Malanka – lễ hội mặt nạ cổ xưa giúp người Ukraine 'đốt sạch' vận rủi

3 giờ trướcBài gốc

Một người đàn ông hóa trang hát trong lễ hội Malanka ở Krasnoilsk, tỉnh Chernivtsi, Ukraine. Ảnh: Getty Images

Mỗi mùa đông, tại các ngôi làng ở tây nam Ukraine, khung cảnh quen thuộc bỗng biến thành một cơn bão của sắc màu, âm thanh và thứ hỗn loạn có tổ chức. Những người hóa trang - khi là con người, khi là động vật, khi lại như sinh vật đến từ thế giới khác - rong ruổi từ nhà này sang nhà khác, nhảy múa, ca hát, chơi nhạc cụ, quất roi chan chát và mời nhau những chén rượu mạnh.

Sứ mệnh của họ vừa đơn giản vừa sâu sắc: quét sạch vận rủi, gọi mời tiếng cười và bảo đảm sự sung túc cho năm mới sắp đến.

Truyền thống sôi động ấy được gọi là Malanka - một nghi lễ cổ xưa có từ trước thời Kitô giáo, đánh dấu đêm giao thừa của năm mới theo lịch Julius cũ. Trước đây, Malanka được tổ chức vào đêm 13–14/1, nhưng sau những cải cách lịch gần đây của Ukraine - nhằm đồng bộ các ngày lễ tôn giáo và dân gian với lịch Julius mới - Malanka nay chính thức bắt đầu từ ngày 31/12.

“Nếu nói về ý nghĩa nghi lễ, Malanka là một cách để ngăn chặn điều ác trong năm sắp tới. Theo truyền thống, khi các hình tượng đại diện cho cái chết, quỷ dữ hay tà linh bước vào một ngôi nhà trong đêm Malanka, thì chúng sẽ không quay trở lại nữa trong suốt phần còn lại của năm", bà Tsiia Sviderska, người phổ biến các truyền thống dân gian Ukraine tại tỉnh Chernivtsi, chia sẻ với tờ Kyiv Independent. “Ở đây có yếu tố đánh lừa và đánh tráo cái ác. Đó là lý do Malanka phải thật ồn ào - tiếng ồn, âm nhạc và tiếng hò hét có chức năng bảo vệ, xua đuổi mọi thứ ô uế".

Người dân trong trang phục truyền thống đổ về trung tâm làng trong lễ hội Malanka ở Krasnoilsk, tỉnh Chernivtsi, Ukraine, ngày 14/1/2022. Ảnh: Getty Images

Malanka có một dàn nhân vật phong phú, với vai trò và mức độ nổi bật thay đổi tùy từng ngôi làng. Theo truyền thống, đàn ông đảm nhận cả vai nam lẫn nữ, trong đó có chính Malanka - một phụ nữ mặc áo thêu, váy quấn, khăn trùm đầu và thắt lưng đỏ - tung tăng bên cạnh Vasyl, nhân vật nam trong trang phục vùng núi Hutsul. Ở một số nơi, trẻ em và thanh thiếu niên được tham gia, trong khi phụ nữ trưởng thành hiếm khi hóa trang.

Những nhân vật khác góp phần tạo nên yếu tố hài hước, tinh nghịch và màu sắc sân khấu: người Roma mặc quần áo rách rưới, khuôn mặt bôi muội than, quất roi để điều khiển “đàn vật”; con dê tinh quái trong áo lông cừu, với chiếc đầu nhồi bông đội như mũ, luôn tìm cách phá rối buổi diễn; và thương nhân Do Thái của đoàn mang theo túi tiền để thu “lộc” trong đêm.

Ngoài ra còn có thể xuất hiện ông bà già, người lính, bác sĩ, con gấu, thậm chí cả quỷ dữ. Trong những lễ hội mang hơi hướng hiện đại, người tham gia đôi khi đeo mặt nạ các chính trị gia hoặc người nổi tiếng, biến Malanka thành sự phản kháng mang tính biểu tượng đối với quyền lực, đồng thời là không gian của niềm vui chung và tiếng cười tập thể.

Thanh niên tham gia lễ hội Malanka trong trang phục truyền thống tại Krasnoilsk, tỉnh Chernivtsi, Ukraine, năm 2022. Ảnh: Getty Images

Một đoàn rước băng qua cầu trong lễ hội Malanka ở Krasnoilsk, tỉnh Chernivtsi, Ukraine. Ảnh: Getty Images

Trang phục hoàn toàn không phải đồ mua sẵn hay làm qua loa. Ở nhiều ngôi làng, công việc chuẩn bị bắt đầu từ nhiều tuần trước, khi những người tham gia tỉ mỉ may vá, sơn vẽ, trang trí và tạo hình từng chi tiết, để mỗi nhân vật hiện lên sống động như bước ra từ huyền thoại.

Sau tiếng gõ cửa rộn ràng và lời chào vang dội, đoàn hóa trang ghé thăm từng nhà, cất lên những bài hát chúc, những màn tung hứng đối đáp và các trò nghịch ngợm đầy năng lượng. Những màn trình diễn này nhằm xua đi mọi điều xấu đã tích tụ trong ngôi nhà suốt một năm qua. Tiếng cười tràn ngập không gian, chủ nhà thưởng quà cho đoàn, rồi niềm vui và sự hỗn loạn của Malanka lại lan ra đường làng, tiếp tục chuyến hành trình qua phần còn lại của ngôi làng.

Một số lễ hội, như ở Krasnoilsk, mỗi năm thu hút rất đông du khách. Người dân địa phương dựng các “chốt kiểm soát” trên đường vào làng để “đón tiếp” du khách, với những người canh chốt hóa trang thành lính biên phòng hoặc nhân viên Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), yêu cầu đóng một khoản phí nhỏ để qua. Số tiền thu được thường được dùng để tổ chức một bữa tiệc lớn cho cả làng sau lễ hội.

Không nên nhầm lẫn với Vertep - truyền thống Giáng sinh của Ukraine, Malanka là một lễ hội dân gian mừng năm mới, nổi bật với các đoàn rước hóa trang, tiểu phẩm sân khấu và sự châm biếm mang tính cộng đồng, bắt nguồn từ quan niệm tái sinh theo chu kỳ mùa vụ. Trong khi đó, các câu chuyện của Vertep tập trung nhiều hơn vào sự ra đời của Chúa Hài đồng và những chủ đề Kinh Thánh liên quan, với các lớp ý nghĩa đạo đức và văn hóa.

Xem bói cũng đóng vai trò quan trọng đối với một bộ phận người dân trong dịp Malanka. Theo một bài viết đăng năm 1945 trên tạp chí Ukraine Holos, những cô gái trẻ háo hức muốn nhìn thấy tương lai của mình sẽ lấy một cành anh đào đã được cắt từ trước và cắm vào nước vào ngày Thánh Katerina (25/11). Nếu cành nở hoa, đó là điềm báo của tình yêu và hạnh phúc; còn nếu cành khô héo, điều đó được xem là dấu hiệu của những thất vọng trong tương lai.

Những cách bói toán khác thậm chí còn mang màu sắc sân khấu hơn: một cô gái có thể lắc thìa ngay trước ngưỡng cửa nhà mình, lắng nghe tiếng chó sủa vọng lại từ xa để đoán hướng mà người chồng tương lai sẽ xuất hiện.

Ngay cả chủ gia đình cũng tìm đến những phương thức huyền bí để cầu chỉ dẫn. Trong đêm đầu tiên của Malanka, người đàn ông lớn tuổi nhất trong nhà có thể đặt 12 vỏ hành dọc theo bệ cửa sổ - tượng trưng cho 12 tháng trong năm - rồi rắc muối lên trên. Đến sáng, độ ẩm tan ra trong muối sẽ được dùng để dự đoán tháng nào mưa nhiều, tháng nào nắng ráo.

Người dân chỉnh trang phục trước lễ hội Malanka ở Krasnoilsk, tỉnh Chernivtsi, Ukraine. Ảnh: Getty Images

Sáng hôm sau, còn được gọi là Ngày Thánh Vasyl, những người gieo hạt, theo truyền thống là nam giới, mang theo hạt ngũ cốc, ghé thăm nhà người thân và bạn bè, vừa rải hạt về phía các biểu tượng tôn giáo trong nhà vừa đọc những lời chúc cho sức khỏe, thịnh vượng và sung túc.

Khoảng thời gian này cũng là lúc người dân thanh tẩy ngôi nhà và chào đón những cảm xúc tích cực cho năm mới. Việc quét dọn được thực hiện “chia làm hai phần”: rác quét từ cửa ra vào được bỏ đi để mang theo những điều tiêu cực còn sót lại, trong khi phần quét từ khu vực bên trong nhà, hướng về góc đặt biểu tượng linh thiêng - nơi thiêng liêng trong những ngôi nhà truyền thống của Ukraine - được giữ lại. Vào sáng năm mới, phần này sẽ được mang ra ngoài và đốt đi, bảo đảm rằng mọi điều xui rủi của năm cũ bị thiêu rụi hoàn toàn.

“Với tôi, Malanka quan trọng như một truyền thống bởi nó là không gian của liệu pháp tâm lý tập thể. Về bản chất, chúng ta sống lại và suy ngẫm về tất cả những gì đã xảy ra trong năm qua, rồi đưa chúng vào một trò chơi công khai trong đêm chuyển giao sang năm mới”, bà Sviderska nói.

Thu Hằng/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/malanka-le-hoi-mat-na-co-xua-giup-nguoi-ukraine-dot-sach-van-rui-20251231205447753.htm