Lại bị mủn nát gạch phục chế

6 giờ trướcBài gốc

Tháp Bắc thuộc cụm tháp Khương Mỹ sau trùng tu

Theo nhiều chuyên gia, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do muối hóa từ gạch cũ sang gạch mới, không tiến hành khử muối trên tháp trước khi trùng tu.

Hiện tượng khách quan, không thể xử lý dứt điểm?

Dự án bảo tồn tháp Bắc và tháp Giữa thuộc cụm tháp Chăm Khương Mỹ ở xã Tam Xuân 1, huyện Núi Thành (Quảng Nam cũ, nay xã Tam Xuân, TP Đà Nẵng) được phê duyệt năm 2019 với tổng kinh phí 12,6 tỉ đồng, hoàn thành vào tháng 12.2022. Tuy nhiên, sau hơn hai năm hoàn thành, vào thời điểm hết hạn bảo hành, tình trạng mủn gạch phục chế tại các cụm tháp Bắc, tháp Giữa ngày càng nghiêm trọng.

Về hiện tượng nổi muối, mủn gạch tại tháp Bắc, tháp Giữa cụm tháp Chăm Khương Mỹ, theo Trung tâm triển khai công nghệ xây dựng miền Trung (Viện Khoa học công nghệ xây dựng), đơn vị thi công công trình, thì đây là hiện tượng khách quan và không thể ngăn chặn, xử lý dứt điểm. Gạch phục chế tháp Chăm Khương Mỹ có nguồn gốc sản xuất tại huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định (cũ), đáp ứng các thông số kỹ thuật về thành phần phụ gia và nhiệt độ, chất lượng gạch luôn đảm bảo. Để gạch phục chế ở ngoài tự nhiên không bị hiện tượng này, nhưng trùng tu vào tháp là mủn nhanh hoặc chậm nên không thể quy nguyên nhân do gạch phục chế không đảm bảo yêu cầu kỹ thuật.

Nguyên nhân chính khiến gạch phục chế tháp Khương Mỹ bị mủn nát có thể do tình trạng muối hóa từ trong tường tháp gây ra. Các khảo sát phân tích trên bề mặt gạch cổ tháp Khương Mỹ cho thấy có lượng muối lớn được tích lũy qua nhiều thế kỷ vì tháp nằm gần biển, xác động vật chết phân hủy trên đỉnh tháp tạo muối… Quá trình này càng rõ nét khi chịu tác động thường xuyên của nắng, gió, nhiệt độ cộng với mạch nước ngầm bốc hơi, nước mưa trên đỉnh tháp thẩm xuống ngưng tụ. Khi gặp nắng nóng hơi nước thoát ra, muối đọng lại tràn qua bề mặt khối xây mới gây ra hiện tượng muối hóa và mủn bề mặt gạch phục chế.

Đây là hiện tượng khách quan, xảy ra ở tất cả tháp Chăm dọc khu vực ven biển miền Trung, kể cả tại khu đền tháp Mỹ Sơn. Trong đó, vùng gạch bị mủn chủ yếu nằm phần bên dưới chân tháp (khoảng 3,5m trở xuống) hoặc những vùng có biên độ khô ẩm thay đổi nhiều.

Gạch phục chế ở tháp Bắc, tháp Giữa cụm tháp Chăm Khương Mỹ xuất hiện tình trạng mủn nát

Mủn nát do “muối hóa” từ gạch cũ

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Chăm Lê Trí Công, nguyên nhân dẫn đến tình trạng gạch phục chế tại tháp Giữa và tháp Bắc cụm tháp Khương Mỹ bị mủn nát chỉ sau hơn hai năm trùng tu chủ yếu xuất phát từ hiện tượng muối hóa, muối từ gạch gốc lan truyền sang gạch mới. Quy trình trùng tu của đơn vị thi công và cơ quan chủ quản còn nhiều bất cập đã dẫn đến tình trạng trên.

Cụ thể, đã bỏ qua nguyên tắc khử muối trên gạch cổ trước khi tiến hành các công đoạn trùng tu. Nếu trùng tu mà không khử muối thì khối xây mới chắc chắn sẽ bị nhiễm muối từ khối cũ và hư hỏng theo thời gian.

Tháp Khương Mỹ có mạch nước ngầm chảy qua nền móng, nhưng lại không có biện pháp bọc móng để ngăn nước ngầm thấm lên thân tháp. Việc không xử lý mạch nước ngầm kết hợp với hiện tượng muối hóa đã tạo thành “tổ hợp” phá hủy nhanh chóng những viên gạch mới.

Các nghiên cứu về cụm tháp Khương Mỹ đã chỉ ra rằng hàm lượng muối Na₂SO₄ và NaCl trong vật liệu xây dựng tại đây đặc biệt cao, do vị trí di tích nằm gần biển và chịu ảnh hưởng của mực nước ngầm dâng thấm ngược. Vì vậy, theo nhà nghiên cứu Lê Trí Công, công tác trùng tu bảo tồn tại Khương Mỹ cần được triển khai song song hai nhóm giải pháp.

Thứ nhất, đối với nước ngầm, cần nghiên cứu thủy văn nhằm điều chỉnh hướng dòng chảy của hệ thống kênh tưới tiêu gần đó, đưa dòng nước ra xa phạm vi cụm tháp; đồng thời tiến hành các biện pháp bao bọc, cách ly phần móng khỏi sự xâm nhập của nước ngầm.

Đối với muối tích tụ trong gạch cũ phải tiến hành khử muối trước khi gắn kết với vật liệu mới. Các phương pháp khử muối thường áp dụng bao gồm: Tưới rửa liên tục bằng nước tinh khiết nhằm hòa tan và loại bỏ muối; Đắp “mặt nạ” bằng hỗn hợp đất sét và cellulose để hút muối ra khỏi gạch, muối sẽ kết tinh và lưu lại trên lớp mặt nạ; Khử muối bằng phương pháp điện hóa, tức làm ẩm bề mặt gạch bằng nước tinh khiết rồi cho dòng điện một chiều cường độ thấp đi qua hệ điện cực anode-cathode để kéo các ion muối ra ngoài, phá vỡ cấu trúc tinh thể muối.

Một vấn đề đặt ra là vì sao gạch Chăm nguyên gốc, mặc dù ngậm muối trong suốt nghìn năm tháp vẫn đứng vững, theo lý giải của nhà nghiên cứu Lê Trí Công, điều này liên quan trực tiếp đến cấu trúc vi mô của gạch Chăm cổ. Kích thước và mật độ lỗ rỗng được kiểm soát đặc biệt, giúp gạch có khả năng chịu muối và hạn chế hiện tượng phá hủy kết cấu. Thông số kích thước và mật độ lỗ rỗng phải đưa vào tiêu chuẩn của gạch trùng tu.

“Đối với các công trình tháp Chăm phân bố dọc ven biển, việc khử muối toàn diện trước khi trùng tu là yêu cầu bắt buộc nhằm đảm bảo độ bền lâu dài của vật liệu phục chế và tính nguyên vẹn của di tích”, ông Công khẳng định.

Không chỉ là chuyện của Khương Mỹ

Điều đáng quan ngại là hiện tượng nổi muối, rêu mốc và mủn nát gạch phục chế tháp Chăm Khương Mỹ đã xuất hiện và được đơn vị và các cơ quan liên quan cảnh báo từ rất sớm. Từ giữa năm 2023, Văn Hóa đã có nhiều bài viết phản ánh về hiện tượng nổi muối trắng, rêu mốc, mủn gạch trên bề mặt khối xây bằng gạch phục chế tại các khu vực tháp tháp Bắc và tháp Giữa thuộc khu di tích quốc gia tháp Chăm Khương Mỹ chỉ sau nửa năm kết thúc dự án tu bổ.

Thời điểm đó, đơn vị thi công đã tiến hành khảo sát xác định nguyên nhân xuất hiện tình trạng trên, tạm thời vệ sinh bề mặt, chùi rửa những vị trí bị rêu muối; lập quy trình bảo trì, bảo quản cho dự án bảo tồn, tu bổ, phục hồi tháp Bắc, tháp Giữa.

Viện Khoa học công nghệ Xây dựng (đơn vị thi công) đã tiến hành khảo sát và lấy mẫu phân tích tháp Khương Mỹ, kiểm tra các tài liệu ở các tháp trên địa bàn miền Trung, Tây Nguyên có hiện tượng nổi muối và mủn bề mặt gạch giống tháp Khương Mỹ, từ đó đưa ra nguyên nhân dẫn đến các hiện tượng trên ở các tháp là do cơ chế ăn mòn hóa học, trong môi trường tồn tại hai yếu tố SO4-2 và CL.

Tuy nhiên, hiện tượng này xuất hiện ở tháp Khương Mỹ khá sớm hơn và thấy rõ hơn là do ở gần biển. Từ đó, đề xuất giải pháp khắc phục làm giảm tốc độ nổi muối và mủn bề mặt gạch sau tu bổ. Tuy nhiên đây chỉ là giải pháp tạm thời. Hiện tượng nổi muối và mùn bề mặt gạch sau tu bổ các tháp là hiện tượng khách quan và gần như không thể khắc phục nếu vẫn sử dụng giải pháp gia cường khối xây bằng gạch phục chế.

Báo cáo kết quả khảo sát và xác định nguyên nhân gây nổi muối, rêu mốc tháp Khương Mỹ sau trùng tu hồi tháng 8.2023 của Viện Khoa học Công nghệ xây dựng cũng đã đề cập đến hiện tượng suy giảm chất lượng bề mặt gạch sau quá trình tu bổ. Gạch mủn xuất hiện ở bề mặt vùng tiếp giáp giữa khối xây cũ với khối xây mới, tập trung ở vùng phía trên đỉnh. Vùng gạch bị mủn thường có độ ẩm lớn hơn các vùng khác và tập trung ở khu vực nhiều nắng. Cơ chế khoa học gây mủn bề mặt gạch (tạm gọi là phong hóa).

Theo đó nguyên nhân chủ yếu là quá trình kết tinh muối NaCl và Na2SO4 trong vật liệu. Trên bề mặt khối xây tháp cổ sau hơn nghìn năm tồn tại đang tích trữ một lượng muối NaCl và Na2SO4 rất lớn, chủ yếu tập trung ở phần gạch bị mủn. Khi mưa xuống, nước mưa mang theo muối từ phần mùn trên bề mặt gạch mủn chảy tràn vào khối xây cất mới,…Có sự dịch chuyển muối hòa tan trên bề mặt từ khối xây cũ sang khối xây mới và lượng muối này tập trung ở khu vực tiếp giáp giữa hai khối xây vì đây là vị trí duy trì độ ẩm lớn.

KHÁNH CHI

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/van-hoa/lai-bi-mun-nat-gach-phuc-che-167285.html