Lãng quên lũy đá cổ Kỳ Lạc trên dãy Hoành Sơn?

8 giờ trướcBài gốc

Ô cửa và hộc đóng quân là hạng mục nối liền nhau, điểm đặc biệt trong kết cấu của lũy đá

Di tích lũy đá cổ Kỳ Lạc (Hà Tĩnh) được phân bố trên sườn phía Bắc dãy Hoành Sơn, kéo dài theo trục từ Đông sang Tây với độ dài trên 30 km. Hiện nay, đoạn thành lũy cổ bằng đá còn nguyên vẹn thuộc địa phận các xã Kỳ Lạc và phường Vũng Áng. Lũy đá cổ Kỳ Lạc còn có tên gọi khác là lũy Lâm Ấp hay Ông Ninh.

Lũy đá cổ hiếm có

Men theo triền núi, khi leo đến điểm đầu của thành lũy đá, hiện lên trước mắt chúng tôi là lũy đá cổ được xây dựng khá công phu với hàng triệu viên đá phiến ghép chồng lên nhau và kéo dài đến tận đỉnh núi. Lũy đá cổ này bắt đầu từ chân dốc Đèo Bụt, kéo dài khoảng 1 km men theo sườn núi lên đỉnh đèo thuộc núi Trầm Hương, nằm trong dãy Hoành Sơn thuộc xã Kỳ Lạc (Hà Tĩnh).

Theo giới nghiên cứu, lũy đá cổ có từ thời Chămpa. Đến thế kỷ XVII, dưới thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, nhận thấy lũy đá này nằm ở vị trí đồi núi cao, dốc đèo hiểm trở, là địa hình phòng thủ lý tưởng để đề phòng quân đội của nhà Nguyễn từ Đàng Trong đánh ra, nên chúa Trịnh Toàn đã củng cố, xây dựng thành một phòng tuyến quân sự vững chắc.

Lũy được xây dựng hoàn toàn bằng loại đá tự nhiên ở chính vùng đất này mà cư dân bản địa gọi là đá son (vì khi mài đá có màu đỏ như son), không sử dụng chất kết dính vì loại đá này mềm và mịn, để lâu ngày, bột đá bị phân hủy tạo thành chất kết dính rất chắc.

Thành lũy quay về hướng Nam, chỗ cao nhất là 6m ở bề mặt phía Nam; phía Bắc cao nhất là 3m; mặt thành lũy rộng 3m; chân thành lũy rộng 5m. Đặc biệt, cứ cách nhau khoảng 3m dưới chân lũy hoặc trên thân lũy lại trổ một lỗ hình vuông dạng phễu, mặt trước có kích thước 1m, mặt sau 0,8m, có công dụng vừa làm lỗ thoát nước, vừa là hỏa hiệu như lỗ châu mai chạy xuyên qua thân lũy.

Đây là chi tiết khá thú vị và đang đặt ra cho giới nghiên cứu những câu hỏi về công năng sử dụng và mục đích của người xây lũy. Những lỗ hình vuông này được xây với kiến trúc khá độc đáo: Bên trong lòng, cả trên trần và hai bên vách được lát bằng những hòn đá tự nhiên, phẳng; đặc biệt, miệng lỗ được thiết kế chắc chắn bằng một thanh dầm bắc ngang nhằm chống đỡ sức nặng của cả công trình. Sau lỗ hình vuông đó, lũy được xây giật ra ngoài tạo thành một hố tác chiến hay còn gọi là “hộc đong quân”, có thể chứa được 4-5 người.

Ông Nguyễn Phi Công, Phó giám đốc Bảo tàng Hà Tĩnh cho biết: “Đây là một lũy đá cổ hiếm có. Về mặt kỹ thuật xây dựng thành lũy, người xưa đã tận dụng tuyệt đối lợi thế của thiên nhiên, đó là địa hình hiểm trở của dãy Hoành Sơn hùng vĩ. Công trình được xây dựng cực kỳ cẩn thận bởi những người chỉ huy tài ba và đội ngũ lính thợ rất giỏi tay nghề nên chất lượng và nghệ thuật kiến trúc cao hơn hẳn so với những hệ thống thành lũy đá cổ đã từng được phát hiện ở các tỉnh khác”.

Lũy đá cổ ở Kỳ Lạc hay còn gọi là lũy Ông Ninh đã để lại dấu ấn trong tiến trình lịch sử đất nước, là một bộ phận trong nền kiến trúc cổ và khảo cổ học Việt Nam còn tồn tại nguyên vẹn cho đến ngày nay, là di tích có giá trị lớn về lịch sử, văn hóa, khoa học cần được đầu tư nghiên cứu, bảo tồn để phát huy giá trị. Lũy đá cổ Kỳ Lạc không chỉ có giá trị về mặt văn hóa, mà còn là chứng tích lịch sử, kỳ vọng sẽ là điểm tham quan du lịch hấp dẫn.

Lũy đá nhìn từ trên cao

Xin đừng lãng quên lũy đá cổ Kỳ Lạc

Với những giá trị nổi bật về kiến trúc nghệ thuật, khảo cổ học và lịch sử văn hóa, năm 2014, Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã có Quyết định số 4105/QĐ-BVHTTDL công nhận và xếp hạng lũy đá Kỳ Lạc là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Đây là công trình có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, phục vụ tham quan du lịch cũng như các chương trình nghiên cứu về thành lũy cổ ở Việt Nam.

Ghi nhận tại hiện trường, lũy đá cổ Kỳ Lạc đã xuống cấp nghiêm trọng, có nhiều đoạn đã bị đổ vỡ, xô lệch. Nhiều hạng mục công trình như hệ thống tường thành lũy, lỗ ô vuông, bậc tam cấp, hộc đong quân… bị dây leo, cây cối phủ kín, che khuất.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Thanh Ngọc, Chủ tịch UBND xã Kỳ Lạc (Hà Tĩnh) cho biết: “Với kỹ thuật kiến trúc bậc cao, có giá trị văn hóa, lịch sử nên lũy đá cổ đã được Bộ VHTTDL công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Là công trình có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, phục vụ tham quan du lịch cũng như các chương trình nghiên cứu về thành lũy cổ ở Việt Nam, thế nhưng di tích đang ngày càng xuống cấp nghiêm trọng. Chúng tôi rất lo lắng nhưng thiếu kinh phí tu bổ và thuê người trông coi, bảo vệ…”.

Còn theo ông Nguyễn Trí Sơn, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Hà Tĩnh, “đây là một lũy đá cổ hiếm có trên cả nước nói chung và khu vực Bắc miền Trung nói riêng. Hiện tại chưa tìm thấy hệ thống thành lũy nào ở nước ta có kết cấu và quy mô độc đáo như lũy đá cổ ở Kỳ Lạc. Là một di tích có giá trị lớn về kiến trúc, lịch sử, văn hóa, khoa học cần được đầu tư nghiên cứu bảo tồn để phát huy giá trị”.

Dãy núi Hoành Sơn hũng vĩ, sừng sững nằm đó. Giữa mênh mông cây rừng, đồi keo, tràm bạt ngàn, dấu tích lũy đá cổ gần như đã bị che lấp, phủ kín và xuống cấp.

Rời thành lũy đá cổ Kỳ Lạc lúc trời đã về chiều, chúng tôi mang theo không ít suy tư, lo lắng cho một di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Với hiện trạng như hiện nay, không ít ý kiến cho rằng, công trình đang có dấu hiệu bị lãng quên cả về công tác quản lý và phát huy giá trị.

Đã đến lúc chính quyền các cấp, cơ quan chức năng của tỉnh Hà Tĩnh cần khẩn trương có phương án tôn tạo, bảo tồn, tu bổ các hạng mục xuống cấp của di tích kiến trúc lũy đá cổ.

Nếu không kịp thời, rất có thể trong nay mai, một công trình kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia có giá trị như lũy đá cổ Kỳ Lạc sẽ biến thành… phế tích.

MAI THỤC LINH

Nguồn Văn hóa : http://baovanhoa.vn/van-hoa/lang-quen-luy-da-co-ky-lac-tren-day-hoanh-son-162515.html