúc giải thích. Ở những bệnh nhân tổn thương chi trên nặng, âm nhạc trị liệu trở thành cầu nối để khôi phục cử động tinh như cầm thìa, cài nút áo - những hoạt động tưởng nhỏ nhưng quyết định chất lượng sống.

Cơ hội triển khai rộng nhưng cần chuẩn hóa chuyên môn

Nhiều chuyên gia đánh giá âm nhạc trị liệu phù hợp với điều kiện Việt Nam vì chi phí thấp, dụng cụ đơn giản, có thể nhân rộng. Thế nhưng rào cản lớn nhất hiện nay nằm ở nhân lực.

Để triển khai chuẩn xác, kỹ thuật viên phải hiểu cơ chế thần kinh, biết điều chỉnh nhịp phù hợp từng bệnh nhân. Bác sĩ Trúc nhấn mạnh: nếu chỉ bật nhạc trong phòng tập rồi yêu cầu bệnh nhân tập theo thì đó không phải âm nhạc trị liệu mà là hiểu sai bản chất phương pháp.

Một chuyên gia phục hồi chi dưới đề xuất xây dựng chương trình đào tạo âm nhạc trị liệu lâm sàng để đảm bảo tính thống nhất khi triển khai. Có thể đưa phương pháp này xuống tuyến cơ sở, thậm chí vùng sâu vùng xa, giúp bệnh nhân tiếp cận phục hồi sớm hơn, giảm chi phí điều trị dài hạn và giảm gánh nặng lên bệnh viện tuyến cuối.

Khoa học tiến bộ đang mở ra cánh cửa mới cho phục hồi sau đột quỵ, nơi nhịp âm thanh có thể trở thành chìa khóa đánh thức vận động.

Khi nhìn những bệnh nhân bước từng bước theo nhịp metronome, có thể thấy phục hồi không phải phép màu mà là thành quả của sự bền bỉ, của cơ chế thần kinh kỳ diệu và của lòng tin. Mỗi bước nhỏ là chiến thắng trước di chứng tàn phá, mỗi nhịp gõ là lời nhắc nhở rằng cơ thể vẫn có thể học lại và tự phục hồi.

Trong tương lai, nếu được chuẩn hóa và nghiên cứu sâu hơn, âm nhạc trị liệu có thể trở thành một phần quan trọng trong phác đồ phục hồi tại Việt Nam. Và biết đâu, ở những phòng tập bệnh viện tuyến huyện hay trung tâm phục hồi tại cộng đồng, nhịp metronome đơn giản lại trở thành nhịp đập của hy vọng, giúp những người tưởng chừng đã mất khả năng vận động có thể đứng dậy bước đi một lần nữa.

Hồ Quang

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/ky-tich-phuc-hoi-sau-dot-quy-nho-am-nhac-tri-lieu-tai-tp-hcm-242626.html