Lên cội nguồn Khuổi Nặm, Bó Hoài

16 giờ trướcBài gốc

Di tích Bó Hoài - nơi làm việc của Báo Việt Nam Độc Lập. Ảnh: T.L

Quốc lộ 3, chúng tôi qua lại nhiều lần, nhất là những năm tháng hoạt động trong lĩnh vực truyền hình, thiết lập nhiều điểm cầu trong các sự kiện lớn. Lại nữa, những năm là tỉnh Bắc Thái (Thái Nguyên và Bắc Kạn sáp nhập năm 1965 và tách tỉnh năm 1997), đi viết phóng sự về mở đường Bắc Chợ Rã, lên mãi đèo Tài Hồ Xìn viết về chặn giặc trong chiến tranh biên giới năm 1979… Rồi đi làm phim “Con đường Nam Tiến”… nhưng chưa lần nào cảm xúc dâng trào như lần này vì đi làm về một sự kiện đời người không dễ gặp - 100 năm báo chí…

Chính sử nước nhà chép: Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ (1939-1945), thực dân Pháp đầu hàng phát xít Đức ở chính quốc, nhưng lại tăng cường đàn áp phong trào cách mạng ở các nước thuộc địa. Giữa lúc phong trào cách mạng còn phôi thai, sau 30 năm bôn ba ở nước ngoài tìm đường cứu nước, cứu dân, ngày 28/1/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc cùng một số cán bộ, đảng viên về đến bản Pác Bó, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng.

Từ ngày 10 đến 19-5 tại lán Khuổi Nặm, Pác Bó, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc với danh nghĩa đại diện Quốc tế Cộng sản triệu tập Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8. Hội nghị đã quyết định chính sách mới của Đảng, đặt vấn đề giải phóng dân tộc thành nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết của toàn dân và đề ra chủ trương thành lập tổ chức Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh); xây dựng căn cứ địa cách mạng, xây dựng và phát triển các lực lượng vũ trang.

Đồng thời, để đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, giáo dục và tổ chức phong trào cách mạng trong các tầng lớp nhân dân, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã cho xuất bản tờ Báo Việt Nam Độc Lập, do chính Người trực tiếp viết, biên tập, in rồi phát hành…

Quá trình tìm hiểu cuộc đời làm báo của Hồ Chí Minh, chúng tôi được biết: Khi còn bôn ba nước ngoài, Bác cũng đã xuất bản cả thày 9 tờ báo. Tờ Thanh Niên ra đời ở Quảng Châu (Trung Quốc) ngày 21/6/1925, Người trực tiếp xuất bản 88 số cũng bằng cách dùng bút bằng sắt viết chữ trên giấy nến rồi in tipo trên giấy…

Báo Việt Nam Độc lập ra số đầu tiên ngày 1/8/1941, được đánh số 101 xuất bản tại lán Khuổi Nặm 2, Pác Bó (Hà Quảng). Trang nhất của số đầu tiên có bài xã luận nêu rõ: Tây cốt làm cho dân ta ngu hèn. Báo “Việt Nam Độc Lập” cốt làm cho dân ta hết ngu hèn, biết các việc, biết đoàn kết, đặng đánh Tây, đánh Nhật, làm cho “Việt Nam độc lập” bình đẳng, tự do!

Trang nhất số 103 đăng bức tranh cổ động do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vẽ một người cầm loa, dáng kêu gọi, hình người và loa hợp thành tên báo, đăng 4 câu thơ: “Việt Nam độc lập thổi kèn loa/Kêu gọi dân ta trẻ lẫn già/Đoàn kết vững bền như khối sắt/Để cùng nhau cứu nước Nam ta”.

Bên lán Khuổi Nặm, nơi biên tập và in Báo Việt Nam Độc Lập những số đầu.

Theo tổng hợp của Bảo tàng Pắc Bó, Bác Hồ luôn thực hiện theo lời Lê-nin: Tờ báo là công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo. Cho nên Bác cố gắng ra một tờ báo, làm rất bí mật vì luôn luôn có mật thám của Pháp, Nhật rình mò. Làm báo thì phải có đá in, anh em tìm kiếm những tấm bia đá rồi mài thành bản in.

Trò chuyện cùng cụ Hoàng Đức Chiêm, ở xã Hồng Việt, huyện Hòa An, Cao Bằng - nơi một thời gian Báo Việt Nam Độc Lập xuất bản tại hang đá Bó Hoài, chúng tôi được cụ chia sẻ:

- Đồng bào địa phương rất thích đọc báo, vì báo viết điều gì cũng thấm thía với họ. Đồng bào còn tự tổ chức những tổ đọc báo và bí mật đưa tin tức cho báo. Đồng bào lại tìm mọi cách tuyên truyền cho lính dõng đọc báo để làm binh vận. Báo phải viết chữ to để đồng bào dễ đọc; bài viết phải rất ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ.

Chị Nông Thị Tiên, cán bộ văn hóa xã Hồng Việt, sau khi trao cho chúng tôi nhiều tài liệu có lưu ý:

- Tháng 4-1942, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định chuyển cơ quan từ Pác Pó về vùng núi Phja Ngả (Lam Sơn, Hồng Việt, Hòa An). Vùng này được gọi là Khu căn cứ địa Lam Sơn để có ý nhắc nhở truyền thống oanh liệt của căn cứ địa Lam Sơn khi Lê Lợi dấy binh khởi nghĩa chống quân Minh đô hộ. Cơ quan Báo Việt Nam Độc Lập cũng từ Pác Bó chuyển về hang Lũng Hoài, Bó Hoài... và xuất bản từ số báo 120 ra ngày 10/3/1942. Cơ quan Báo Việt Nam Độc Lập đóng trên hang Bó Hoài, hoạt động bí mật rất ít người, nên hầu hết là kiêm nhiệm nhiều việc. Đồng chí Bế Nhật Huyến được giao sắp xếp bài vở, lên khuôn báo, viết chữ ngược lên mặt đá rồi cùng đồng chí Phương Triều An in báo.

Báo Việt Nam Độc Lập ra 10 ngày một kỳ, mỗi kỳ 400 tờ. Do in litô nên nhiều nhất mỗi lần chỉ in được 400 tờ, muốn in nhiều hơn thì lại phải mài đá, viết lại. Báo Việt Nam Độc lập ngay từ số đầu tiên đã bán 1 xu một tờ, thời ấy giá 1kg gạo là 3 xu. Điều này đã nói lên tính thiết thực của tờ báo đối với cơ sở và quần chúng cách mạng…

Địa hình khu vực Bó Hoài rất hiểm trở. Lên Bó Hoài, trước hết phải lên Lũng Hoài theo đường mòn đến vùng hang Kéo Đứng mới leo lên. Cơ quan Báo Việt Nam Độc Lập ở áp một vách núi dựng đứng, leo lên phải qua một khe đá có bắc cầu để qua…

"Đánh hơi" thấy có hoạt động của Việt Minh, thực dân Pháp xây dựng đồn bốt nhỏ đặt khắp nơi: Bản Giàng, Lũng Chung, Nà Bao, bao vây rừng núi Lam Sơn. Báo Việt Nam Độc Lập chuyển lần thứ ba vào Lũng Dẻ, xã Minh Tâm, huyện Nguyên Bình (nay thuộc xã Trương Lương, huyện Hòa An), ở sườn bên kia dãy núi đá Lam Sơn, và vẫn ra các số báo đều đặn.

Đồng chí Trương Nam Hiến công tác trong Châu ủy Nguyên Bình có thơ: Tình hình nhà báo Việt Minh đây/Phong cảnh nhìn xem cũng khá hay/Nhà dựng liền ngay vào vách đá/Giường kê sát hẳn dưới chân cây/Lửa thiêu củi mục ù ù cháy/Ca hứng nước mưa lách tách đầy/Công việc luôn tay không chán mỏi/Việt Nam Độc lập ắt không chày.

Do điều kiện địa hình Lũng Dẻ hẻo lánh, đường xa, không tiện chuyển vật liệu lên; điều kiện tiếp tế khó khăn, hơn nữa lại cách xa cơ quan Liên Tỉnh ủy, nên đồng chí Tống (tức Phạm Văn Đồng) đã quyết định đưa cơ quan Báo trở lại vùng núi Lam Sơn, lúc đầu vào ở hang Lũng Sa, sau đó chuyển về hang nhỏ ở đỉnh Bó Hoài. Tháng 8-1942, Bác Hồ đi công tác nước ngoài, đồng chí Tống được Bác giao ở nhà phụ trách tờ báo.

Đồng chí Phạm Văn Đồng từng nói: “Bác sáng lập ra tờ báo này là để hướng dẫn quần chúng đấu tranh cách mạng, giặc càng khủng bố, ta càng ra báo đều đặn”.

Ông Hoàng Đức Chiêm và bà Nông Thị Tiên trao đổi về những năm tháng Báo Việt Nam Độc Lập đóng tại quê hương Hồng Việt - Hòa An.

Cụ Hoàng Đức Chiêm kể tiếp:

- Khuôn khổ Báo Việt Nam Độc Lập tuy nhỏ song bài vở giản dị, ngắn gọn nên ảnh hưởng của nó rất to lớn. Báo phát hành đến đâu là ảnh hưởng cách mạng lan đến đó, là uy tín các đoàn thể vững đến đó. Ban đầu, Báo Việt Nam Độc Lập là của Tổng bộ Việt Minh Cao Bằng từ số 101 đến số 128. Khi địa bàn hoạt động của cách mạng mở rộng, liên hoàn hai tỉnh: Cao Bằng và Bắc Kạn, Báo Việt Nam Độc Lập trở thành cơ quan của Liên Tỉnh bộ Việt Minh Cao Bằng - Bắc Kạn, từ số 129 đến 186. Phong trào cách mạng tiếp tục lên cao, mở rộng nối liền ba tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn. Báo Việt Nam Độc lập trở thành cơ quan của Liên bộ Việt Minh ba tỉnh từ số 187 đến 225…

Ngoài việc in báo, cơ sở in litô của báo còn in những tài liệu tuyên truyền thành những cuốn sách nhỏ bỏ túi như “Ngũ Tự Kinh” (Kinh 5 chữ), “Diễn ca chương trình Việt Minh”; “Lịch sử nước ta” (bằng văn vần); “Chiến thuật du kích”; “Kinh nghiệm du kích Nga”; “Kinh nghiệm du kích Tàu”; “Người chính trị viên”; “Công tác chính trị trong quân đội cách mạng”; “Kinh nghiệm Việt Minh tại Việt Bắc”..., do Bác Hồ và các đồng chí Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp viết.

Ngày 7/5/1944, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị “Sửa soạn khởi nghĩa”. Đồng chí Vũ Anh, lúc bấy giờ là Ủy viên Trung ương Đảng, đại diện Tổng bộ Việt Minh, trực tiếp giao việc in chỉ thị kể trên cho Báo Việt Nam Độc Lập.

Chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần đã được Báo Việt Nam Độc Lập số 201 ra ngày 5/1/1945 đăng nổi bật bằng hai bản “Thông cáo” số 1 và 2 như sau: Thông cáo số 2: Sáng ngày 12 tháng 11 ta là ngày 26 tây, lúc 7 giờ 14 phút đội Tuyên truyền của Việt Nam - Giải - Phóng - Quân kéo đến đồn Nà Ngần, xã Cẩm - Lý, gần Bel - Air. Họ kéo cờ đỏ sao vàng năm cánh lên, xưng rõ là quân cách mạng, đến lấy súng đạn của Tây phát xít, tuyên bố quân cách mạng Việt Nam không bắn binh lính Việt Nam. Kêu gọi anh em binh lính Việt Nam giơ tay lên đầu hàng…”.

Một ngày tìm hiểu về tờ báo cách mạng xuất bản đầu tiên trong nước, những tìm hiểu, gặp gỡ, ghi chép của chúng tôi chỉ là khái lược. Song, trong dòng chảy 100 năm báo chí cách mạng, Báo Việt Nam Độc Lập là một dấu son rực rỡ.

Hữu Minh

Nguồn Thái Nguyên : https://baothainguyen.vn/xa-hoi/202506/len-coi-nguon-khuoi-nam-bo-hoai-6c915c0/