Lịch sử hàng trăm năm vùng Chợ Quán

một ngày trướcBài gốc

Nhà thờ Chợ Quán. Ảnh: Vietnamnet

Phường Chợ Quán hình thành trên cơ sở sáp nhập đơn vị hành chính các phường: 1, 2, 4 của quận 5, TP.HCM. Diện tích khoảng 1,2 km2 với 63.500 người.

Cái tên Chợ Quán gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử, văn hóa.

Vương Hồng Sển, trong cuốn Sài Gòn năm xưa có viết: “Tân Kiểng, Nhơn Giang (trước 1885 mang tên Nhơn Ngãi), Bình Yên là tên ba làng xưa, sau sáp nhập làm một là vùng Chợ Quán. Trước kia, nơi đây có làng Thợ Đúc, trong một bản đồ đính theo tập nhỏ này gọi 'ancien village des fondeurs' - dân trong làng chuyên nghề trau lư đồng có tiếng, nổi danh một thuở, không kém lư Chợ Gạo (Phú Lâm). Gọi là 'Chợ Quán' vì thuở trước chợ nhóm họp dưới gốc những cây me đại thọ lối nhà thương Chợ Quán hiện nay. Chung quanh chợ có nhiều quán xá lốc cốc tựu một chỗ nên đặt tên làm vậy". Từ đó, tên chợ trở thành địa danh của một vùng đất khá rộng bên rạch Bến Nghé.

Vùng Chợ Quán là khu buôn bán sôi động, "Từ Chợ Quán trở vô Chợ Lớn thì đầu tiên gặp Xóm Bột, ngày ngày phơi trắng dã tận lề đường những bột mì, bột đậu, bột lọc, bột khoai v.v… Đi tới nữa thì gặp Chợ Hôm, nhóm chiều tối để đối với Chợ Mai", ông Vương Đình Sển viết.

Cũng theo tác giả, tên Chợ Quán đã ăn sâu vào tiềm thức người dân từ xa xưa, có thể thấy trong các câu hát cổ như "Mẹ đi Chợ Quán, Chợ Cầu / Mua cau Chợ Vải, mua trầu Chợ Dinh (Câu hát vùng Huế, nhập Gia Định đời Tây Sơn).

Vùng Chợ Quán xưa. Ảnh: FB Đất trời Việt Nam.

Theo học giả Trương Vĩnh Ký, một học giả định cư ở vùng Chợ Quán, từng cho rằng Chợ Quán cũng có thể là nơi lưu trú của những di dân từ phường Đúc ở Huế vào, khoảng thập niên 1670. Ngôi nhà thờ đơn sơ đầu tiên của các họ đạo vùng Chợ Quán đã được dựng lên, sau này là Nhà thờ Giáo xứ Chợ Quán, là một trong những nhà thờ xây dựng sớm nhất Sài Gòn khi đó, thể hiện lòng tin của cộng đồng dân Chúa ở vùng đất mới.

Thế kỷ XIX, nhiều người dân theo đạo ở miền Trung cũng tiếp tục di cư về vùng đất này, khiến nơi đây ngày càng sầm uất, nhộn nhịp, trở thành một phần quan trọng của đô thị Sài Gòn mở rộng. Năm 2023, Nhà thờ Giáo xứ Chợ Quán (quận 5, TP.HCM) đã kỷ niệm 300 năm thành lập.

Nhà thờ Chợ Quán xưa. Ảnh: Thế giới hội nhập.

Gần Nhà thờ Chợ Quán, Nhà máy nhiệt điện Chợ Quán (còn được gọi là Nhà đèn Chợ Quán) cũng là địa điểm gắn với nhiều sự kiện lịch sử còn lưu dấu trong ký ức người dân.

Nhà đèn Chợ Quán được xây dựng vào những năm đầu tiên của thế kỷ XX, là nhà máy điện quan trọng bậc nhất của Sài Gòn, cung cấp năng lượng điện cho khu vực trung tâm thành phố và một số vùng phụ cận.

Cùng với sự phát triển của nhà máy, đội ngũ công nhân điện ra đời. Từ phong trào Công Hội Đỏ, cùng các tổ chức Cộng sản ở xưởng đóng tàu Ba Son, hãng FACI, nhà ga xe lửa Sài Gòn, hãng rượu Bình Tây, hãng dầu Nhà Bè, thương cảng Sài Gòn, Chi bộ Đảng ở Nhà đèn Chợ Quán được thành lập vào tháng 3/1930.

Chính từ Nhà đèn này, những cuộc đấu tranh của công nhân đứng lên chống lại sự bóc lột của thực dân Pháp đã bùng nổ. Đặc biệt, nơi đây từng chứng kiến cuộc chiến đấu hào hùng của Tiểu đoàn Quân giải phóng 269 trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968.

Đến đầu những năm 2000, Nhà đèn Chợ Quán ngừng phát điện do chủ trương di chuyển các cơ sở công nghiệp trong nội thành ra ngoại thành. Đến năm 2012, Nhà máy đèn Chợ Quán hoàn toàn chấm dứt hoạt động. Sau này, Thường trực UBND TP.HCM đã có chủ trương giao UBND Quận 5 lập Bia Tưởng niệm Nhà đèn Chợ Quán để ghi nhớ những sự kiện và ý nghĩa lịch sử gắn liền với khu vực này.

Một địa điểm có tính văn hóa khác gắn liền với vùng Chợ Quán là Bệnh viện Nhiệt đới TP.HCM, trước đây có tên là Nhà thương Chợ Quán. Bệnh viện đã có tuổi đời gần 170 năm, được xác lập kỷ lục Bệnh viện lâu đời nhất Việt Nam do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VIETKINGS), đơn vị trực thuộc Trung ương Hội Kỷ lục gia Việt Nam công nhận.

Bệnh viện đã gắn với những biến động lịch sử của đất nước qua hai thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Năm 1931, Tổng bí thư Trần Phú đã hy sinh tại đây. Ngày nay trong khuôn viên bệnh viện vẫn còn tượng đài tưởng niệm Tổng bí thư Trần Phú.

Cùng cái tên Chợ Quán, những tên gọi quen thuộc với người dân địa phương như Gia Định, Chợ Lớn cũng được đặt cho các tên phường sau sáp nhập phường xã TP.HCM. Sự trở lại của những cái tên xưa như một cách thành phố TP.HCM kết nối hiện tại với quá khứ, tiếp nối những ký ức đô thị giàu giá trị văn hóa.

Thụy An

Nguồn Znews : https://znews.vn/lich-su-hang-tram-nam-vung-cho-quan-post1560188.html