Từng chỉ là loại quả dân dã mọc hoang nơi núi rừng, nay trám đen đã trở thành đặc sản nổi tiếng, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân miền sơn cước Hà Tĩnh. Chính giá trị kinh tế ngày càng cao đã khiến nhiều người ví loại quả này như “vàng đen” của vùng đất Hương Sơn, Hương Khê.
Cây trám đen là loài thân gỗ lâu năm, cao tới 25–30m, đường kính có thể đạt 80–90cm khi trưởng thành. Quả trám có hình thoi, hai đầu nhọn, khi chín vỏ tím thẫm, cùi vàng, nhân trắng, được chia thành hai loại: trám nếp với vị bùi, dẻo, ngọt; trám tẻ giòn, vỏ mỏng hơn. Điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng của miền núi Hà Tĩnh rất thích hợp cho cây trám sinh trưởng.
Nếu như trước kia trám chủ yếu mọc hoang hoặc trồng xen trong vườn rừng thì nay nhiều hộ dân đã chủ động nhân giống, mở rộng diện tích, biến loại cây dân dã thành cây làm giàu.
Mùa trám chín rộ từ tháng 7 đến tháng 9 âm lịch. Thu hoạch trám vốn không dễ dàng bởi cây cao, cành giòn, quả mọc trên ngọn, người dân phải leo trèo hoặc dùng sào gắn liềm để hái. Công việc này đòi hỏi kinh nghiệm và sự khéo léo, đôi khi cả sự gan dạ. Những ngày vào vụ, không khí ở các làng quê miền núi lại rộn ràng, cả gia đình cùng nhau thu hái, sơ chế và mang bán ra thị trường.
Giá trị kinh tế của trám đen ngày càng rõ rệt. Đầu vụ, giá dao động 60.000–70.000 đồng/kg, chính vụ có thể đạt 80.000–100.000 đồng/kg, thậm chí những loại quả chất lượng cao sau sơ chế được bán tới 110.000 đồng/kg. Những cây trám lâu năm, sai quả có thể mang về cho chủ vườn từ vài triệu đến cả chục triệu đồng mỗi mùa. Nhờ đó, nhiều hộ dân vùng núi Hà Tĩnh đã thoát nghèo, vươn lên khá giả chỉ với nghề trồng trám.
Không chỉ là nguồn thu nhập, trám đen còn mang giá trị văn hóa và ẩm thực đặc sắc. Người dân chế biến thành nhiều món ngon dân dã như xôi trám, trám kho cá, kho thịt, trám muối hay om xổi chấm mắm ruốc. Trong đông y, trám đen được coi là vị thuốc có tác dụng giải độc, thanh nhiệt, chữa đau họng, giải rượu. Từ một món ăn quen thuộc trong bữa cơm vùng cao, ngày nay trám đen đã trở thành quà biếu được ưa chuộng, góp phần quảng bá bản sắc của Hà Tĩnh.
Tuy nhiên, việc phát triển trám đen vẫn còn nhiều thách thức. Diện tích trồng còn manh mún, sản lượng phụ thuộc lớn vào thời tiết và tuổi cây. Công tác chế biến, bảo quản và xây dựng thương hiệu vẫn chưa thực sự chuyên nghiệp, thiếu truy xuất nguồn gốc, dẫn đến giá trị sản phẩm chưa khai thác hết tiềm năng.
Để phát huy hiệu quả, Hà Tĩnh đang định hướng nhân rộng diện tích trồng, chọn lọc giống tốt, khuyến khích xây dựng thương hiệu OCOP, đẩy mạnh chế biến sâu và mở rộng thị trường tiêu thụ.
Có thể thấy, từ loại quả từng bị xem là dân dã, ít giá trị, trám đen nay đã vươn lên thành đặc sản “vàng đen” của miền sơn cước Hà Tĩnh. Vừa đậm hồn quê, vừa mang lại sinh kế, trám đen đang mở ra hướng đi bền vững cho người dân vùng núi, góp phần xây dựng thương hiệu nông sản đặc trưng của địa phương.
Yến Nguyễn