Luật AI Việt Nam, minh bạch cho công nghệ tỉ đô

2 ngày trướcBài gốc

Quốc hội chính thức thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) vào chiều ngày 10.12.2025 không chỉ là một cột mốc trong lịch sử lập pháp. Đó là một tuyên bố về tầm nhìn quốc gia giữa một cuộc đua công nghệ toàn cầu đang diễn ra không ngừng.

Quyết định này đã đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia tiên phong trên thế giới - không phải đi sau để vá lỗi, mà là đi đầu để kiến tạo một khung pháp lý toàn diện, chấm dứt thời kỳ hoạt động trong "vùng xám pháp lý" đầy rủi ro và thiếu định hướng.

Với 90,70% đại biểu tán thành, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật AI, đưa Việt Nam trở thành một trong số ít quốc gia có đạo luật riêng về AI - Ảnh: Quochoi.vn

Trong nhiều năm, sự phát triển bùng nổ của AI tại Việt Nam, từ các ứng dụng Fintech, y tế thông minh, đến các mô hình AI tạo sinh, đã diễn ra trong một môi trường mà quy tắc pháp luật chưa thực sự rõ ràng. Sự mơ hồ này đã tạo ra rào cản vô hình đối với các dự án lớn, kìm hãm dòng vốn đầu tư nước ngoài và đặt ra các câu hỏi về trách nhiệm giải trình khi thuật toán gây lỗi.

Việc Luật AI chính thức ra đời, Việt Nam đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi, chuyển từ trạng thái "phát triển tự phát" sang trạng thái "phát triển có định hướng và kiểm soát," mở ra một "khung trời minh bạch" cho ngành công nghiệp tỷ đô này.

Chiến lược quản trị khôn ngoan: tiếp cận dựa trên rủi ro

Tinh thần cốt lõi và chiến lược nhất của Luật AI Việt Nam nằm ở nguyên tắc "quản trị để phát triển" và việc áp dụng triệt để phương pháp tiếp cận dựa trên rủi ro (Risk-based Approach).

Khác với việc cố gắng định nghĩa hoặc kiểm soát công nghệ AI cốt lõi - một nhiệm vụ bất khả thi vì sự thay đổi liên tục của thuật toán - Luật AI Việt Nam chọn điều chỉnh đầu ra và hành vi ứng dụng. Các hệ thống AI được phân loại cẩn thận theo mức độ rủi ro tiềm tàng đối với quyền lợi và an toàn của con người.

Rủi ro cao (High-Risk AI), đây là các ứng dụng can thiệp vào các lĩnh vực nhạy cảm và cơ bản của xã hội, bao gồm AI trong chẩn đoán y tế, các hệ thống chấm điểm tín dụng, công cụ sàng lọc hồ sơ việc làm, hoặc AI được sử dụng trong hệ thống tư pháp. Các ứng dụng này phải chịu sự kiểm soát gắt gao nhất, bao gồm cả yêu cầu về kiểm định độc lập và thiết lập cơ chế giám sát của con người trong vòng ra quyết định (Human-in-the-Loop). Luật yêu cầu các nhà cung cấp phải minh bạch hóa dữ liệu huấn luyện để chống lại sự thiên vị (bias) và đảm bảo tính công bằng.

Rủi ro hạn chế và tối thiểu: Các ứng dụng thông thường hơn (như chatbot dịch vụ khách hàng, hoặc bộ lọc thư rác) chỉ cần tuân thủ các nghĩa vụ minh bạch cơ bản, đảm bảo người dùng biết họ đang tương tác với AI. Sự phân cấp này giúp tránh việc áp dụng các gánh nặng pháp lý không cần thiết lên các đổi mới ít rủi ro.

Việc thiết lập những "lằn ranh đỏ" rõ ràng này là bước đi vô cùng quan trọng. Nó tạo ra niềm tin xã hội, bảo vệ người tiêu dùng, đồng thời giảm thiểu đáng kể rủi ro kiện tụng và bất ổn, từ đó thu hút đầu tư dài hạn vào hệ sinh thái AI.

Giải phóng nguồn lực bị kìm hãm

Bên cạnh vai trò quản lý, Luật AI còn là một công cụ kiến tạo thể chế mạnh mẽ, giúp giải phóng và định hướng các nguồn lực chiến lược.

Thứ nhất là dòng vốn và tài chính. Sự mơ hồ pháp lý là yếu tố rủi ro lớn nhất đối với các nhà đầu tư lớn. Việc luật hóa các cơ chế tài chính như thành lập Quỹ Phát triển AI Quốc gia (dự kiến được cấp vốn từ ngân sách và nguồn xã hội hóa) và các chính sách ưu đãi về thuế, vốn, đã tạo ra sự chắc chắn và ổn định cho thị trường. Điều này được kỳ vọng sẽ kích hoạt một làn sóng đầu tư mới, biến AI từ một lĩnh vực tiềm năng thành một động lực tăng trưởng chủ yếu của nền kinh tế số Việt Nam.

Thứ hai là cơ chế thử nghiệm (Sandbox). Đây là một trong những điểm sáng nhất của luật. Luật đã chính thức hóa môi trường thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory Sandbox), cho phép các doanh nghiệp công nghệ thử nghiệm các sản phẩm AI đột phá (ví dụ: các mô hình AI nền tảng, hệ thống y tế tự động) trong một phạm vi giới hạn về thời gian và không gian mà không bị trói buộc ngay lập tức bởi các quy định hiện hành đã lỗi thời. Cơ chế này là chiếc chìa khóa để giữ chân và thu hút nhân tài và các dự án mạo hiểm, biến Việt Nam thành một phòng thí nghiệm đổi mới.

Thứ ba là chủ quyền công nghệ. Luật AI tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước đầu tư vào hạ tầng tính toán quốc gia và hệ thống dữ liệu mở có kiểm soát (dữ liệu được ẩn danh và làm sạch, phục vụ cho việc huấn luyện AI). Đây là bước đi chiến lược nhằm đảm bảo Việt Nam có đủ "cơ bắp" về tính toán và "nguyên liệu" về dữ liệu để tự xây dựng và làm chủ các mô hình AI lớn, thay vì hoàn toàn phụ thuộc vào các nền tảng nước ngoài.

Thách thức giờ G, hoàn thiện chi tiết và nhân lực

Mặc dù việc ban hành luật là một bước ngoặt, tuy nhiên cuộc đua chỉ mới chuyển sang giai đoạn mới. Hiệu quả của luật sẽ phụ thuộc hoàn toàn vào tốc độ và chất lượng của các văn bản hướng dẫn dưới luật.

Chi tiết hóa tiêu chuẩn kỹ thuật, thách thức trước mắt là phải nhanh chóng đưa ra các Nghị định và Thông tư hướng dẫn, đặc biệt là việc xây dựng tiêu chí kỹ thuật chính xác để xác định một ứng dụng AI là "rủi ro cao." Nếu tiêu chí không rõ ràng, việc áp dụng luật sẽ bị trì hoãn, dẫn đến sự bất bình đẳng trong cạnh tranh.

Đào tạo nhân lực quản trị (AI Governance), bên cạnh kỹ sư AI, Việt Nam cần một đội ngũ chuyên gia pháp lý và kỹ thuật được đào tạo bài bản về quản trị AI. Đây là những người sẽ thực hiện công tác kiểm định, thẩm định rủi ro và giám sát tuân thủ, đảm bảo luật không chỉ là văn bản trên giấy.

Hội nhập và tiêu chuẩn hóa, để doanh nghiệp AI Việt Nam có thể vươn ra thị trường quốc tế, các tiêu chuẩn an toàn và kỹ thuật của luật phải được thiết kế để tương thích với các khung chuẩn mực quốc tế như EU AI Act, NIST (Mỹ), và ISO/IEC.

Luật Trí tuệ nhân tạo Việt Nam đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử là khai tử vùng xám pháp lý và mở ra một giai đoạn phát triển mới. Nó không chỉ là một quy tắc, mà là một công cụ chiến lược và một sự đảm bảo về trách nhiệm giải trình.

Với khung trời minh bạch vừa thiết lập, cộng đồng nghiên cứu, doanh nghiệp và người dân Việt Nam có cơ sở để tin tưởng rằng sự sáng tạo trong lĩnh vực AI sẽ được khuyến khích tối đa, trong khi rủi ro được kiểm soát chặt chẽ. Đây là tiền đề vững chắc để Việt Nam hiện thực hóa tham vọng trở thành một quốc gia thông minh, làm chủ công nghệ tỷ đô một cách an toàn và bền vững.

Nam Phong

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/luat-ai-viet-nam-minh-bach-cho-cong-nghe-ti-do-242214.html