Loạt bài: Hà Nội hành động vì bầu trời xanh

2 giờ trướcBài gốc

Chất lượng không khí đang trở thành một trong những mối quan tâm lớn của người dân Hà Nội trong những năm trở lại đây

LTS: Với riêng TP Hà Nội, chất lượng không khí đang trở thành một trong những mối quan tâm lớn của người dân trong những năm trở lại đây. Loạt bài “Hà Nội hành động vì bầu trời xanh” sẽ từng bước làm rõ thực trạng, nguyên nhân cũng như đưa ra các giải pháp để giải bài toán ô nhiễm không khí tại Hà Nội, đưa bầu trời Thủ đô xanh trở lại.

Kỳ 1: Báo động từ bầu trời xám – Thực trạng chất lượng không khí Hà Nội

Trong những tháng đầu năm 2025, Hà Nội liên tục góp mặt trong danh sách các TP ô nhiễm không khí hàng đầu thế giới. Nồng độ bụi mịn PM2.5 - "sát thủ vô hình", có thời điểm cao gấp hàng chục lần ngưỡng an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Bầu trời xám không còn là hiện tượng thời tiết, mà đã trở thành lời cảnh báo khẩn cấp về sức khỏe và chất lượng sống của hàng triệu người dân Thủ đô.

Nỗi ám ảnh màu xám

Sáng sớm một ngày cuối tháng 10, anh Trần Hồng Minh (phường Từ Liêm) mở cửa sổ với hy vọng đón chút không khí trong lành đầu đông, nhưng thứ chào đón anh chỉ là một màn sương trắng đục, đặc quánh và có mùi khét nhẹ. Nhìn vào ứng dụng theo dõi chất lượng không khí trên điện thoại, màn hình hiển thị một màu đỏ rực, với chỉ số Chất lượng không khí (AQI) đã vượt ngưỡng 180 - mức "Xấu" có hại cho sức khỏe.

Câu chuyện của anh Minh không phải là cá biệt, nó đã trở thành nỗi ám ảnh thường trực của hàng triệu người dân Hà Nội mỗi khi mùa đông tới. Những con số từ các hệ thống quan trắc uy tín trong nước và quốc tế đã vẽ nên một bức tranh đáng báo động. Dữ liệu tổng hợp từ IQAir (tổ chức của Thụy Sĩ) cho thấy, trong suốt quý IV năm 2024 và những tháng đầu năm 2025, Hà Nội thường xuyên nằm trong top 10 TP ô nhiễm nhất thế giới. Không hiếm những ngày, chỉ số AQI của TP chạm ngưỡng "Rất Xấu" (trên 200) và thậm chí "Nguy hại" (trên 300), mức mà các chuyên gia y tế khuyến cáo mọi người nên ở trong nhà. Đáng lo ngại hơn cả chỉ số AQI là nồng độ bụi mịn PM2.5 - những hạt bụi siêu nhỏ có đường kính dưới 2,5 micromet, có khả năng xâm nhập sâu vào phổi và máu, gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm.

Theo Báo cáo Chất lượng không khí Thế giới gần nhất, nồng độ PM2.5 trung bình năm của Hà Nội cao gấp nhiều lần so với khuyến nghị của WHO (5 µg/m³). So sánh với các đô thị lớn trong khu vực, chất lượng không khí của Hà Nội đang ở mức đáng quan ngại hơn so với Bangkok (Thái Lan) và chỉ xếp sau các "điểm nóng" ô nhiễm như Jakarta (Indonesia) trong một số thời điểm. Ngay cả khi so sánh trong nước, mức độ ô nhiễm bụi mịn ở Hà Nội cũng thường xuyên cao hơn đáng kể so với TP Hồ Chí Minh, phần lớn do đặc thù về vị trí địa lý và điều kiện khí hậu.

Bầu trời xám của Hà Nội là kết quả của một "công thức" phức hợp, trong đó các "thủ phạm" chính bao gồm giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp và các hoạt động dân sinh. Với gần 8 triệu phương tiện, trong đó có hơn 6 triệu xe máy, giao thông vận tải được xem là nguồn phát thải lớn nhất, đóng góp phần lớn vào tổng lượng bụi PM2.5 và các khí độc hại khác. Đặc biệt, một lượng lớn xe máy cũ không được bảo dưỡng định kỳ, không đáp ứng tiêu chuẩn khí thải vẫn đang lưu hành hàng ngày, trở thành những "ống khói di động" trên đường phố. Tình trạng ùn tắc tại các nút giao thông và các tuyến đường đang thi công càng làm trầm trọng thêm vấn đề, khi động cơ phải hoạt động ở chế độ không tải, đốt cháy nhiên liệu không hiệu quả và thải ra nhiều khí độc hơn.

Nghiên cứu của Viện Khoa học và Công nghệ môi trường, Đại học Bách khoa Hà Nội, cho thấy khí thải xăng và dầu diesel từ giao thông đóng góp 46% lượng bụi siêu mịn và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi từ xe máy chiếm hơn 90% vào tổng mức phát thải từ giao thông. Xe máy là nguồn phát thải lớn nhất, tiếp theo là xe tải hạng nặng, xe buýt và xe tải hạng nhẹ.

Song hành cùng giao thông là bụi từ hoạt động xây dựng. Tốc độ đô thị hóa chóng mặt biến Hà Nội thành một đại công trường với hàng nghìn dự án xây dựng nhà ở, hạ tầng. Tuy nhiên, công tác quản lý môi trường tại các công trình này vẫn còn nhiều bất cập. Việc thiếu các biện pháp che chắn, phun nước dập bụi hiệu quả khiến một lượng lớn bụi đất, vật liệu xây dựng phát tán vào không khí, đặc biệt trong những ngày hanh khô. Không thể không nhắc đến "vành đai" các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và làng nghề bao quanh TP. Hoạt động sản xuất từ các làng nghề tái chế kim loại, sản xuất vật liệu xây dựng, dệt nhuộm… ở các khu vực ngoại thành như Hoài Đức, Thanh Oai, Gia Lâm dù đóng góp vào kinh tế địa phương nhưng cũng thải ra môi trường một lượng lớn khí thải và bụi công nghiệp chưa qua xử lý triệt để.

Bên cạnh các nguồn phát thải lớn, những thói quen sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp cũng đang âm thầm "đầu độc" bầu không khí. Nạn đốt rác thải tự phát, việc sử dụng bếp than tổ ong ở một số khu vực và đặc biệt là tình trạng đốt rơm rạ theo mùa vụ ở ngoại thành đã tạo ra những lớp khói bụi dày đặc, theo gió bay vào khu vực nội đô. Ngoải ra. yếu tố thời tiết đóng vai trò như một "chiếc vung" giữ chặt lớp ô nhiễm. Hiện tượng nghịch nhiệt phổ biến vào mùa đông ở miền Bắc khiến không khí lạnh và nặng hơn ở lớp gần mặt đất, ngăn cản các chất ô nhiễm khuếch tán lên cao, tạo ra một lớp sương mù quang hóa độc hại bao trùm toàn TP.

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam, đánh giá hệ thống pháp luật hiện hành trong quản lý chất lượng không khí chưa đủ, chưa cụ thể tới từng loại hình, từng ngành để có thể theo kịp tốc độ phát triển của kinh tế xã hội. Ví dụ trước đây không ai nghĩ phải lo vấn đề đốt rác thì giờ ngay ở cạnh Hà Nội đã có một nhà máy đốt rác phát điện công suất 4.000 tấn, phát sinh hàng triệu m3 khí thải hàng giờ cần được kiểm soát.

Ô nhiễm không khí đã và đang ảnh hưởng lớn đến đời sống và sức khỏe người dân.

Gánh nặng sức khỏe tăng cao theo từng nhịp thở

Theo Báo cáo Gánh nặng bệnh tật toàn cầu (IMHE 2019), ô nhiễm không khí đứng thứ 5 trong bảng xếp hạng nguy cơ gây tử vong và bệnh tật tại Việt Nam. Đây là tác nhân gây ra một loạt nguy cơ như nhiễm trùng đường hô hấp, bệnh tim mạch, đột quỵ và ung thư phổi... Còn từ thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ bệnh nhân mắc các bệnh viêm đường hô hấp, hen phế quản, viêm phổi tại Hà Nội có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi – hai nhóm dễ tổn thương nhất trước hạt bụi siêu mịn. Bác sĩ Lê Hoàn, Trưởng Khoa Nội tiết - Hô hấp, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết bụi mịn được mệnh danh là "sát thủ" nguy hiểm, bởi khi xâm nhập vào cơ thể có thể gây tổn thương đa cơ quan rất nguy hại sức khỏe, đặc biệt là bệnh hô hấp, tim mạch, đột quỵ. Bụi mịn là "kẻ thù" của người suy giảm miễn dịch, trẻ nhỏ, người già, người mắc bệnh mạn tính... Các bà mẹ tiếp xúc lâu ngày có thể bị sảy thai, sinh non, dị tật bẩm sinh và tử vong.

Cũng liên quan đến nội dung trên, WHO từng công bố rằng ô nhiễm không khí là “kẻ sát nhân thầm lặng”, gây ra khoảng 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm trên toàn thế giới, trong đó tỷ lệ lớn đến từ các đô thị đang phát triển như Hà Nội. Một nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới ước tính thiệt hại kinh tế do ô nhiễm không khí ở Việt Nam lên đến hàng tỷ USD mỗi năm, khi chi phí điều trị bệnh và suy giảm năng suất lao động tăng cao.

Chị Trần Thanh Thảo - một phụ huynh sống tại phường Đại Mỗ lo lắng cho biết: “Con tôi có bệnh viêm mũi dị ứng. Mỗi lần thời tiết hanh khô, cháu lại khó thở, ho kéo dài. Ngày nào đi học tôi cũng phải kiểm tra chỉ số AQI trước”. Ô nhiễm không khí không chỉ là vấn đề môi trường đơn thuần, mà là mối đe dọa trực tiếp tới sức khỏe Nhân dân và sự phát triển bền vững của Thủ đô.

Chính vì vậy, theo tinh thần chỉ đạo của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, công tác tuyên truyền phải được đẩy mạnh, trở thành lực lượng tiên phong trong việc nâng cao nhận thức xã hội về bảo vệ bầu không khí Hà Nội. Truyền thông cần không chỉ phản ánh đúng thực trạng, mà còn định hướng hành động, khơi dậy trách nhiệm của cộng đồng và từng gia đình trong việc giảm thiểu phát thải, thay đổi thói quen sinh hoạt thiếu bền vững. Thông điệp xuyên suốt đã được khẳng định: Hà Nội không đứng ngoài cuộc chiến vì “bầu trời xanh”. Mỗi cán bộ, mỗi doanh nghiệp, mỗi người dân cần coi việc chung tay bảo vệ không khí là nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài, bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất. Khi chính quyền quyết liệt, cộng đồng đồng lòng và truyền thông lan tỏa mạnh mẽ, mục tiêu giành lại bầu trời trong lành cho thế hệ mai sau hoàn toàn có thể đạt được.

Sự quyết tâm của Hà Nội đã bắt đầu được cụ thể hóa bằng sự kiện “Không khí sạch cho bầu trời xanh”. Ngày 1/11, tại không gian đi bộ hồ Hoàn Kiếm, Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với UBND TP Hà Nội và các tổ chức quốc tế như WHO, UNDP đã phát động sự kiện cộng đồng “Không khí sạch cho bầu trời xanh” với khẩu hiệu “Vì từng nhịp thở”. Đây là hoạt động khởi động chiến dịch truyền thông dài hạn nhằm nâng cao nhận thức và khuyến khích mỗi người dân Thủ đô chung tay bảo vệ môi trường không khí. Phát biểu tại sự kiện, đại diện Ban Tuyên giáo Trung ương nhấn mạnh, bảo vệ bầu trời trong lành là mục tiêu quan trọng gắn liền với cam kết quốc gia hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Hà Nội được kỳ vọng sẽ trở thành địa phương tiên phong trong triển khai các giải pháp cải thiện chất lượng không khí, với sự đồng hành chặt chẽ của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng.

Quý Nguyễn

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/loat-bai-ha-noi-hanh-dong-vi-bau-troi-xanh.907991.html