Luật Dân số mới: Bước ngoặt trong chính sách phát triển dân số Việt Nam

5 giờ trướcBài gốc

Luật Dân số được Quốc hội thông qua ngày 10/12/2025 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2026 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tư duy và cách tiếp cận về công tác dân số ở Việt Nam. Không chỉ là sự thay đổi về kỹ thuật quản lý, đạo luật này phản ánh rõ nét sự chuyển dịch chiến lược từ kiểm soát quy mô sang phát triển và nâng cao chất lượng dân số, khẳng định cam kết nhất quán của Nhà nước trong việc đặt con người ở vị trí trung tâm của quá trình phát triển bền vững.

ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa. (Nguồn: Quốc hội)

Từ kiểm soát số lượng sang phát triển chất lượng dân số

Điểm đổi mới mang tính đột phá của Luật Dân số là chuyển dịch từ mô hình kiểm soát số lượng dân số sang tập trung vào phát triển, nâng cao chất lượng dân số và giao quyền tự quyết của mỗi cá nhân, mỗi cặp vợ chồng. Cụ thể, Luật quy định cá nhân và cặp vợ chồng tự quyết định thời gian sinh con cũng như số lượng con dựa trên điều kiện kinh tế – xã hội và sức khỏe cá nhân.

Dân số được xác định là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc. Luật quy định việc thực hiện chính sách dân số và phát triển thông qua các biện pháp duy trì mức sinh thay thế, giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số, nâng cao chất lượng dân số trong mối quan hệ với các yếu tố kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh gắn với xây dựng đất nước giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.

Các giải pháp nâng cao chất lượng dân số cũng là một trong các nội dung nổi bật của Luật. Luật đã bổ sung chính sách nâng cao chất lượng dân số về thể chất, trí tuệ và tinh thần, đồng thời, bảo vệ, phát triển dân số đối với các dân tộc thiểu số rất ít người. Để làm được như vậy, Luật quy định về tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn, khuyến khích khám sàng lọc bệnh bẩm sinh trước sinh và sơ sinh cho phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh và chăm sóc sức khỏe sinh sản với sự tham gia hỗ trợ của Nhà nước.

Là quốc gia đi sau trong quá trình chuyển đổi chính sách dân số, Việt Nam đã chủ động học hỏi và tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế. Luật Dân số thể hiện rõ sự tiệm cận với thông lệ và kinh nghiệm của nhiều quốc gia phát triển thông qua việc áp dụng các giải pháp linh hoạt, đa chiều nhằm ứng phó với mức sinh thấp, già hóa dân số nhanh, đồng thời nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và giảm bất bình đẳng cơ hội.

Điển hình là việc điều chỉnh chính sách theo vùng miền: khuyến khích sinh con tại các khu vực có mức sinh thấp, đồng thời kiểm soát hợp lý tại những địa bàn đông dân. Cách tiếp cận này tương đồng với mô hình của Hàn Quốc và Nhật Bản, nơi Chính phủ sử dụng tổng hòa các công cụ như hỗ trợ tài chính, kéo dài thời gian nghỉ thai sản, trợ cấp nhà ở nhằm duy trì mức sinh thay thế.

Luật cũng nhấn mạnh nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua đào tạo và chăm sóc sức khỏe suốt đời, điều này có thể thấy từ việc học hỏi kinh nghiệm của Pháp và Thụy Điển với hệ thống an sinh xã hội toàn diện nhằm giảm bất bình đẳng giới và hỗ trợ lao động nữ.

Bên cạnh đó, các quy định về tăng thời gian nghỉ thai sản và hỗ trợ sinh sản mang dấu ấn kinh nghiệm của các nước Bắc Âu, nơi chính sách gia đình được thiết kế hài hòa giữa mục tiêu tăng dân số và phát triển kinh tế bền vững.

Luật Dân số vừa được Quốc hội thông qua được đánh giá là có nhiều điểm mới, tiến bộ. (Ảnh: Nguyệt Anh)

Thách thức song hành với cơ hội

Luật Dân số ra đời trong bối cảnh Việt Nam đang phải đối mặt đồng thời với ba thách thức lớn: mức sinh giảm thấp, tốc độ già hóa dân số nhanh và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nguồn nhân lực trong thời kỳ hội nhập. Trước thực tế đó, Luật đã đưa ra nhiều biện pháp cụ thể nhằm duy trì mức sinh thay thế.

Theo quy định của Luật, lao động nữ sinh con thứ hai được tăng thời gian nghỉ thai sản lên 7 tháng; phụ nữ thuộc các dân tộc thiểu số rất ít người được hỗ trợ tài chính khi sinh con; phụ nữ sinh con tại các tỉnh, thành phố có mức sinh dưới mức sinh thay thế hoặc sinh đủ hai con trước 35 tuổi được hưởng các chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp. Đáng chú ý, người có từ hai con đẻ trở lên được ưu tiên mua, thuê mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở.

Cùng với đó, Luật xây dựng một hệ thống giải pháp toàn diện nhằm thích ứng với già hóa dân số. Các nội dung trọng tâm bao gồm phát triển mạng lưới bệnh viện lão khoa, khoa lão trong bệnh viện đa khoa; mở rộng các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi; bảo đảm người cao tuổi được tiếp cận thuận lợi với dịch vụ y tế và môi trường xã hội phù hợp.

Luật cũng khuyến khích chuẩn bị cho tuổi già từ sớm, ưu đãi doanh nghiệp tham gia sản xuất, cung cấp hàng hóa và dịch vụ dành cho người cao tuổi, hỗ trợ người cao tuổi về việc làm, an sinh xã hội, khởi nghiệp, tham gia chuyển đổi số; đồng thời phát triển bảo hiểm chăm sóc dài hạn và các hình thức bảo hiểm sức khỏe khác. Việc ưu tiên phát triển và thu hút nguồn nhân lực cho lĩnh vực lão khoa cũng được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết.

Nền tảng cho nguồn nhân lực chất lượng cao

Về chất lượng nhân lực, Luật đã tích hợp các quy định về sàng lọc, về sức khỏe sinh sản, góp phần xây dựng lực lượng lao động chất lượng cao. Qua đó, luật không chỉ ổn định cấu trúc dân số mà còn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, giúp Việt Nam duy trì và khai thác hiệu quả lợi thế của thời kỳ dân số vàng.

Điều 5 của Luật quy định Ngày Dân số Việt Nam là ngày 26 tháng 12 hằng năm và Tháng hành động quốc gia về Dân số là tháng 12. Đây không chỉ là dấu mốc mang ý nghĩa biểu trưng mà còn là cơ hội để toàn xã hội cùng nhìn nhận, đánh giá và thúc đẩy việc thực hiện chính sách dân số một cách hiệu quả, bền vững.

Tôi kỳ vọng Luật Dân số mới sẽ trở thành nền tảng vững chắc để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, qua đó củng cố vị thế quốc gia trên trường quốc tế bằng việc hình thành một dân số không chỉ đông về số lượng mà còn khỏe mạnh, có tri thức và khả năng thích ứng cao.

Để Luật thực sự đi vào cuộc sống, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng; khẩn trương hoàn thiện hệ thống văn bản dưới luật; đặc biệt là bố trí đầy đủ nguồn lực cho các địa phương trong tổ chức thực hiện, song song với việc tăng cường giám sát của các cơ quan dân cử và sự tham gia của mọi tầng lớp Nhân dân.

Tôi tin rằng, cùng với Luật Dân số, việc triển khai đồng bộ các văn bản quan trọng vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 10 như Luật Phòng bệnh, Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá cho công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân và Chương trình Mục tiêu Quốc gia về chăm sóc sức khỏe, Dân số và phát triển giai đoạn 2026–2035, công tác dân số của nước ta sẽ bước sang một giai đoạn phát triển mới, đóng góp thiết thực vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đặt con người ở trung tâm phát triển và gia tăng vị thế quốc gia trong dài hạn.

TS. Phạm Trọng Nghĩa là nghiên cứu sinh sau tiến sĩ về Quản trị toàn cầu tại Đại học Princeton, Mỹ (2015-2016) và tại Đại học Oxford, Vương quốc Anh (2016-2017).

ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/luat-dan-so-moi-buoc-ngoat-trong-chinh-sach-phat-trien-dan-so-viet-nam-338777.html