Một số hàm ý cho việc xây dựng khung pháp lý cho Trung tâm tài chính quốc tế tại TP Hồ Chí Minh

6 giờ trướcBài gốc

Luật áp dụng là vấn đề cốt lõi của khung pháp luật

Nghị quyết 222/2025/QH15 đã chính thức tạo cơ sở chính trị, pháp lý cho việc thành lập Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT) ở TP Hồ Chí Minh (HCM-IFC) và Đà Nẵng. Tuy nhiên, việc thành lập TTTCQT thường đối mặt với nhiều thách thức lớn, đặc biệt là đối với các quốc gia từng có mô hình kinh tế chỉ huy thịnh hành, những quốc gia quá dựa vào kinh tế nhà nước. Một trong những thách thức lớn chính là xây dựng khung pháp lý phù hợp cho mô hình.

GS.TS Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC)

Vấn đề luật áp dụng tại HCM-IFC đã được xác định rõ trong Nghị quyết 222/2025-QH15. Theo Điều 6 Nghị quyết 222/2025-QH15 thì luật áp dụng tại TTTCQT bao gồm Nghị quyết này, các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Nghị quyết 222/2025-QH15; pháp luật hiện hành trong trường hợp các văn bản quy định tại điểm a khoản này không quy định. Pháp luật nước ngoài được áp dụng đối với giao dịch có ít nhất một bên là cá nhân, tổ chức nước ngoài theo thỏa thuận của các bên với điều kiện là pháp luật được lựa chọn áp dụng điều chỉnh giao dịch đó và việc áp dụng không trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. Trường hợp các bên không có thỏa thuận về pháp luật áp dụng thì pháp luật của nước có mối liên hệ gắn bó nhất với giao dịch đó được áp dụng. Đối với các giao dịch liên quan đến quyền sở hữu, quyền khác đối với bất động sản, thuê bất động sản hoặc sử dụng bất động sản làm tài sản bảo đảm, pháp luật của nước nơi có bất động sản sẽ được áp dụng.

Như vậy, việc áp dụng pháp luật ở HCM-IFC về cơ bản là pháp luật hiện hành của nhà nước với một số ngoại lệ áp dụng pháp luật nước ngoài theo cách tiếp cận trong Luật Trọng tài thương mại 2010. Trong lúc pháp luật hiện hành về giao dịch tài chính và các giao dịch gắn với tài chính vẫn đang còn nhiều bất cập, chưa thúc đẩy được mạnh mẽ các giao dịch tài chính quốc gia thì điều kiện tiên quyết cần hoàn thiện các luật chuyên ngành có đối tượng là các giao dịch tài chính như ngân hàng, thuế, chứng khoán, đầu tư, bảo hiểm... Việc thiếu một khung pháp lý phù hợp đang là thách thức lớn nhất cho việc thành lập và phát triển bền vững HCM-IFC.

Tham khảo Luật nước ngoài cũng là kinh nghiệm cho Việt Nam

Những lưu ý khi xây dựng khung pháp lý

Phân tích quy định của Nghị quyết 222/2025-QH15 về luật áp dụng trong sự so sánh với các quy định về luật áp dụng ở Astana IFC, Dubai IFC và Thượng Hải IFC có thể rút ra một số hàm ý sau:

Đầu tiên, Việt Nam sẽ gặp thách thức lớn với cách tiếp cách tiếp cận áp dụng pháp luật hiện hành cho các hoạt động của HCM-IFC. Điều này có nghĩa là những luật cơ bản góp phần định hình và điều chỉnh các hoạt động tài chính, đầu tư, chứng khoán, bảo hiểm… hiện hành sẽ được áp dụng khi HCM-IFC chính thức hoạt động. Trong bối cảnh các luật về những lĩnh vực trên đang còn khá nhiều bất cập, việc ban hành mới hoặc sửa đổi chúng cần nhiều thời gian thì đây vấn đề mà chúng ta cần đặc biệt lưu ý. Trung Quốc mất 3 kế hoạch năm để hoàn thiện pháp luật, xây dựng những thiết chế tài chính phù hợp để vận hành trở lại Thượng Hải IFC. Đây là thông điệp Việt Nam cần nhận thức đầy đủ vì dù muốn đẩy nhanh, việc hoàn thiện nền tảng pháp lý cơ bản của thị trường tài chính nói chung, TTTCQT nói riêng không thể quá thần tốc.

Bên cạnh đó, cần hiểu đúng bản chất của việc áp dụng Common Law. Việc cấy ghép Common Law bằng trong một nền tài phán độc lập của IFC với tài phán quốc gia chỉ là một trong nhiều phương pháp để tạo khung pháp lý cho TTTCQT. Thực tiễn cho thấy hệ thống pháp luật theo truyền thống Common Law phù hợp với việc điều chỉnh các giao dịch tài chính, thương mại. Common Law chú trọng các nguyên tắc tự quyết, tự do tối đa của các chủ thể tham gia quan hệ thương mại, tài chính, dân sự… Nói chung là quan hệ tư. Hợp đồng giữa các bên, cam kết của các bên được coi là pháp luật của họ, được Nhà nước tôn trọng.

Việc hình thành Trung tâm Tài chính quốc tế sẽ giúp TPHCM phát triển vượt bậc

Điều này có nghĩa là việc áp dụng Common Law không chỉ là sự cấy ghép hoàn toàn nền tài phán của quốc gia theo truyền thống này vào nước mình. Rất ít các quốc gia chọn phương thức áp dụng luật như UAE, Kazachxtan đối với Astana IFC hay Dubai IFC. Tuy nhiên, phương thức này cũng gặp những vấn đề. Nhiều nước phát triển như Pháp, Italia, Đức... có các TTTCQT nhưng không chọn phương án thừa nhận trong Hiến pháp sự tồn tại song song của tài phán Common Law và tài phán Civil Law.

Các nước này, không cho phép IFC ban hành luật, lệ riêng độc lập với pháp luật quốc gia. Để có thể có khung pháp luật phù hợp với IFC, nhiều quốc gia đã hoàn thiện các lĩnh vực pháp luật chuyên ngành cần thiết cho hoạt động bền vững và hiệu quả của IFC. Việt Nam cần ban hành một số luật chuyên ngành về thị trường tài chính, quy định rõ ràng về phạm vi hoạt động, quyền và nghĩa vụ của các tổ chức tài chính tham gia thị trường tài chính, những ưu đãi và cơ chế giám sát linh hoạt. Kinh nghiệm Trung Quốc, Singapore, Liên bang Nga cho thấy việc ban hành các luật chuyên ngành về tài chính giúp đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc các TTTCQT bứt phá.

GS.TS Lê Hồng Hạnh trao đổi với GS.TS Võ Xuân Vinh bên lề hội thảo quốc tế về Khung pháp lý cho Trung tâm Tài chính quốc tế

Mặt khác, việc áp dụng pháp luật nước ngoài để điều chỉnh các giao dịch tài chính trong TTTCQT không được trái với “các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam” sẽ là thách thức lớn khó vượt qua khi xây dựng khung pháp lý cho HCM-IFC.

“Các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam” đang là điểm nghẽn trong thi hành pháp luật ở nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong giải quyết tranh chấp thương mại, trong thực hiện các công ước, thỏa thuận quốc tế. Đặt trong yêu cầu từ việc thuận lợi hóa các giao dịch tài chính, giao dịch tài chính quốc tế cần sự hiện diện của những cơ chế điều tiết linh hoạt, sự năng động và cơ chế kiểm soát bằng công cụ thị trường nhiều hơn. Vì thế, khái niệm “các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam” sẽ trở thành thách thức cho việc điều chỉnh pháp luật các giao dịch tài chính diễn ra không chỉ trong mà cả ngoài HCM-IFC.

Lưu ý về cấu trúc quản lý HCM-IFC
Theo Nghị quyết 222/2025-QH15, Cơ quan điều hành (sau đây gọi là Cơ quan điều hành) là thành tố chủ đạo trong bộ máy điều hành HCM-IFC. Cơ quan điều hành chịu trách nhiệm quản lý, điều hành TTTCQT, ban hành các văn bản hướng dẫn theo thẩm quyền; tổ chức thực thi các nhiệm vụ theo quy định tại Nghị quyết này và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành của Chính phủ.
Cơ quan giám sát TTTCQT thực hiện chức năng giám sát hoạt động tại Trung tâm, có nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra, giám sát, phòng ngừa và xử lý vi phạm trong Trung tâm, bảo đảm tuân thủ quy định tại Nghị quyết này, các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành và thông lệ quốc tế.
Cấu trúc quản lý của HCM-IFC theo Nghị quyết 222/2025-QH15 thể hiện xu hướng quản lý nhiều hơn là tự quản. Trong HCM-IFC tương lai dễ thiếu vắng những cơ quan kiến tạo, thu hút giao dịch tài chính từ những phân khúc đặc thù như chứng khoán, hối đoái, bảo hiểm hoặc những cơ quan ứng dụng công nghệ số, nhất là fintech, áp dụng tiêu chuẩn giám sát tài chính theo tiêu chuẩn quốc tế như các tiêu chuẩn của Basel III, IOSCO. Những cơ quan này giúp kiểm soát rủi ro, an toàn vốn và kiểm soát rủi ro tín dụng.

GS.TS Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC)

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/mot-so-ham-y-cho-viec-xay-dung-khung-phap-ly-cho-trung-tam-tai-chinh-quoc-te-tai-tp-ho-chi-minh.html