Minh bạch hóa thuế hộ kinh doanh: Bắt đầu từ thói quen lấy hóa đơn đầu vào

3 giờ trướcBài gốc

Kế hoạch 60 ngày cao điểm chuyển đổi mô hình từ thuế khoán sang kê khai. (Ảnh: Vietnam+)

Việc xóa bỏ thuế khoán từ năm 2026 và chuyển đổi sang phương pháp kê khai đang là một cuộc cải cách lớn, tác động sâu rộng đến hàng triệu hộ kinh doanh trên cả nước.

Trong bối cảnh đó, hóa đơn đầu vào không còn là một chứng từ tùy chọn mà đã trở thành công cụ quan trọng để đảm bảo minh bạch, công bằng và đây là pháp lý bảo vệ chính người nộp thuế. Hiện, ngành Thuế đang cùng các bên liên quan đang đồng loạt triển khai những chiến dịch hỗ trợ quy mô lớn, cam kết không để hộ kinh doanh đơn độc trên hành trình chuyển đổi này.

“Giấy thông hành” pháp lý và tài chính

Trong hoạt động thường ngày, không ít hộ kinh doanh hộ kinh doanh vẫn xem việc lấy hóa đơn khi mua hàng là thủ tục rườm rà. Tuy nhiên, trong bối cảnh chính sách quản lý thuế đang thay đổi căn bản, thói quen nhỏ này sẽ mang ý nghĩa quan trọng, quyết định sự an toàn pháp lý và hiệu quả kinh doanh của chính họ.

Trên thực tế, hóa đơn đầu vào không đơn thuần là căn cứ pháp lý quan trọng chứng minh nguồn gốc hợp pháp của hàng hóa đồng thời giúp hộ kinh doanh tránh xa rủi ro kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ xuất xứ. Đây cũng là bằng chứng bảo vệ uy tín trước khách hàng và là cơ sở để giải quyết tranh chấp khi có vấn đề về chất lượng sản phẩm.

Về mặt tài chính, hóa đơn đầu vào còn là chứng từ hợp lệ để hạch toán chi phí. Đối với các hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai hoặc đủ điều kiện khấu trừ thuế giá trị gia tăng, đây là cơ sở để xác định chính xác lợi nhuận và được khấu trừ thuế giá trị gia tăng đầu vào, đảm bảo thực hiện đúng nghĩa vụ thuế và tối ưu hóa chi phí.

Cơ quan chức năng kiểm tra với các lô hàng hóa không có hóa đơn, chứng từ có thể sẽ bị xem là không rõ nguồn gốc và bị xử phạt nặng theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP. (Ảnh: Vietnam+)

Do đó, các hộ kinh doanh không chú trọng lấy hóa đơn chứng từ sẽ tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng. Cụ thể, cơ quan chức năng kiểm tra với các lô hàng hóa không có hóa đơn, chứng từ có thể sẽ bị xem là không rõ nguồn gốc và bị xử phạt nặng theo Nghị định 98/2020/NĐ-CP với mức phạt có thể lên tới 50 triệu đồng hoặc gấp đôi đối với các mặt hàng đặc thù, kèm theo hình phạt bổ sung là tịch thu tang vật.

Đối với hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai (tại dự thảo mới áp dụng từ 1/1/2026):

+ Hộ kinh doanh có doanh thu hằng năm trên 200 triệu đến 3 tỷ nếu lựa chọn nộp thuế theo phương pháp khấu trừ thuế giá trị gia tăng khi đáp ứng quy định về sổ kế toán, hóa đơn, chứng từ và tự nguyện đăng ký phương pháp khấu trừ (thuế giá trị gia tăng đầu ra trừ số thuế giá trị gia tăng đầu vào được khấu trừ) thì thực hiện chế độ kế toán và lưu giữ hóa đơn đầu vào.

+ Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có doanh thu hằng năm trên 3 tỷ đồng phải thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ theo quy định pháp luật.

Cụ thể, các hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán (quy định hiện nay) thì không thực hiện chế độ kế toán. Tuy nhiên, phải lưu trữ hồ sơ chứng minh hàng hóa, dịch vụ mua vào để chứng minh tính hợp pháp khi hộ khoán đề nghị sử dụng hóa đơn lẻ cho từng lần phát sinh. Lưu ý, các hóa đơn, chứng từ, hợp đồng sẽ là hồ sơ, tài liệu để hộ kinh doanh cung cấp cho cơ quan có thẩm quyền (như cơ quan quản lý thị trường) thực hiện kiểm tra, xác minh. Hơn thế nữa, đây cũng căn cứ để chứng minh, xác định chi phí hợp lý khi hộ kinh doanh từ hình thức khoán thuế chuyển sang hình thức nộp thuế theo phương pháp kê khai.

Ngoài ra, các hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai (theo quy định hiện hành) đã phải thực hiện chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ theo quy định Khoản 4 Điều 5 Thông tư số 40/TT-BTC ngày 01/6/2021 của Bộ Tài chính.

Ở góc nhìn chuyên môn, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) chỉ ra những rủi ro còn lớn hơn: “Theo quy định tại Điều 200 Bộ luật Hình sự, hành vi trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên có thể bị phạt tù đến 7 năm. Ngoài ra, hộ kinh doanh nợ thuế trên 50 triệu đồng quá 120 ngày có thể bị áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh.”

Trên thực tế thời gian qua, hàng loạt vụ việc các cá nhân kinh doanh thương mại điện tử với doanh thu lên tới hàng trăm tỷ đồng nhưng không kê khai, nộp thuế đã bị khởi tố. Điều này cũng cho thấy sự quyết liệt của cơ quan chức năng trong việc chống thất thu ngân sách.

“Không để hộ kinh doanh đơn độc”

Nhận thức rõ những khó khăn ban đầu của hộ kinh doanh trong quá trình chuyển đổi sang kê khai thuế, Cục Thuế đã và đang triển khai một chiến dịch hỗ trợ toàn diện và thực chất trên cả nước. Khẳng định điều này, Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho biết mục tiêu lớn nhất là giúp hộ kinh doanh chuyển đổi một cách chủ động, thuận lợi.

“Thực tế ai kinh doanh cũng đều có ghi chép sổ sách - nhập hàng, bán ra, hàng tồn… Cơ quan Thuế sẽ hỗ trợ bà con chuyển đổi việc ghi chép thủ công sang phần mềm trên điện thoại thông minh, giúp kê khai dễ dàng hơn. Chúng tôi mong bà con hộ kinh doanh yên tâm và ngành Thuế cam kết không để hộ kinh doanh đơn độc khi bỏ thuế khoán.” ông Sơn nhấn mạnh.

Cam kết này được cụ thể hóa bằng Kế hoạch “60 ngày cao điểm chuyển đổi mô hình từ thuế khoán sang kê khai” diễn ra sôi nổi trên toàn quốc. Từ Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh đến Quảng Trị, Hà Tĩnh, Cao Bằng..., hình ảnh các cán bộ thuế “đi từng ngõ, gõ từng nhà” và làm việc cả cuối tuần để hướng dẫn - “cầm tay chỉ việc” cho tiểu thương đã trở nên quen thuộc trong những ngày qua.

Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho biết mục tiêu lớn nhất là giúp hộ kinh doanh chuyển đổi một cách chủ động, thuận lợi. (Ảnh: Vietnam+)

Tại Hà Nội, ông Vũ Mạnh Cường, Trưởng Thuế thành phố cho biết đơn vị đã chủ động tham mưu Ủy ban Nhân dân thành phố thành lập Ban Chỉ đạo và ban hành kế hoạch triển khai với tinh thần 6 rõ: “Rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm, rõ thẩm quyền.” Kết quả, đến nay thành phố đã có hơn 14.000 hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền và trên 85% người nộp thuế sử dụng ứng dụng eTax Mobile.

Lý giải về tinh thần của cuộc chuyển đổi, Phó trưởng Thuế thành phố Hà Nội Nguyễn Tiến Minh nhấn mạnh việc chuyển đổi không phải là ‘thêm thủ tục,’ mà là thay đổi cách tiếp cận và đặt niềm tin để người nộp thuế tự kê khai, còn Cơ quan Thuế tập trung hỗ trợ, xác thực qua dữ liệu điện tử.

Sự vào cuộc không chỉ đến từ cơ quan Nhà nước, hưởng ứng lời kêu gọi của ngành Thuế, nhiều doanh nghiệp công nghệ đã thể hiện sự chung tay. Đơn cử, Công ty cổ phần MISA đã công bố chương trình tặng miễn phí phần mềm cho 2 triệu hộ kinh doanh, cung cấp bộ công cụ “6 trong 1” tích hợp từ quản lý bán hàng, xuất hóa đơn, ký số đến kê khai thuế trên một nền tảng duy nhất, giúp giảm tối đa chi phí tuân thủ cho người dân.

Bên cạnh đó, Phó Cục trưởng Mai Sơn cho biết cả nước có hơn 110 nhà cung cấp giải pháp phần mềm, hóa đơn điện tử và kế toán. HIện, một số Cơ quan Thuế đã ký thỏa thuận với các doanh nghiệp cung cấp gói giải pháp trọn gói giảm 50% chi phí ban đầu gồm phần mềm kế toán, miễn phí phần mềm hóa đơn điện tử và 1 năm sử dụng chữ ký số cho hộ kinh doanh.

Đối với hoạt động bán hàng qua sàn thương mại điện tử, các sàn hiện đã kê khai, khấu trừ và nộp thuế thay hộ kinh doanh. Ông Sơn chia sẻ Cơ quan Thuế đang hoàn thiện quy trình để người mua hàng có thể lựa chọn lấy hóa đơn trực tuyến, đảm bảo thu đúng, thu đủ và công bằng giữa các nhóm nộp thuế. Trong giai đoạn đầu chuyển đổi, ngành Thuế sẽ hạn chế xử phạt, tăng cường hướng dẫn và phối hợp với chính quyền địa phương, đại lý thuế, công ty kế toán và nhà cung cấp phần mềm để cùng hỗ trợ hộ kinh doanh./.