[Loạt Megastory] Đồng Nai trong hành trình bảo tồn voi hoang dã (Kỳ 1)

2 giờ trướcBài gốc

Với 27 cá thể đã được ghi nhận, Đồng Nai hiện sở hữu đàn voi hoang dã lớn thứ hai cả nước. Sự hiện diện và sinh sôi của đàn voi không chỉ là minh chứng rõ nét cho những nỗ lực bền bỉ của tỉnh trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học, mà còn khẳng định giá trị đặc biệt của hệ sinh thái nơi đây. Ngoài voi, Đồng Nai còn có hàng ngàn loài động, thực vật nằm trong sách đỏ của Việt Nam và quốc tế.

Đồng Nai là trung tâm công nghiệp của cả nước, đồng thời cũng là địa phương có diện tích rừng tự nhiên số một của vùng Đông Nam Bộ. Vì thế, Đồng Nai là nơi sinh sống, phát triển của nhiều động, thực vật hoang dã quý hiếm, thường xuyên được các nhà khoa học trong nước, thế giới đến tham quan, nghiên cứu. Đặc biệt, tỉnh có đàn voi hoang dã lớn thứ hai cả nước, chỉ sau Nghệ An.

Ông Vivek Menon, Chủ tịch Nhóm Chuyên gia về voi châu Á (AsESG), thuộc Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) tặng tranh voi hoang dã cho lãnh đạo UBND tỉnh Đồng Nai tại Cuộc họp lần thứ 12 của Nhóm Chuyên gia về voi châu Á (AsESG, thuộc Liên minh Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế - IUCN) trong khuôn khổ Tuần lễ Bảo tồn voi năm 2025. Ảnh: Hoàng Lộc

Tuy nhiên, những năm gần đây, đàn voi rừng cũng mang đến những thách thức với người dân địa phương trong mở rộng sản xuất, phát triển kinh tế. Do đó, để chung sống hài hòa giữa người và voi là vấn đề đặt ra cần có những giải pháp hữu hiệu. Đồng Nai hướng đến giải pháp bảo tồn tốt đàn voi để tôn thêm giá trị sinh thái, văn hóa và du lịch đặc biệt của vùng đất được ví như “lá phổi xanh” của khu vực phía Nam.

Một trong những bước ngoặt quan trọng nhất trong công tác bảo tồn thiên nhiên của Đồng Nai bắt đầu từ năm 1997, khi tỉnh triển khai chính sách “đóng cửa” rừng tự nhiên. Kể từ thời điểm đó, tỉnh đã áp dụng các biện pháp như ngừng khai thác gỗ, giảm thiểu can thiệp trực tiếp vào rừng, nhằm phục hồi và giữ gìn hệ sinh thái rừng tự nhiên.

Voi rừng xuất hiện tại Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai (xã Trị An, tỉnh Đồng Nai). Ảnh: tư liệu

Tiếp theo đó, năm 2004, tỉnh thành lập Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai. Đồng thời, thực hiện chuyển nhiều diện tích rừng sản xuất, giao khoán và các loại hình khác sang rừng phòng hộ, rừng đặc dụng nhằm mục đích gia tăng diện tích rừng tự nhiên, giảm hoạt động khai thác. Song song đó, công tác quản lý rừng được yêu cầu thực hiện nghiêm ngặt thông qua các ban quản lý rừng phòng hộ, công ty lâm nghiệp.

Nhờ các giải pháp này, diện tích rừng, độ che phủ rừng; số lượng loài thực vật, động vật quý hiếm, đặc hữu tăng lên. Điều đó cho thấy, chính sách bảo vệ và phục hồi rừng tỉnh đang thực hiện đã phát huy hiệu quả, góp phần gìn giữ “lá phổi xanh” và nâng cao giá trị đa dạng sinh học.

Minh chứng rõ nét nhất là năm 2011, Vườn quốc gia Cát Tiên có phần lớn diện tích đóng trên địa bàn Đồng Nai được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ sinh quyển thế giới. Danh hiệu này khẳng định giá trị toàn cầu của hệ sinh thái rừng, nơi lưu giữ nhiều loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có voi châu Á. Đây cũng là cơ hội để tỉnh tiếp cận nguồn lực quốc tế cho bảo tồn, nghiên cứu khoa học, phát triển du lịch sinh thái, góp phần xây dựng hình ảnh một Đồng Nai phát triển hài hòa giữa công nghiệp và thiên nhiên.

Phó chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thị Hoàng cho biết: “Đồng Nai là địa phương đi đầu trong việc “đóng cửa” rừng tự nhiên để hình thành vùng bảo tồn rộng lớn. Việc này có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với môi trường sinh thái, các loài động thực vật hoang dã quý hiếm, trong đó có voi.

Sau khi sáp nhập tỉnh, vùng bảo tồn của tỉnh được mở rộng hơn với tổng diện tích tự nhiên hơn 370 ngàn ha. Đây là nguồn tài nguyên quý giá, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn đa dạng sinh học và bảo đảm môi trường sinh thái bền vững.

Nhờ những giải pháp kiên trì và đồng bộ trong nhiều năm, rừng Đồng Nai có không gian rộng lớn, nguồn thức ăn dồi dào và ít chịu tác động từ con người. Những yếu tố này đã giúp tỉnh trở thành “ngôi nhà” lý tưởng để voi hoang dã cư trú, sinh trưởng và sinh sản.

Hiện nay, các khu vực như Vườn Quốc gia Cát Tiên, Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai, rừng thuộc khu vực quản lý của Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp La Ngà là nơi ghi nhận sự xuất hiện thường xuyên của voi hoang dã. Những khu vực này có đặc điểm là rừng già, thảm thực vật phong phú là nguồn thức ăn dồi dào cho voi. Xen lẫn rừng là khu ngập nước, bàu, suối, hồ như những bồn chứa nước tự nhiên để voi có nước uống quanh năm.

Voi hoang dã ở Đồng Nai qua bẫy ảnh. Ảnh: Chi cục kiểm lâm Đồng Nai

Thực tế, qua khảo sát bằng bẫy ảnh, các chuyên gia trong và ngoài nước xác định đàn voi hoang dã ở Đồng Nai có khoảng 25-27 cá thể, tăng gần gấp đôi so với 10 năm trước. Cũng qua hình ảnh ghi nhận được cho thấy, đàn voi hoang dã ở tỉnh có thể trạng mức cao (khoảng 8 điểm), chứng tỏ voi không bị thiếu thức ăn, thiếu nước hay bị quấy rối.

TS. Pruthu Fernando, người có hơn 40 năm kinh nghiệm làm công tác bảo tồn voi, thành viên Nhóm chuyên gia Voi châu Á (AsESG) chia sẻ, nhiều năm trước, AsESG và Tổ chức Thế giới nhân đạo cho động vật hoang dã (HWA) đã cùng tỉnh Đồng Nai triển khai nhiều hoạt động, sáng kiến liên quan đến bảo tồn voi. Các kết quả đạt được trên địa bàn tỉnh sau đó được nhân rộng ra 4 tỉnh, thành phố khác và là cơ sở để Việt Nam ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn voi Việt Nam đến năm 2035, tầm nhìn 2050 hiện nay.

Khu vực hàng rào điện ở xã Tà Lài ngăn voi hoang dã ra khu vực canh tác của người dân. Ảnh: Hoàng Lộc

Để bảo vệ và phát triển quần thể voi, Đồng Nai đã và đang thực hiện nhiều biện pháp. Đó là tiến hành khảo sát thực địa và áp dụng công cụ camera bẫy để xác định vùng phân bố, vùng sinh cảnh, nguồn thức ăn và hành vi di chuyển của voi. Xây dựng hàng rào điện khoảng 75 km để giảm thiểu xung đột voi - người và làm các chòi cao để giám sát, làm các hố nước nhân tạo nhằm hạn chế voi di chuyển đi tìm nguồn nước rồi đi vào khu dân cư tìm nguồn nước.

Định dạng cá thể voi (gắn thẻ nhận dạng lên từng cá thể) để theo dõi độ tuổi, giới tính, hành vi giúp áp dụng các biện pháp bảo tồn phù hợp. Cùng với đó là phối hợp với các tổ chức quốc tế, viên nghiên cứu để có thêm sự hỗ trợ về chuyên môn, công nghệ, nguồn lực và truyền thông trong công tác bảo vệ voi.

Trong đời sống văn hóa và tín ngưỡng của nhiều cộng đồng, voi không chỉ đơn thuần là động vật mà còn được xem như biểu tượng của sức mạnh, sự bền bỉ và mối gắn bó thiêng liêng với rừng. Sự hiện diện của đàn voi hoang dã lớn ngay tại một tỉnh được coi là trung tâm công nghiệp của cả nước càng làm nổi bật giá trị của việc coi trọng thiên nhiên, bảo tồn các loài quý hiếm và khẳng định hướng phát triển hài hòa giữa kinh tế và môi trường.

Bà Thẩm Thị Hồng Phượng, Giám đốc Quốc gia HWA bày tỏ, voi không chỉ đơn thuần là động vật hoang dã. Chúng đã hòa quyện trong truyền thống, câu chuyện và tín ngưỡng của nhiều cộng đồng ở châu Á. Về mặt sinh thái, voi là loài “chìa khóa” giúp duy trì cân bằng của rừng và những sự sống phụ thuộc vào đó. Vì vậy, bảo vệ voi không chỉ là bảo tồn một loài, mà còn là gìn giữ hệ sinh thái và di sản văn hóa chung của tất cả chúng ta.

Lãnh đạo UBND tỉnh Đồng Nai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tặng hoa cho các thành viên Nhóm chuyên gia về voi châu Á tại Lễ khai mạc Tuần lễ Bảo tồn voi năm 2025 vào tháng 9-2025. Ảnh: Hoàng Lộc

Sứ mệnh của HWA là thúc đẩy sự chung sống hài hòa giữa con người và động vật hoang dã thông qua khoa học, đối tác và sự tham gia của cộng đồng. Tại Đồng Nai, HWA cam kết tiếp tục đồng hành cùng địa phương để đảm bảo loài voi châu Á.

Những năm gần đây, tỉnh bắt đầu khai thác giá trị của voi trong du lịch sinh thái. Việc Việt Nam chọn Đồng Nai là địa điểm diễn ra Cuộc họp lần thứ 12 của AsESG, và Tuần lễ Bảo tồn voi năm 2025 cũng minh chứng cho điều này. Bên cạnh đó, các hoạt động như triển lãm ảnh, phim tư liệu; chạy vì voi, nhảy vì sự tử tế của loài voi nhằm truyền thông nâng cao nhận thức, hướng đến việc thay đổi thái độ và hành vi của cộng đồng, thông qua sự kiện để tỉnh báo cáo, giới thiệu những việc đã và đang làm để bảo tồn loài voi. Từ đó, góp phần nâng cao vị thế và hình ảnh của tỉnh nói riêng và của Việt Nam nói chung với cộng đồng quốc tế.

Tỉnh kỳ vọng, thông qua những hoạt động như Tuần lễ Bảo tồn voi, những nơi như Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai, Vườn quốc gia Cát Tiên sẽ là điểm đến hấp dẫn của những người yêu thiên nhiên, nhà nghiên cứu, nhiếp ảnh gia, khách du lịch sinh thái trong nước và quốc tế. Các sản phẩm du lịch sinh thái - nghỉ dưỡng, quan sát động vật hoang dã, giáo dục thiên nhiên được nghiên cứu xây dựng. Cũng thông qua đó, chứng minh cho các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước thấy được dấu hiệu của sự phục hồi hệ sinh thái, sự đa dạng về tài sản thiên nhiên, tỉnh mong muốn có thể thu hút thêm nguồn lực về khoa học, công nghệ, tài chính để tiếp tục phát triển đàn voi hoang dã.

Người dân xem ảnh tại triển lãm Ảnh voi hoang dã tỉnh Đồng Nai diễn ra tháng 9-2025. Ảnh: Hoàng Lộc

Có thể nói, sau hơn ba thập kỷ thực hiện chính sách “đóng cửa rừng” và nhiều biện pháp bảo tồn tổng thể, Đồng Nai đã gặt hái được trái ngọt: một quần thể voi hoang dã ổn định, sinh trưởng, dấu hiệu của sự hồi phục đáng kể của rừng nguyên sinh và hệ sinh thái phụ thuộc vào nó. Việc giữ gìn đàn voi cũng đồng nghĩa với giữ gìn “tài sản” quý giá từ rừng cho tỉnh Đồng Nai và khu vực phía Nam.

Sự hiện diện và phát triển của quần thể voi hoang dã cũng như nhiều loại động, thực vật quý hiếm ở Đồng Nai là một biểu tượng sống động cho khát vọng, chủ trương của tỉnh là không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng, cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn thiên nhiên.