Mỹ giáng đòn chiến lược vào năng lượng Iran

7 giờ trướcBài gốc

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump (giữa), Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev (trái) và Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan cùng bản thỏa thuận mà họ đã ký tại Nhà Trắng ở Washington, DC vào ngày 8/8/2025. Tổng thống Trump cho biết Armenia và Azerbaijan cam kết hòa bình lâu dài khi ông chủ trì hội nghị thượng đỉnh tại Nhà Trắng với các nhà lãnh đạo của hai quốc gia Nam Kavkaz, những quốc gia đã giao tranh trong nhiều thập kỷ. (Ảnh: AP)

Thỏa thuận, được ký hồi đầu tháng này giữa Armenia và Azerbaijan, trao cho Mỹ quyền thuê Hành lang Zangezur trong vòng 99 năm. Đây là dải đất hẹp có thể sẽ trở thành tuyến đường thương mại và năng lượng trọng yếu nối sang châu Âu và hoàn toàn bỏ qua Tehran. Nhà báo gốc Iran - Mỹ và cũng là một nhân vật bất đồng chính kiến, Banafsheh Zand, nói với Fox News Digital rằng bước đi này là “một thắng lợi tuyệt vời cho Mỹ” đồng thời là “vố đau với Tehran”.

Hành lang này từ lâu đã là tâm điểm của xung đột Nagorno-Karabakh kéo dài gần ba thập kỷ và khiến hàng chục nghìn người phải ly tán. Sự can thiệp của ông Trump đã thúc đẩy cả hai bên ngồi vào bàn đàm phán và thiết lập điều mà giới quan sát nhận định là một tuyến giao thương và an ninh mới, kết nối lưu vực Caspian với châu Âu, hoàn toàn né tránh Iran.

Được mệnh danh là “Tuyến đường Trump vì Hòa bình & Thịnh vượng” (TRIPP), về mặt kinh tế, thỏa thuận này giúp Washington nắm vai trò trực tiếp trong việc giám sát dòng chảy năng lượng hydrocarbon từ vùng Caspian sang châu Âu. Mỹ sẽ quản lý hệ thống đường sắt, đường bộ, mạng viễn thông và các đường ống năng lượng xuyên qua hành lang, qua đó trao cho các công ty Mỹ vị thế thống lĩnh trong hoạt động trung chuyển khu vực đối với dầu mỏ, khí đốt và hàng hóa. Việc kiểm soát “động mạch” này không chỉ giúp Mỹ thu về hàng tỷ USD thương mại mà còn buộc châu Âu kết nối với các tuyến cung ứng thay thế, giảm sự phụ thuộc vào cả Nga và Iran.

Đối với các đồng minh, hành lang này mang lại cơ hội tiếp cận nguồn năng lượng Caspian rẻ và an toàn hơn. Ngược lại, đối với Tehran, nó đồng nghĩa với nguy cơ mất nguồn thu, mất đòn bẩy và chấm dứt vai trò “cửa ngõ bắt buộc” cho giao thương Đông - Tây.

Bà Zand cho rằng đây không chỉ là thỏa thuận mang tính lịch sử mà còn là một thắng lợi trực tiếp cho Washington. Bà nói: “Đây là một lợi ích tuyệt vời cho Mỹ. Các nhà thầu Mỹ sẽ giám sát hoạt động dầu khí từ lưu vực Caspian, được vận chuyển qua Zangezur và Thổ Nhĩ Kỳ tới châu Âu. Biên lợi nhuận rất lớn và tất cả diễn ra dưới sự ủng hộ của NATO”.

Bà Zand cũng nhấn mạnh tiềm năng trong tương lai: “Hiện chưa ai nhắc tới, nhưng tôi không nghĩ khả năng Mỹ thiết lập căn cứ quân sự tại đây là điều quá xa vời".

Đối với Iran, hành lang này chính là cơn ác mộng mà bà Zand đề cập. Từ lâu, Tehran đã tận dụng lợi thế địa lý để định hình dòng chảy năng lượng và thương mại. Việc Mỹ chen chân vào khu vực thông qua thỏa thuận mới này trên thực tế đã tước bỏ đòn bẩy đó của Iran.

Bà Zand diễn đạt bằng hình ảnh rất trực diện: “Iran có hình dáng giống như một con mèo đang ngồi. Hành lang này chạy ngay phía trên đôi tai của con mèo. Nó bỏ qua Iran và lấy nguồn thu, sau đó đẩy họ ra ngoài giá lạnh”.

Behnam Ben Taleblu, Giám đốc cấp cao Chương trình Iran tại Quỹ Bảo vệ Các nền Dân chủ (FDD), cho biết hành lang này phơi bày sự mong manh ngày càng rõ rệt của Iran ở vùng Caucasus. “Cả thất bại của Armenia trong cuộc chiến gần đây với Azerbaijan, lẫn những rắc rối chính trị giữa Moscow và Yerevan hiện nay, đều khiến Cộng hòa Hồi giáo khó có thể tiếp tục hưởng lợi từ mối quan hệ kinh tế và chính trị truyền thống với Armenia”, ông nói với Fox News Digital.

Ông nhấn mạnh bức tranh chiến lược hiện nay rất rõ ràng: “Cộng hòa Hồi giáo trên thực tế đã bị loại khỏi tuyến đường này. Đây không chỉ là một hành lang trọng yếu có thể mang lại sự ổn định cho Nam Caucasus và cải thiện kinh tế cho tất cả các quốc gia liên quan, nó còn khiến Iran bị loại khỏi tuyến trung chuyển lớn ngay sát biên giới của mình”.

Bà Zand lập luận rằng yếu tố thời điểm khiến thỏa thuận có tác động sâu rộng. Bà chỉ ra vị thế suy yếu của Iran kể từ ngày 7/10/2023 và cuộc chiến 12 ngày gần đây giữa Israel và Tehran.

Ben Taleblu bổ sung rằng Washington hiện đang tận dụng những thay đổi này để biến điểm yếu của Iran thành cơ hội. Ông nói: “Mỹ đã nối tiếp thành công quân sự của Israel trước Cộng hòa Hồi giáo bằng những đòn tấn công riêng vào các cơ sở hạt nhân, và giờ đây Mỹ lại tiếp bước chiến thắng trên chiến trường của Azerbaijan bằng một thắng lợi chính trị và kinh tế cho riêng mình. Hành lang này là một ví dụ khác cho việc Mỹ xuất hiện vào đúng lúc Tehran mong manh nhất”.

Thỏa thuận này được ký kết dưới sự hậu thuẫn của NATO và thậm chí đã được một số nhà quan sát so sánh với những hiệp ước hòa bình lịch sử. Bà Zand tin rằng ý nghĩa lớn lao của nó không chỉ nằm ở việc chấm dứt một cuộc xung đột kéo dài 30 năm, mà còn ở việc biến sự hiện diện của Mỹ tại Caucasus thành một thực tế mang tính lâu dài.

H.Phan

AFP

Nguồn PetroTimes : https://nangluongquocte.petrotimes.vn/my-giang-don-chien-luoc-vao-nang-luong-iran-731614.html