Lung linh ví, giặm

một ngày trướcBài gốc

Sự đa dạng, hấp dẫn của các làn điệu ví, giặm

Là “thổ sản đặc biệt” của cư dân xứ Nghệ, xuất phát từ nhu cầu được hát để giao tiếp, giãi bày tình cảm, tạo niềm vui, hứng thú trong lao động, ví - giặm tồn tại đến nay đã hàng thế kỷ. Chưa ai xác định được dấu mốc ra đời của loại hình diễn xướng văn nghệ dân gian này, chỉ biết rằng, nó đã là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của người dân xứ Nghệ.

Từ lâu, ví giặm đã là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của người dân xứ Nghệ.

Sự đa dạng của các làn điệu dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh đã giúp người hát có thể hát mọi nơi: trên sông nước (ví sông Lam, sông La); trèo núi, đi củi (ví trèo non, ví phường củi); lúc dệt vải (ví phường vải); lúc gặp gỡ nam nữ giao duyên, thể hiện tình cảm (ví Giận thương, Tứ hoa, hát Khuyên)... Lúc cần kể chuyện một cách đầy đủ, vần vè thì có giặm: giặm kể (Ô lục soạn), giặm vè (Thần sấm ngã), giặm ru (Phụ tử tình thâm), xẩm Nghệ…; lúc cần hát vọng cho người ở xa nghe được để đối đáp thì có hò (Hò khoan đi đường); lúc cần tạo sự vui tươi phấn khởi cho không khí lễ hội thì có điệu Niềm tin, giặm Đức Sơn, giặm Cửa quyền, Đại thạch…

Vì có thể chuyển tải tư tưởng, tình cảm cho mọi đối tượng, ở mọi không gian và thời gian khác nhau nên ví, giặm đến nay vẫn có sức sống mãnh liệt và trở thành di sản phi vật thể đại diện của nhân loại. Các nghệ sĩ, nghệ nhân mang nặng tình yêu với câu hát ông cha đã coi đây là “vỉa tầng”, “kho báu” để có thể khai thác cái hay, cái đẹp của các làn điệu, sáng tác phần lời để phục vụ cho công cuộc đổi mới quê hương đất nước.

CLB Dân ca ví, giặm xã Kim Song Trường (Can Lộc) tái hiện không gian hát ví phường vải.

Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn An Ninh - tác giả của nhiều kịch bản dân ca nổi tiếng, người viết ca khúc trên những điệu ví, giặm xuất sắc chia sẻ: “Một lợi thế của ví, giặm mà tôi chú trọng khai thác là viết về tình yêu đất nước luôn hòa với tình yêu lứa đôi một cách nhuần nhuyễn, sâu lắng, thấm thía khiến người nghe xúc động sâu sắc, từ đó mà chuyển tải được nhiều nội dung tư tưởng”.

“Ví, giặm đong đầy cả đất trời xứ Nghệ”

Trong kho tàng các bài sáng tác dựa vào làn điệu ví, giặm của các nghệ nhân, nghệ sĩ, nhiều bài như: “Hồn quê ví giặm”, “Cay nồng trầu Nghệ” (Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn An Ninh); “Giận thương” (Trung Phong); “Vui hội Làng Sen” (Vi Phong - Lê Hàm)… được nhiều CLB dân ca ví, giặm cả 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh biểu diễn và được khán giả yêu thích bởi giai điệu trữ tình, da diết, lắng sâu, vui tươi nhưng vẫn thâm thúy, chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa trong từng ca từ:

Ví giặm ngân lên lồng lộng giữa mây trời

Ví giặm lắng sâu chạm đáy lòng yêu nhớ…

… Ví giặm đong đầy cả đất trời xứ Nghệ

Nguồn mạch tâm tình cứ thủ thỉ trong ta” (Hồn quê ví giặm)

Nghệ sĩ nhân dân Vũ Thị Thanh Minh biểu diễn tại chương trình Thơ Kiều qua các làn điệu dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh.

Các nghệ sĩ nhân dân: Nguyễn Ban, Vũ Thị Thanh Minh; các nghệ nhân ưu tú: Hoàng Bá Ngọc, Nguyễn Tiến Khởi, Trần Minh Chính, Nguyễn Trọng Tuấn; nghệ nhân Hoàng Vinh… đã khai thác triệt để cái hay, cái đẹp của các làn điệu ví, giặm trong sáng tác, biên đạo, dàn dựng các tiết mục ca ngợi Đảng, Bác Hồ, công cuộc xây dựng nông thôn mới, các cuộc thi về tuyên truyền, phổ biến pháp luật, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội… Ví, giặm lời mới trên sân khấu được các lứa tuổi, nhất là trung niên và cao niên lựa chọn hát.

Nghệ nhân Ưu tú Hoàng Bá Ngọc chia sẻ: “Các làn điệu ví, giặm được tôi viết lời cho nhiều đề tài khác nhau. Lợi thế của dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh là có thể sử dụng đa dạng các làn điệu trong các đề tài... Đó cũng là lý do mà tổ khúc “Người cao tuổi đất Hồng Lam vâng lời Bác dạy” và xẩm Nghệ “Tự hào đất mẹ hôm nay” đạt giải A tại Liên hoan Tiếng hát người cao tuổi toàn quốc năm 2023 của đoàn Hà Tĩnh”…

Nghệ Tĩnh - người đi xa thì thương nhớ, người chưa biết đến thì muốn tìm về vùng quê tươi đẹp, hùng vĩ, nơi có những con người mộc mạc, ân tình, thủy chung son sắt:

Quanh quanh đường vô xứ Nghệ

Xứ sơn thủy hữu tình

Xứ nhân kiệt, địa linh

Khách xa gần ở lại

Cô bác xa gần ở lại

(giặm Đức Sơn)

Nghệ nhân Lê Quyết Diễn và nghệ nhân Nguyễn Hồng Liên - CLB Dân ca ví, giặm xã Kỳ Lợi (thị xã Kỳ Anh) cùng nhiều nghệ nhân trẻ Hà Tĩnh đều có chung tâm huyết đưa dân ca ví, giặm đến với công chúng.

Dẫu trong thời kỳ hiện đại với bao dòng nhạc và phong cách biểu diễn, dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh vẫn có chỗ đứng riêng biệt trong lòng khán thính giả cả nước. Truyền thống yêu nước và cách mạng, truyền thống hiếu học của người xứ Nghệ tiếp tục được nuôi dưỡng, hun đúc bởi câu hát ngàn đời ông cha. Các màn sử thi về Bác Hồ, cố Tổng Bí thư Trần Phú, anh Lý Tự Trọng và các danh nhân hiền tài trong sử sách, nét đẹp của các làng quê, các dòng họ… được chuyển tải qua các làn điệu ví, giặm càng thêm lay động, thức dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, quyết tâm xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp của người dân Nghệ Tĩnh.

Bùi Minh Huệ

Nguồn Hà Tĩnh : https://baohatinh.vn/lung-linh-vi-giam-post281736.html