Một thế kỷ vươn mình của nền báo chí Cách mạng Việt Nam

7 giờ trướcBài gốc

Ngày 6/4/2023, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 xác định chuyển đổi số báo chí sẽ trở thành xu thế tất yếu ở tất cả các cơ quan báo chí.

Từ đó đến nay, những khái niệm truyền thông mới đã ra đời: Tòa soạn hội tụ, báo chí đa phương tiện, báo chí dữ liệu, cá nhân hóa nội dung… mang lại trải nghiệm đọc mới mẻ cho độc giả.

Theo các chuyên gia, thực chất của chuyển đổi số báo chí là việc ứng dụng công nghệ ngày càng hiện đại vào hoạt động báo chí, làm cho hệ sinh thái báo chí số được bồi đắp thêm các tính năng mới, ưu việt, giúp nâng cao chất lượng, hiệu quả tuyên truyền trong thời kỳ bùng nổ công nghệ và mạng xã hội.

Như vậy, chuyển đổi số không chỉ là vấn đề ứng dụng công nghệ mà là sự đổi mới toàn diện quy trình sản xuất, vận hành cơ quan báo chí, đòi hỏi sự thay đổi tư duy của lãnh đạo cho đến tất cả những người làm báo.

Theo Chiến lược Chuyển đổi số báo chí của Chính phủ, năm 2025, 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên các nền tảng số đồng thời hoạt động vận hành theo mô hình tòa soạn hội tụ; 90% cơ quan báo chí sử dụng nền tảng phân tích xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng AI.

Năm 2025 không chỉ là dấu mốc quan trọng của Chiến lược Chuyển đổi số báo chí mà ghi dấu 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam. Ở thời điểm lịch sử trọng đại này, các cơ quan báo chí cùng các cấp quản lý Nhà nước đang nỗ lực hoàn thành mục tiêu, vượt qua thách thức để nâng cao hiệu quả truyền thông, hoàn thành nhiệm vụ chính trị và đáp ứng nhu cầu độc giả.

Nhân dịp này, Báo Điện tử VietnamPlus trân trọng giới thiệu loạt bài “Báo chí cách mạng Việt Nam: Từ làm báo bằng tay tới dòng chảy số” để cùng nhìn lại các giai đoạn chuyển đổi số của báo chí Việt Nam, nhận diện những thời cơ, thách thức và cùng đi tìm giải pháp để báo chí chuyển mình, bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc.

Bác Hồ là người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam. (Ảnh tư liệu TTXVN)

Bài 1: Một thế kỷ vươn mình của báo chí Cách mạng Việt Nam

Từ tờ báo Thanh niên đầu tiên với ngôi sao năm cánh vẽ tay trên măng sét, đến Quê hương Online - tạp chí số đầu tiên rồi hàng loạt sản phẩm báo chí đa phương tiện hiện nay, báo chí Việt Nam đã có những bước đi dài trên hành trình chuyển đổi số.

Trải qua các giai đoạn phát triển, những người làm báo đã nhìn nhận rằng chuyển đổi số báo chí không đơn giản chỉ là số hóa dữ liệu và nâng cấp mức độ ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động báo chí, mà là sự thay đổi toàn diện hoạt động báo chí để thích ứng với sự phát triển của xã hội và nhu cầu của độc giả.

Từ thuở viết báo bằng tay…

Một ngày mùa Hạ, tôi được theo chân nhà báo Trần Kim Hoa, nguyên Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam đi tham quan Bảo tàng, tìm hiểu về những chiếc máy chữ, máy in đầu tiên được các nhà báo Việt Nam sử dụng và cả chiếc loa phát thanh từng được đặt tại Vĩ tuyến 17.

Những trang báo thuở sơ khai của báo chí cách mạng Việt Nam hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Từng hiện vật quý giá tái hiện sống động lịch sử hình thành và phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Theo nhà báo Trần Kim Hoa, ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu, Trung Quốc, báo Thanh niên - cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội, do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập, đã xuất bản số đầu tiên. Ngày 21/6 trở thành cột mốc vàng son cho sự ra đời của báo chí cách mạng Việt Nam.

“Tờ báo Thanh niên được in bằng 3 ngữ Việt, Hán và Pháp bằng các máy in thủ công và typo cỡ nhỏ, do các hội viên Hội Thanh niên Cách mạng Việt Nam trực tiếp tham gia xếp chữ, đặt chữ, vận hành máy in và đóng gói, nội dung tập trung tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, khơi dậy tinh thần yêu nước, giác ngộ cách mạng. Sau khi tờ Thanh niên ra đời, dòng báo chí cách mạng tiếp tục phát triển mạnh mẽ ở trong nước,” nhà báo Trần Kim Hoa cho biết.

Trước sự đàn áp khắc nghiệt của địch, hoạt động báo chí có thời điểm hoạt động bí mật, bán công khai, hoặc thực hiện dưới dạng truyền đơn, chỉ được in thủ công hoặc sao chụp tay, in ở nước ngoài.

Qua các thời kỳ, công tác in ấn, phát hành và hoạt động báo chí Việt Nam ngày càng phát triển hiện đại theo xu hướng toàn cầu.

Chia sẻ về quá trình chuyển đổi số của báo chí cách mạng Việt Nam, Phó Giáo sư-Tiến sỹ Trương Thị Kiên, Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia ra làm 3 giai đoạn.

Chiếc máy chữ được nhà báo Lê Văn Ba, Đoàn Thanh niên cứu quốc Hà Nội sử dụng làm báo bí mật từ 1952-1953. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+)

Giai đoạn thứ nhất là giai đoạn ra đời của báo chí số hay còn gọi là báo internet, báo mạng điện tử, báo online vào năm 1992, với sự xuất hiện của tờ Chicago Tribune (Mỹ).

Tại Việt Nam, Tạp chí Quê hương Online của Ủy ban Về người Việt Nam ở nước ngoài (Bộ Ngoại giao) được coi là tờ báo số đầu tiên. Đến nay, ngoài các tờ báo điện tử độc lập, các cơ quan báo in, phát thanh, truyền hình đều đã hiện diện trên nền tảng số với những thế mạnh mà các loại hình báo chí truyền thống không có được, như: Cập nhật tức thì, sự liên kết, tương tác, lưu trữ, đa phương tiện, đa ngôn ngữ...

Theo Phó Giáo sư-Tiến sỹ Trương Thị Kiên, năm 2016, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 xuất hiện. Những thành tựu vượt trội như dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (Cloud Computing), internet vạn vật kết nối (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI) được ứng dụng vào lĩnh vực báo chí, đưa báo chí bước vào giai đoạn thứ hai - giai đoạn chuyển đổi số.

Một trong những kết quả của chuyển đổi số báo chí là sự xuất hiện phổ biến các mô hình truyền thông mới: Tòa soạn hội tụ, báo chí đa phương tiện, báo chí đa nền tảng… Công nghệ kỹ thuật hiện đại cho phép nhà báo sáng tạo thêm nhiều hình thức truyền thông hấp dẫn: E-magazine, infographics, báo chí dữ liệu (data journalism), podcast, video...

Chuyển đổi số thúc đẩy những mô hình truyền thông mới ra đời. (Ảnh minh họa: CTV/Vietnam+)

Năm 2018 được xem là cột mốc mở ra giai đoạn 3 của quá trình chuyển đổi số báo chí. Đến nay, nhiều tờ báo Việt Nam đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào quá trình sản xuất tin bài.

Theo Phó Giáo sư-Tiến sỹ Trương Thị Kiên, chuyển đổi số báo chí phụ thuộc vào nhân lực ở tất cả các khu vực khác nhau trong cơ quan báo chí: Lãnh đạo, quản lý cấp cao; lãnh đạo, quản lý cấp trung; quản lý cấp cơ sở; đội ngũ cán bộ, phóng viên. Tất cả như những mắt xích quan trọng để vận hành cỗ máy chuyển đổi số. Nếu một mắt xích bị lỗi, cỗ máy sẽ vận hành ì ạch, kém hiệu quả, thậm chí không thể hoạt động.

…đến “vũ trụ” báo chí đa phương tiện

Là một trong những đơn vị tiên phong chuyển đổi số và thử nghiệm những sáng tạo công nghệ mới nhất, Báo Điện tử VietnamPlus kiên định với quan điểm đặt độc giả ở vị trí trung tâm của quá trình chuyển đổi số.

Theo Tổng Biên tập Trần Tiến Duẩn, từ khi mới thành lập, Tổng Biên tập đầu tiên của báo là nhà báo Lê Quốc Minh đã mạnh dạn thử nghiệm những sản phẩm mới, được làng báo trong nước thừa nhận là tiên phong về áp dụng công nghệ báo chí-truyền thông hiện đại: Ảnh/video 360 độ, máy bay điều khiển từ xa, thông tin đồ họa tĩnh và đồ họa tương tác, cho đến việc ứng dụng báo chí di động, báo chí bằng công cụ truyền thông xã hội, phong cách trình bày phóng sự dạng Mega Story và báo chí dữ liệu; chú trọng sản xuất podcast; khai thác các tính năng Chatbot, Webpush, Mobilepush, Newsletter...

Tổng Biên tập Báo Điện tử VietnamPlus Trần Tiến Duẩn phát biểu tại Hội thảo 'Công nghệ thúc đẩy đa dạng hóa nguồn thu báo chí.' (Ảnh: PV/Vietnam+)

Nhà báo Trần Tiến Duẩn cho rằng việc đưa công nghệ, trí tuệ nhân tạo vào quá trình sáng tạo sản phẩm báo chí số đang trở nên phổ biến và ngày càng được các tòa soạn khai thác.

Có thể kể đến xu hướng áp dụng công nghệ tòa soạn thông minh, tự động giới thiệu tin tức cho bạn đọc dựa trên hành vi của chính người dùng; hay sử dụng thực tế ảo (VR) và thực tế ảo tăng cường (AR) để phát triển sản phẩm báo chí cũng như để tạo ra nguồn thu mới cho tòa soạn.

“Trong công cuộc chuyển đổi số, các cơ quan báo chí thu thập, phân tích dữ liệu bạn đọc sẽ giúp các cơ quan báo chí hiểu rõ hơn công chúng, từ đó đưa ra các chiến lược nội dung, tiến tới tối ưu hóa lợi nhuận từ bạn đọc thông qua việc thu phí, cá nhân hóa quảng cáo,” nhà báo Trần Tiến Duẩn nói.

Ông Nguyễn Bá, Tổng Biên tập Báo Điện tử VietNamNet. (Ảnh: VNN)

Nhìn nhận về tương lai, ông Nguyễn Bá, Tổng Biên tập Báo Điện tử VietNamNet cho rằng sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ mở ra cho báo chí nhiều cơ hội mới.

Giờ đây, những người làm báo có những công cụ, hệ thống phần mềm tuyệt vời để hỗ trợ cho công việc hằng ngày của mình, giúp nâng cao hiệu quả công việc, giảm thiểu thời gian tác nghiệp, tiết kiệm chi phí sản xuất nhưng vẫn có được những tác phẩm báo chí chất lượng cao.

Theo nhà báo Nguyễn Bá, trước đây, để sản xuất một tác phẩm báo chí đa phương tiện, các tòa soạn phải đầu tư rất lớn cho máy quay phim, máy chụp hình, trường quay, cần nhiều nhân sự, nhưng hiện tại, chỉ bằng chiếc điện thoại thông minh trên tay, phóng viên có thể soạn thảo bài longform, chụp và chỉnh sửa ảnh, quay và dựng phim để tạo ra một tác phẩm báo chí xuất sắc.

Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, ông Bá cho rằng sự phát triển của khoa học công nghệ cũng mang đến những thách thức ảnh hưởng đến lĩnh vực báo chí như sự tràn lan của tin giả.

Do đó, thay vì chỉ cung cấp thông tin thì báo chí còn phải làm tốt việc tạo dựng lòng tin với độc giả, trở thành kênh chính thống, đáng tin cậy với công chúng.

Chỉ với các thiết bị tác nghiệp gọn nhẹ, phóng viên có thể sản xuất một sản phẩm báo chí đa phương tiện trong thời gian ngắn. (Ảnh: Hoàng Hiếu/Vietnam+)

“Trong tương lai, dù công nghệ có phát triển như thế nào thì báo chí vẫn cần phải tập trung vào những giá trị cốt lõi của mình đó là nhân văn, chính xác và khách quan. Đó là những giá trị của báo chí mà các đối thủ của báo chí như mạng xã hội, các mô hình ngôn ngữ như ChatGPT không bao giờ có được,” nhà báo Nguyễn Bá nhấn mạnh.

Dù công nghệ có phát triển như thế nào thì báo chí vẫn cần phải tập trung vào những giá trị cốt lõi của mình đó là nhân văn, chính xác và khách quan.

Nhà báo Nguyễn Bá

Đánh giá quá trình chuyển đổi số báo chí, nhà báo, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Vũ Trọng Lâm, Giám đốc-Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật cho rằng hiện các cơ quan báo chí, xuất bản đã có sự thay đổi tư duy, dành thời gian, nguồn lực để chuẩn bị nghiêm túc, đầu tư cho cơ sở hạ tầng, công nghệ, nguồn nhân lực, chủ động nắm bắt, ứng dụng các công nghệ số vào hoạt động của mình và đã gặt hái nhiều kết quả tích cực.

Ông Vũ Trọng Lâm, Giám đốc, Tổng Biên tập Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Tuy nhiên, ông Lâm cho rằng nhiều lãnh đạo cơ quan báo chí vẫn có tâm lý ngại thay đổi, không dám đột phá, sáng tạo, tự hài lòng với số lượng công chúng đã có vẫn tồn tại.

Bên cạnh đó, nguồn lực cho chuyển đổi số vẫn còn yếu. Phần lớn các tòa soạn, nhà xuất bản hiện chưa tự chủ được về công nghệ, hoặc thiếu nguồn lực tài chính để đầu tư công nghệ, hoặc lệ thuộc vào công nghệ của đối tác. Đồng thời, chưa xây dựng được đội ngũ phóng viên, biên tập viên, đội ngũ xuất bản có kỹ năng nghiệp vụ hiện đại và khả năng áp dụng công nghệ trên môi trường số, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Có thể thấy rằng bên cạnh nhiều cơ hội, thuận lợi, những bước tiến nhanh chóng của quá trình chuyển đổi số cũng đặt ra rất nhiều thách thức, khó khăn, xuất hiện những vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn hoạt động của công tác báo chí, xuất bản.

Điều này đòi hỏi các cơ quan báo chí, xuất bản, các cơ sở đào tạo ngành cần chủ động đổi mới tư duy, nhận thức về vai trò, vị trí, tầm quan trọng cũng như cách thức chuyển đổi số, qua đó tạo ra các sản phẩm báo chí, xuất bản có giá trị phục vụ tốt nhu cầu của công chúng./.

Mời độc giả đón đọc loạt bài:

(Vietnam+)

Nguồn VietnamPlus : https://www.vietnamplus.vn/mot-the-ky-vuon-minh-cua-nen-bao-chi-cach-mang-viet-nam-post1045295.vnp