Làm thế nào các nhà khảo cổ xác định giới tính của một bộ xương?

15 giờ trướcBài gốc

Khi khai quật được hài cốt người cổ đại, một trong những câu hỏi đầu tiên mà các nhà khảo cổ đặt ra là: "Người này là nam hay nữ?" Nhưng câu trả lời không phải lúc nào cũng rõ ràng và khoa học hiện đại đang cho thấy, giới tính sinh học có thể là một phổ phức tạp hơn tưởng tượng.

Theo Sean Tallman, nhà nhân chủng học sinh học tại Đại học Boston, các phương pháp phân tích xương có thể xác định giới tính với độ chính xác khoảng 95%, nhưng “không có phương pháp nào tuyệt đối chính xác.”

Các nhà khoa học có một số phương pháp có thể giúp xác định giới tính sinh học của bộ xương.

Thông thường, các nhà khảo cổ đo các xương dài như xương đùi, xương chày và áp dụng thuật toán thống kê, bởi trung bình nam giới cao lớn hơn nữ khoảng 15%. Tuy nhiên, nhiều yếu tố như dinh dưỡng, di truyền và môi trường sống có thể khiến kích thước cơ thể dao động mạnh, làm mờ đi ranh giới giới tính.

Nếu phần xương chậu còn nguyên vẹn, phương pháp Phenice, dựa vào đặc điểm của xương mu thường đáng tin cậy hơn. Chỉ cần quan sát độ cao và độ rộng của xương, các chuyên gia có thể đoán giới tính với độ chính xác lên đến 95%.

Nhưng bước tiến lớn nhất đến từ công nghệ hiện đại: phân tích DNA cổ đại. Bằng cách nhận diện các biến thể gen liên quan đến nhiễm sắc thể giới tính, phương pháp này hiện đạt độ chính xác 99%. Dù vậy, không phải bộ xương nào cũng còn đủ DNA để phân tích do sự phân hủy theo thời gian.

Dù các con số chính xác đáng kinh ngạc, giới khoa học cho rằng việc dựa hoàn toàn vào xương để xác định giới tính có thể bỏ sót những khía cạnh quan trọng. “Giới tính không phải nhị nguyên, mà là hai cực,” Donovan Adams, nhà nhân chủng học tại Đại học Central Florida cho biết. Trên phổ này, tồn tại một bộ phận không nhỏ người liên giới tính, những người có đặc điểm sinh học pha trộn giữa nam và nữ.

Virginia Estabrook, từ Đại học Maryland, chia sẻ: “Khoảng 1,7% dân số là liên giới tính, tức ít hơn một chút so với 1 trong 50 người.” Những tình trạng liên giới tính có thể bao gồm: tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh (CAH), hội chứng Klinefelter (XXY), kháng androgen, hoặc thiếu hụt enzym 5α-Reductase 2. Các biến thể nhiễm sắc thể như khảm XX/XY cũng góp phần làm cho giới tính sinh học trở nên đa dạng.

Một trường hợp điển hình là tướng Casimir Pulaski, anh hùng trong Chiến tranh Cách mạng Mỹ. Bộ xương của ông có những đặc điểm "nữ tính", nhưng cuộc đời ông lại được sống như một người đàn ông. Nghi ngờ về một dạng liên giới tính đã được đặt ra, một minh chứng sinh động cho sự phức tạp của giới tính sinh học.

Không chỉ giới tính, mà cả “giới”, tức là vai trò xã hội và bản dạng giới cũng là yếu tố khó nắm bắt khi nhìn vào một bộ xương. Adams nhấn mạnh: “Bản dạng không phải là thứ có sẵn từ khi sinh ra. Nó được thể hiện và hình thành suốt cả đời.”

Những hành vi có tính giới, như kéo cung hay xay ngũ cốc, để lại dấu vết trên cơ thể, nhưng không dễ để các nhà khảo cổ xác định được chúng phản ánh bản dạng giới, công việc, hay văn hóa.

Sai lầm vì định kiến nhị nguyên vẫn xảy ra. Tại Pompeii, phân tích DNA tiết lộ một bộ xương từng được cho là người mẹ và con ruột thực ra là một người đàn ông và một đứa trẻ không có quan hệ huyết thống. Hay vào năm 2019, một ngôi mộ Viking với đầy vũ khí được xác nhận là thuộc về một người có nhiễm sắc thể nữ, thách thức quan niệm rằng chỉ nam giới mới là chiến binh.

Tuy khoa học đã tiến bộ vượt bậc, việc hiểu chính xác về giới tính và bản dạng của con người cổ đại vẫn còn là một thách thức lớn. “Chúng ta vẫn đang bị giới hạn bởi lối tư duy nhị nguyên,” Tallman thừa nhận, “nhưng thực tế là có rất nhiều sự giao thoa giữa hai giới.”

Estabrook bổ sung: “Mỗi lần chúng ta cố gắng vạch ra một ranh giới rõ ràng cho giới tính sinh học, luôn có người nằm ngoài khuôn mẫu đó.”

Một trở ngại lớn là thiếu nguồn lực nghiên cứu về người liên giới tính trong khảo cổ học. “Tương lai của lĩnh vực này phụ thuộc rất nhiều vào nguồn tài trợ,” Tallman nói, “và điều đó sẽ quyết định chúng ta có thể hiểu được hành vi và sinh học của con người quá khứ đến đâu.”

Kaleigh Best kết luận: "Công nghệ giúp ta xác định được vài khía cạnh về giới tính từ bộ xương, nhưng để hiểu một con người, thực sự là ai thì còn phức tạp hơn nhiều so với những gì ta từng nghĩ."

Như Ý (Live Science)

Nguồn Doanh Nghiệp : https://doanhnghiepvn.vn/kham-pha/lam-the-nao-cac-nha-khao-co-xac-dinh-gioi-tinh-cua-mot-bo-xuong/20250509111950521