Lý do hoàn thiện cấu trúc pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới

10 giờ trướcBài gốc

Như PLO đã đưa tin, ngày 5-8, Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật do Tổng Bí thư Tô Lâm làm Trưởng ban đã có cuộc họp chuyên đề cho ý kiến nhiều báo cáo. Trong số này có dự thảo đề cương xây dựng Đề án “hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”.

Đây là yêu cầu mới, vừa được Tổng Bí thư Tô Lâm đặt ra trong phát biểu bế mạc Hội nghị Trung ương 12 hôm 19-7, khi đề cập đến việc sửa đổi, bổ sung và đẩy mạnh việc xây dựng nhà nước pháp quyền theo tinh thần Nghị quyết 27-NQ/TW năm 2022. Đây cũng là nhiệm vụ mà Thủ tướng Phạm Minh Chính giao Bộ Tư pháp ngày 25-7.

Triển khai nhiệm vụ này, Bộ Tư pháp đã dự thảo và lấy ý kiến các giáo sư, chuyên gia đầu ngành luật, trước khi báo cáo Ban Chỉ đạo.

PLO xin lược thuật những nét chính từ đề cương xây dựng Đề án “hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” và tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư trong phát biểu nói trên.

Tổng Bí thư Tô Lâm, Trưởng Ban Chỉ đạo trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật, chủ trì phiên họp chuyên đề ngày 5-8.

Những thách thức mà hệ thống pháp luật đang đối mặt

Hệ thống pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật, văn bản pháp luật, thiết chế pháp lý trong một chỉnh thể thống nhất. Với hơn 200 luật, bộ luật và các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật, hệ thống pháp luật hiện hành là sản phẩm và bản thân nó đã góp phần tạo nên thành tựu của 40 năm đổi mới đất nước.

Đây cũng là kết quả của việc thực hiện Nghị quyết 48 của Bộ Chính trị năm 2005 về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đến năm 2010, định hướng 2020 – nghị quyết chuyên đề đầu tiên của Trung ương đặt ra yêu cầu tổng thể nhất với công tác xây dựng pháp luật.

Tuy nhiên, đến lúc này, các yếu tố của kỷ nguyên mới đã xuất hiện. Đó là mô hình mới về quản trị quốc gia, gắn với không gian của chính quyền địa phương hai cấp. Là quy mô các tỉnh, thành phố rộng hơn, giảm từ 63 đơn vị hành chính còn 34. Ngoài ra, đó còn là yêu cầu phân định rõ hơn thẩm quyền của các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp, thẩm quyền trung ương và địa phương theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Mô hình phát triển mới ấy còn gắn với quan điểm cải cách mạnh mẽ, thể hiện trong Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân; Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật…

Yêu cầu về mặt cấu trúc

Trước bối cảnh và yêu cầu mới, vấn đề cấu trúc hệ thống pháp luật vốn chưa được các nghị quyết của Đảng trước đây đề cập tới, nay cần được nhận diện đẩy đủ hơn. Trong đó làm rõ cách thức tổ chức nội tại của hệ thống pháp luật, mối quan hệ giữa các bộ phận, các thành tố trong hệ thống đó trên cơ sở những nguyên tắc pháp lý nhất định.

Cấu trúc của hệ thống pháp luật như vậy chính là “hình hài” bên trong, thể hiện tính tổ chức, sự sắp xếp, tính thống nhất và việc phân chia chức năng của các thành tố cấu thành nên hệ thống pháp luật.

Nhờ có cấu trúc, hệ thống pháp luật được tổ chức thành một chỉnh thể có trật tự, thứ bậc, bảo đảm các thành tố tuy có tính ổn định khác nhau nhưng vẫn gắn kết với nhau trong một chỉnh thể thống nhất, qua đó, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả điều chỉnh pháp luật và khả năng thích ứng của pháp luật đối với những thay đổi trong xã hội.

Với yêu cầu về mặt cấu trúc như vậy, nhóm nghiên cứu của Bộ Tư pháp đã đối chiếu vào hệ thống pháp luật hiện hành, chỉ ra một số mặt hạn chế.

Chẳng hạn việc phân chia, thiết kế hệ thống pháp luật theo ngành luật, chế định và quy phạm pháp luật chưa tách bạch rõ luật công, luật tư – tư duy phân loại phổ biến trên thế giới. Hệ quả là cơ quan ban hành văn bản quy phạm pháp luật nhiều lúc chưa tạo được không gian cần thiết để người dân, doanh nghiệp đổi mới, sáng tạo. Khi chưa chú trọng khía cạnh "tư" của pháp luật thì cơ quan làm chính sách và có xu hướng “không quản được thì cấm”.

Hệ thống pháp luật thiết kế theo cách ấy một mặt không theo kịp được sự phát triển nhanh chóng và đa dạng của đời sống kinh tế - xã hội, nhất là những lĩnh vực mới như kinh tế số, kinh tế dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, chuỗi khối (blockchain), kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn…

Mặt khác, hệ thống như vậy tồn tại khá nhiều quy định mang tính tuyên ngôn, định hướng chung, thiếu cơ chế thưởng phạt, thiếu công cụ theo dõi, giám sát thực thi. Ngôn ngữ pháp luật chưa được chuẩn hóa, sử dụng thuật ngữ thiếu nhất quán, chính xác, gây khó khăn trong việc diễn giải, áp dụng.

Và trong thiết kế hệ thống, dù có quy định về thứ bậc hiệu lực, song thực tế vẫn còn nhiều vướng mắc khi xác định thứ tự ưu tiên áp dụng giữa luật chung và luật chuyên ngành; giữa văn bản do cơ quan trong hệ thống hành chính ban hành với văn bản của các cơ quan tư pháp...

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, Tổ trưởng Tổ giúp việc Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế pháp luật, tại tọa đàm về dự thảo đề cương hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật, ngày 29-7.

Quan hệ cân bằng động

Ở khía cạnh khác, các yêu cầu về một hệ thống pháp luật công khai, minh bạch, thống nhất, đồng bộ, khả thi đã được xác định từ Nghị quyết 48 của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, đặt trong các yêu cầu phát triển mới thì giá trị cốt lõi của hệ thống pháp luật vẫn cần được tiếp tục hoàn thiện, bổ sung.

Có vậy pháp luật mới xử lý được các mối quan hệ giữa yêu cầu kiến tạo phát triển với yêu cầu quản lý nhà nước; giữa tiền kiểm và hậu kiểm; giữa phòng ngừa và chống vi phạm; giữa ổn định và linh hoạt, thích ứng; giữa kế thừa và bổ sung, phát triển hoặc đổi mới.

Trên đây mới là vài nét có tính đề cương mà Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế vừa cho ý kiến và Bộ Tư pháp đang tiếp tục hoàn thiện. Trên cơ sở này, như kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi họp là bổ sung đề án “hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” vào chương trình làm việc 2025 của Ban Chỉ đạo.

Theo Tổng Bí thư, kết quả nghiên cứu của đề án cần xem là tiền đề nghiên cứu xây dựng một chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong kỷ nguyên mới, trên cơ sở những quyết sách chiến lược của Đại hội XIV của Đảng vào đầu năm 2026.

NGHĨA NHÂN

Nguồn PLO : https://plo.vn/ly-do-hoan-thien-cau-truc-phap-luat-viet-nam-dap-ung-yeu-cau-phat-trien-trong-ky-nguyen-moi-post864293.html