Mạng xã hội dễ vào nhưng lại khó ra

2 giờ trướcBài gốc

Lệnh cấm khiến phụ huynh Úc loay hoay “vượt rào” giúp con

Từ ngày 10-12, Úc chính thức cấm người dưới 16 tuổi sở hữu tài khoản mạng xã hội trên các nền tảng như TikTok, Facebook, Instagram, X, YouTube, Snapchat, Reddit, Kick, Twitch và Threads. Điều này đồng nghĩa hàng triệu trẻ em và thanh thiếu niên sẽ mất quyền truy cập tài khoản hiện có và không thể đăng ký tài khoản mới. Các nền tảng không tuân thủ có thể bị phạt tới 49,5 triệu đô la Úc, tương đương khoảng 33 triệu đô la Mỹ.

Theo The Guardian, lệnh cấm khiến nhiều phụ huynh lo lắng. Một người chia sẻ con gái 15 tuổi của họ rất buồn vì hầu hết bạn bè đã được Snapchat “xác minh” thành 18 tuổi, trong khi con họ bị xác định dưới 16 nên không thể sử dụng. Họ sợ con sẽ bị tách khỏi nhóm bạn vẫn trò chuyện và gặp nhau qua ứng dụng này. Một phụ huynh khác thậm chí phải dạy con cách “vượt rào”, từ việc giải thích VPN, tạo tài khoản YouTube người lớn đến chỉnh sửa tuổi trên TikTok và nói sẽ tiếp tục làm vậy nếu cần.

Ở chiều ngược lại, cũng có những phụ huynh ủng hộ mạnh mẽ, cho rằng lệnh cấm lẽ ra phải được áp dụng từ lâu. Một người chia sẻ con gái họ “hoàn toàn nghiện” mạng xã hội và quy định mới này giúp gia đình có một “khuôn khổ” rõ ràng để hỗ trợ con rời xa các nền tảng này.

Theo Tiến sĩ Gordon Ingram, giảng viên cấp cao ngành Tâm lý học, Đại học RMIT Việt Nam, chính sách cấm này khiến các em dễ cảm thấy bất công khi bị khóa tài khoản. Thanh thiếu niên thường không dễ từ bỏ những thói quen trực tuyến, dẫn đến việc tìm cách lách luật hoặc chuyển sang các nền tảng không bị cấm như WhatsApp hay Discord.

Ngược lại, những trẻ chưa có tài khoản nhiều khả năng sẽ chấp nhận dễ hơn. Đây có thể là nhóm đối tượng mà chính phủ Úc muốn tác động nhằm định hình thói quen sử dụng mạng xã hội trong dài hạn.

TS Ingram cho rằng động cơ ban hành lệnh cấm có thể đến từ mối lo về sức khỏe tâm lý. Nhóm tuổi 13–15 đang trong giai đoạn hình thành bản sắc cá nhân, dễ bị tác động bởi so sánh xã hội, bắt nạt trực tuyến và các nội dung độc hại như bạo lực hoặc khiêu dâm cực đoan. Việc sử dụng quá mức còn có thể gây nghiện, làm tăng lo âu, trầm cảm, thậm chí ý nghĩ tự tử.

Thủ tướng Úc Anthony Albanese thừa nhận không có quy trình nào sẽ hoàn hảo 100%. Tuy nhiên, thông điệp mà luật gửi đi thì hoàn toàn rõ ràng, giống như cách Úc đặt ra độ tuổi uống rượu hợp pháp là 18. Việc một số thanh thiếu niên vẫn tìm cách uống rượu, theo ông, không làm giảm giá trị của việc có một tiêu chuẩn quốc gia.

Lệnh cấm nhanh chóng thu hút sự quan tâm toàn cầu. Malaysia, Đan Mạch và Na Uy cho biết sẽ áp dụng chính sách tương tự. Liên minh châu Âu đã thông qua nghị quyết siết chặt theo hướng này, trong khi Anh nói với Reuters đang theo dõi sát cách Úc triển khai.

Áp dụng chính sách như Úc, Việt Nam liệu có sẵn sàng?

Theo báo cáo “Cuộc sống số của người Việt Nam” (Digital life among Vietnamese) do Q&Me thực hiện tháng 11-2024 với 300 người từ 18-39 tuổi tại TPHCM và Hà Nội, nhóm 18-29 tuổi dành thời gian đáng kể cho mạng xã hội. Tỷ lệ lớn nhất (31%) sử dụng 2-3 giờ mỗi ngày, 20% dùng 3-4 giờ và 19% dành hơn 5 giờ. Báo cáo nhấn mạnh thời lượng này đặc biệt cao ở nhóm tuổi 20, cho thấy mạng xã hội đang ngày càng ăn sâu vào đời sống số của giới trẻ.

Thế hệ Z lớn lên cùng Internet và mạng xã hội... Ảnh: N.K

Thạc sĩ Vũ Bích Phượng, giảng viên Tâm lý học, Đại học RMIT Việt Nam, cho rằng nếu Việt Nam tính đến một chính sách như Úc thì việc triển khai phải theo từng cấp độ, thay vì cấm “một phát” để tránh phản ứng tiêu cực. Ví dụ, dưới 13 tuổi có thể bị hạn chế nghiêm ngặt (giới hạn thời gian, không cá nhân hóa quảng cáo, không để tài khoản công khai), nhóm 14-15 tuổi được nới lỏng hơn nhưng vẫn không cá nhân hóa quảng cáo, từ 16 tuổi trở lên mới có thể sử dụng như người trưởng thành.

Bà nhấn mạnh, để bất kỳ chính sách nào phát huy hiệu quả thì xã hội cũng cần thời gian để thích nghi và chuẩn bị. Các lựa chọn công viên thiên nhiên, sở thú, thủy cung, sân chơi thể thao, quán cà phê thân thiện với trẻ nhỏ… cần trở nên phổ biến hơn, bền vững và có giá hợp lý nếu muốn thay thế mạng xã hội.

Thực tế, nhiều gia đình tại Việt Nam hiện nay xem việc để con tự do dùng Facebook, Tiktok, Youtube… là một trong những cách “trông trẻ”. Gia đình anh K. (Gia Lai), kinh doanh quán ăn tại nhà, buộc phải để con trai mới 2 tuổi xem YouTube để ngồi yên khi bố mẹ bận rộn. Cậu bé sử dụng điện thoại thành thạo, nhưng cũng dễ cáu gắt, khóc lớn khi bị lấy điện thoại.

Gia đình đã thử nhiều cách giảm thời gian xem nhưng đều thất bại, chỉ đến khi bé đi học nhiều giờ hơn việc xem mới bớt đi phần nào. Anh K. cho rằng nếu áp dụng một chính sách mạnh như của Úc, trẻ như con anh sẽ rất khó thích nghi ngay. Tuy vậy, anh thừa nhận đây có thể là hướng mà Việt Nam nên cân nhắc để hạn chế trẻ tiếp cận mạng xã hội quá sớm.

Chị Ngọc Anh (TPHCM) cũng có con 15 tuổi sử dụng mạng xã hội 2-3 giờ mỗi ngày, chủ yếu buổi tối. Con chị dùng Facebook và các nền tảng khác từ năm lớp 7, ban đầu để nhắn tin với bạn và xem video giải trí. “Nói con dừng thì nó dừng, nhưng phải nhắc vài lần. Video ngắn cuốn lắm, bảo dừng giữa chừng là khó,” chị nói.

Vì thế, khi nhắc đến mô hình cấm tuyệt đối như Úc, chị cho rằng áp dụng máy móc ở Việt Nam sẽ khó khả thi. Mạng xã hội, theo chị, cũng mang lại nhiều lợi ích như giao tiếp, học tập, cập nhật thông tin. Nếu cấm hoàn toàn, trẻ có thể tìm cách lách luật, khiến cha mẹ càng khó kiểm soát. Chị cho rằng hướng đi hợp lý hơn là xác minh độ tuổi chặt chẽ, giới hạn tính năng và tăng trách nhiệm của cả nền tảng lẫn gia đình; quan trọng nhất vẫn là hướng dẫn trẻ sử dụng an toàn.

Nếu Việt Nam áp dụng lệnh cấm, TS Phượng dự báo trẻ đang lạm dụng mạng xã hội có thể gặp “triệu chứng cai”: lo âu, căng thẳng, thậm chí rối loạn cảm xúc. Điều này đồng nghĩa nhu cầu dịch vụ tâm lý sẽ tăng mạnh. Trong khi đó, hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần hiện nay còn hạn chế, cần chuẩn bị nhân lực trước khi triển khai bất kỳ chính sách nào.

Bà cũng lưu ý thời điểm áp dụng phải chọn thật kỹ. Lệnh cấm của Úc có hiệu lực ngay dịp Giáng sinh và năm mới, giai đoạn dễ làm tăng cảm giác buồn chán ở thanh thiếu niên. Việt Nam có thể cân nhắc tránh thực hiện vào dịp Tết, khi kỳ nghỉ dài có thể khiến trẻ cảm thấy cô lập.

Theo bà, mặc dù mạng xã hội không hoàn toàn tiêu cực. Tuy nhiên, việc sử dụng quá mức là một trong những yếu tố làm suy giảm sức khỏe tâm lý và tinh thần của giới trẻ, gây rối loạn giấc ngủ và giảm khả năng tập trung. Đặc biệt, khi não bộ của trẻ vẫn đang phát triển, việc tiếp xúc lặp đi lặp lại có thể gây nghiện và tạo ra những ảnh hưởng lâu dài.

Vì vậy, nếu Việt Nam cân nhắc một chính sách mạnh tay như Úc, câu hỏi lớn nhất không phải “nên hay không”, mà là “xã hội đã sẵn sàng chưa?”.

Kỳ Anh

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/mang-xa-hoi-de-vao-nhung-lai-kho-ra/