Loài cây kỳ lạ có khả năng 'gọi sét' để tiêu diệt đối thủ cạnh tranh

4 giờ trướcBài gốc

Tia sét – một trong những dạng năng lượng tự nhiên có sức tàn phá khủng khiếp – từ lâu đã được xem là mối đe dọa nghiêm trọng đối với hệ sinh thái rừng. Mỗi lần đánh xuống, nó có thể thiêu rụi một cây cổ thụ chỉ trong vài giây. Tuy nhiên, tại một khu bảo tồn thiên nhiên ở Panama, các nhà khoa học đã ghi nhận một hiện tượng hoàn toàn trái ngược: Cây Dipteryx oleifera, còn được biết đến với tên gọi cây đậu tonka, không những sống sót sau các đợt sét đánh mà còn biết cách biến sét thành công cụ sinh học hiệu quả để loại bỏ các loài thực vật xung quanh.

10 năm nghiên cứu loài cây sống chung với sét

Công trình nghiên cứu do nhà sinh thái học Evan Gora (thuộc Viện Smithsonian) và các cộng sự thực hiện, vừa được công bố trên tạp chí khoa học New Phytologist, là kết quả của hơn 10 năm quan sát tại Khu bảo tồn Barro Colorado (Panama). Nhằm ghi nhận hiện tượng sét đánh, nhóm nghiên cứu đã lắp đặt hệ thống cảm biến điện trường, camera chuyên dụng và cả flycam để theo dõi hiện trường một cách chi tiết.

Trong suốt quá trình nghiên cứu, nhóm đã ghi nhận gần 100 tia sét đánh trúng trực tiếp vào cây tonka. Kết quả thật bất ngờ: thay vì bị cháy xém, gãy đổ hoặc chết héo như các loài cây khác, cây tonka gần như không bị tổn hại. Trái lại, các cây nhỏ và dây leo ký sinh mọc xung quanh lại chết hàng loạt, tạo ra một "vùng chết sinh học" rõ rệt quanh thân cây tonka.

Ảnh minh họa.

"Ban đầu, chúng tôi nghĩ đây chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên. Nhưng sau khi phân tích dữ liệu thu thập trong 40 năm, mọi chuyện dần trở nên rõ ràng: cây tonka không chỉ có khả năng chịu sét vượt trội mà còn chủ động biến sét thành lợi thế cạnh tranh để sinh tồn", Gora chia sẻ.

Sống gần cây tonka: nguy cơ tử vong tăng cao

Theo thống kê từ nhóm nghiên cứu, nếu một loài cây mọc gần cây Dipteryx oleifera, khả năng bị sét đánh trúng và chết sẽ cao hơn nhiều lần so với khi mọc gần các cây lớn thông thường. Trung bình, mỗi tia sét đánh vào cây tonka sẽ tiêu diệt khoảng 2 tấn sinh khối thực vật, trong đó có tới 80% số dây leo ký sinh trên tán cây bị hủy diệt hoàn toàn.

Lý do cho khả năng "thanh lọc sinh thái" kỳ lạ này có thể nằm ở cấu trúc sinh học đặc biệt của cây tonka. Với chiều cao lên đến 40 mét, cây tonka giống như một "cột thu lôi sống" giữa rừng. Tuy nhiên, không giống các loài cây khác, thân cây tonka có cấu tạo gỗ đặc biệt cho phép dẫn điện hiệu quả mà không giữ nhiệt, nhờ đó tránh được hiện tượng nổ hoặc cháy sau khi bị sét đánh. Cơ chế này giúp cây truyền năng lượng từ sét xuống đất giống như một dây điện được bọc cách nhiệt hoàn hảo.

Trong vòng đời có thể kéo dài hàng thế kỷ, mỗi cây tonka có thể bị sét đánh ít nhất 5 lần, và mỗi lần lại là một đợt "thanh trừng tự nhiên" với mọi đối thủ đang cạnh tranh ánh sáng và dưỡng chất trong cùng khu vực.

Không chỉ vượt trội về khả năng sinh tồn, Dipteryx oleifera còn cho thấy ưu thế sinh sản đáng kể. Nhóm nghiên cứu ước tính rằng sau mỗi lần bị sét đánh, cây tonka có thể tăng gấp 14 lần khả năng phát tán hạt giống. Điều này có được là nhờ vào việc môi trường xung quanh sau khi bị "dọn sạch" sẽ cung cấp ánh sáng và dinh dưỡng dồi dào hơn cho cây mẹ, giúp quá trình ra hoa và kết trái diễn ra thuận lợi hơn.

Giáo sư Gregory Moore (Đại học Melbourne, Úc), chuyên gia về thực vật học, nhận định đây là "một trong những chiến lược sinh tồn thông minh nhất từng được ghi nhận ở thực vật thân gỗ". Ông cho rằng việc tận dụng sức mạnh của sét để tiêu diệt đối thủ và mở rộng không gian sống là hiện tượng chưa từng được mô tả rõ ràng trong giới thực vật trước đây. "Tại Úc, một số loài cây có thể sống sót sau cháy rừng và thường là mục tiêu của sét đánh, nhưng cây tonka là trường hợp hiếm hoi biết chuyển hóa sét thành công cụ sinh thái", ông nói.

Câu hỏi mở: Liệu còn loài cây nào khác biết dùng sét?

Dù phát hiện về Dipteryx oleifera mang tính đột phá, các nhà khoa học cho rằng đây mới chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Nhóm của Gora hiện đang mở rộng phạm vi khảo sát sang các khu rừng tại châu Phi và Đông Nam Á, nhằm tìm hiểu xem liệu có những loài cây khác cũng tiến hóa để sử dụng sét giống như tonka.

"Chúng tôi muốn biết đây là chiến lược hiếm gặp hay phổ biến hơn chúng ta tưởng. Có thể, dưới những tán rừng rậm rạp, đang tồn tại nhiều loài cây khác âm thầm tận dụng những cú sét kinh hoàng để giành lấy sự sống cho riêng mình", Gora chia sẻ.

Bảo Ngọc (t/h)

Nguồn Doanh Nghiệp : https://doanhnghiepvn.vn/kham-pha/loai-cay-ky-la-co-kha-nang-goi-set-de-tieu-diet-doi-thu-canh-tranh/20250504101906906