Nghi thức tế lễ tại Đình San Mai.
Đình San Mai được xây dựng tại thôn San Mai (trước kia thuộc tổng Phượng Lâu – huyện Hạc Trì), nay là Phường Vân Phú. Đình được xây dựng khoảng đầu thế kỷ 19, có kết cấu chữ Đinh, gồm hai tòa Đại Đình và hậu cung có quy mô đồ sộ cùng nhiều cổ vật quý. Đình là nơi thờ Đức Tâm Viên Sơn Thánh, con rể của Vua Hùng Vương thứ 18 - một trong “Tứ bất tử” của người Việt, người có công lớn giúp dân khai khẩn ruộng đất, trồng cây lương thực, đắp đê ngăn nước, chế ngự thiên nhiên, săn đuổi thú dữ.
Đình có 2 kỳ tiệc chính là ngày mùng 9 tháng Giêng và ngày mùng 4 tháng 10 âm lịch hằng năm. Phần lễ tổ chức Lễ Tế Đình – Quan chủ tế đi giữa, hai bên có hai hàng lính tay cầm binh khí uy nghiêm, bước theo nhịp tiếng trống, chiêng vang rộn. Kết thúc là đọc chúc văn ghi nhớ công ơn của Đức Thánh đã giúp nước, giúp dân, đồng thời cầu cho dân làng có cuộc sống bình an, mưa thuận gió hòa, nhân khang, vật thịnh. Phần hội với những trò chơi dân gian đặc sắc như chọi gà, kéo co, cờ người, hát cửa đình, tạo không khí vui vẻ.
Lãnh đạo UBND phường Vân Phú trao Bằng xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh Đình San Mai.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp năm 1952, giặc Pháp bắn phá từ ngã ba Quốc lộ 2, Nông Trang, ngôi đình bị phá hủy nặng nề. Trải qua thời gian và chiến tranh ác liệt, việc gìn giữ ngôi đình càng khó khăn; đến năm 1958, đình bị phá hủy hoàn toàn. Đồ thờ tự, sắc phong được các gia đình lưu giữ sau trận lũ lụt năm 1969 và năm 1971 thì không còn lưu giữ được.
Với truyền thống đạo lý “uống nước nhớ nguồn” và lòng ngưỡng mộ công ơn của Đức Thánh Tản Viên với nước, với dân, từ năm 1990, Hội Người cao tuổi và người dân làng San Mai đã tu sửa nhà kho của hợp tác xã, mua sắm đồ thờ tự, duy trì tế lễ hằng năm và đề nghị các cấp chính quyền tỉnh cho phép khôi phục lại ngôi đình trên nền đất đình xưa.
Các tiết mục văn nghệ tại Lễ hội Đình San Mai.
Năm 2013, đình được khởi công xây dựng lại khang trang, đáp ứng nhu cầu tâm linh tín ngưỡng lành mạnh của Nhân dân cho đến nay.
Nhân dịp này, thừa ủy quyền của UBND tỉnh, lãnh đạo UBND phường Vân Phú đã trao Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh Đình San Mai.
Linh Nguyễn