Mỹ: Vì sao Luật Cờ Đỏ không ngăn được kẻ tâm thần xả súng tại Manhattan?

6 giờ trướcBài gốc

Từ vụ xả súng tại Manhattan…

Tuần trước, New York rúng động với một vụ xả súng đẫm máu ở tòa tháp văn phòng Blackstone trên Đại lộ Park, khu Manhattan. Vụ việc xảy ra vào khoảng 18h30 ngày 28/7 (theo giờ địa phương) khi một người đàn ông mang bước xuống từ một chiếc BMW bất ngờ dùng súng trường bán tự động bắn chết một cảnh sát, rồi sau đó bắn trúng một phụ nữ đang cố gắng tìm chỗ ẩn nấp khi hắn ta xả súng vào sảnh tòa nhà.

Camera an ninh ghi nhận hình ảnh Shane Tamura mang súng tiến vào sảnh tòa nhà.

Kẻ thủ ác tiếp tục tiến vào sảnh, đi tới phía thang máy và bắn một nhân viên bảo vệ tại bàn an ninh rồi quay sang bắn một người đàn ông khác ở sảnh. Sau đó, hắn ta đi thang máy lên văn phòng ở tầng 33 của công ty sở hữu tòa nhà, Rudin Management, và bắn chết một người ở tầng đó. Cuộc đổ máu kết thúc khi kẻ tấn công tự sát bằng cách bắn vào ngực mình.

Cảnh sát New York sau đó cho biết kẻ tấn công được xác định tên là Shane Tamura, 27 tuổi, cư dân Las Vegas (bang Nevada). Người này vốn là cựu cầu thủ bóng bầu dục trung học, có tiền sử tâm thần và mang theo một tờ giấy với nội dung đổ lỗi cho Liên đoàn Bóng bầu dục Quốc gia (NFL) về căn bệnh thoái hóa não mà hắn ta tin là mình mắc phải.

Theo Tamura, hắn ta cảm thấy mình bị CTE (Bệnh chấn thương não mãn tính), một căn bệnh thoái hóa não do chấn động đầu nhiều lần, thường gặp ở những người tham gia các môn thể thao đối kháng như bóng bầu dục. Tamura đổ lỗi cho NFL về căn bệnh này dù chưa bao giờ chơi bóng bầu dục ở cấp độ chuyên nghiệp.

Theo nhận định của cảnh sát, vì lý do đó mà Tamura mang súng tới tòa tháp Blackstone, bởi nơi đây có trụ sở của Liên đoàn Bóng bầu dục Quốc gia (NFL). Tuy nhiên, do đi nhầm thang máy, hắn lại tìm đến tầng 33 là nơi có văn phòng của công ty quản lý tòa nhà và sát hại một người vô tội tại đây.

Cho đến cuối tuần qua, cảnh sát New York xác nhận đã có 5 nạn nhân thiệt mạng và 6 người khác bị thương, trong đó có một người vẫn đang nguy kịch. Theo Gun Violence Archive - một tổ chức phi lợi nhuận theo dõi tình trạng bạo lực liên quan đến súng đạn, vụ xả súng này là vụ xả súng hàng loạt thứ 254 tại Mỹ trong năm nay và là vụ xả súng gây chết nhiều người nhất tại New York trong vòng 25 năm qua

Vì thế, thảm kịch tại Manhattan làm dấy lên cuộc tranh luận rộng khắp về các vụ xả súng hàng loạt và quyền tiếp cận vũ khí ở Mỹ. Trong đó, có một câu hỏi được đề cập nhiều nhất, đó là tính hiệu quả của Luật Cờ Đỏ, một công cụ pháp lý nhằm tăng cường an toàn công cộng bằng cách tạm thời tước súng của những người có nguy cơ gây hại tại quốc gia này.

Luật Cờ Đỏ là gì?

Luật Cờ Đỏ (Red Flag Laws), còn được gọi là Sắc lệnh bảo vệ rủi ro cực cao (Extreme Risk Protection Orders - ERPO) ở Mỹ bao gồm các quy định pháp luật cho phép tòa án ra lệnh tạm thời tước bỏ hoặc hạn chế quyền sở hữu, sử dụng súng của một cá nhân nếu họ được coi là mối đe dọa nghiêm trọng đối với bản thân hoặc người khác. Những quy định này được thiết kế để ngăn chặn các hành vi bạo lực liên quan đến súng, chẳng hạn như tự sát, bạo hành gia đình, hoặc các vụ xả súng hàng loạt, trước khi chúng xảy ra.

Luật Cờ Đỏ ra đời từ sau vụ xả súng tại trường trung học Columbine, quận Jefferson, bang Colorado ngày 20/4/1999. Vụ việc khiến 12 học sinh và 1 giáo viên thiệt mạng, gây chấn động trên khắp nước Mỹ và tạo ra một làn sóng kêu gọi kiểm soát súng cũng như ngăn chặn các cá nhân có dấu hiệu nguy hiểm tiếp cận vũ khí.

Mặc dù vụ việc xảy ra ở Colorado nhưng Connecticut, một tiểu bang thuộc khu vực Đông Bắc gần New York, đã nhanh chóng hành động để xây dựng một cơ chế pháp lý nhằm phòng ngừa các vụ bạo lực tương tự. Cơ chế này, được gọi là Luật Cờ đỏ, cho phép các cơ quan thực thi pháp luật hoặc thành viên gia đình nộp đơn lên tòa án để yêu cầu thu hồi súng từ một cá nhân có dấu hiệu nguy hiểm, chẳng hạn như đe dọa bạo lực hoặc có hành vi bất ổn tâm lý. Lệnh thu hồi của tòa án có thể được ban hành tạm thời (sau phiên điều trần một bên) hoặc lâu dài hơn (sau phiên điều trần đầy đủ với sự tham gia của cả hai bên).

Cảnh sát New York phong tỏa hiện trường vụ xả súng tại Manhattan.

Kể từ đó, 20 tiểu bang khác và Washington DC đã thông qua các phiên bản luật Cờ Đỏ của riêng họ, với nhiều quy định được ban hành hoặc mở rộng sau các vụ xả súng hàng loạt tại Mỹ trong những năm 2010 và 2020. Dù kiểm soát súng là một vấn đề gây tranh cãi ở Mỹ, Luật Cờ Đỏ đã nhận được sự ủng hộ từ cả đảng Dân chủ và một số thành viên đảng Cộng hòa. Lý do là luật này không cấm sở hữu súng hoàn toàn mà chỉ tạm thời hạn chế quyền tiếp cận của những người có nguy cơ cao, dựa trên bằng chứng cụ thể.

Do đó, vào năm 2022, sau các vụ xả súng nghiêm trọng như ở Uvalde, Texas (21 người chết tại một trường tiểu học), Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật Cộng đồng An toàn Lưỡng đảng, được cựu Tổng thống Joe Biden ký thành luật. Đạo luật này cung cấp kinh phí liên bang để hỗ trợ các tiểu bang triển khai hoặc cải thiện Luật Cờ Đỏ, chẳng hạn như đào tạo cảnh sát, thẩm phán, và xây dựng hệ thống thực thi. Điều này đã khuyến khích thêm nhiều tiểu bang áp dụng hoặc mở rộng các luật tương tự.

Những tranh luận lại dấy lên

Với những quan điểm tích cực, Luật Cờ Đỏ được xem như công cụ quan trọng giúp giảm bớt những vụ bạo lực súng đạn tại Mỹ. Nhưng cách áp dụng và triển khai luật có sự khác biệt ở mỗi bang. Chẳng hạn, tại Florida, Indiana hay New Mexico, chỉ có cảnh sát mới được nộp đơn đề nghị tòa án thu hồi quyền sở hữu súng của các cá nhân bị nghi ngờ. Nhưng ở California hay New York thì người thân trong gia đình, nhà trường và chủ doanh nghiệp cũng có quyền đệ đơn yêu cầu thu hồi súng của những đối tượng bị cho rằng có nguy cơ gây bạo lực cao.

Trong khi đó, thời hạn thu hồi súng cũng khác nhau với từng bang, có nơi lệnh ngắn hạn chỉ kéo dài 6 ngày (chẳng hạn như New York) nhưng ở nơi khác, thời hạn này lên đến 21 ngày (California) cho tới khi có phiên điều trần tại tòa án. Lệnh thu hồi súng dài hạn cũng vậy, có nơi chỉ tối đa 6 tháng (Vermont) nhưng có nơi cho phép tịch thu súng tới 1 năm (Washington) kèm theo khả năng gia hạn tiếp nếu đối tượng vẫn cho thấy nguy cơ bạo lực.

Ngoài ra, còn có sự khác biệt giữa các tiểu bang và địa phương về tần suất áp dụng Luật Cờ Đỏ. Everytown for Gun Safety, một tổ chức phi chính phủ hoạt động vì quyền kiểm soát súng đạn và chống bạo lực súng đạn tại Mỹ, cho biết, thái độ và kiến thức của lực lượng thực thi pháp luật về Luật Cờ Đỏ có thể ảnh hưởng đến tần suất áp dụng luật. Chẳng hạn các bang Florida, New York, California và Connecticut đã nộp đơn yêu cầu vài nghìn lệnh thu hồi quyền sở hữu súng mỗi năm. Nhưng Nevada, nơi cư trú của kẻ xả súng tại Manhattan tuần trước, lại khởi đầu khá chậm chạp và mới chỉ tăng cường việc áp dụng Luật Cờ Đỏ trong vài năm gần đây.

Luật Cờ Đỏ cho phép tạm thời tước súng của những người có nguy cơ gây hại tại Mỹ.

Trang web của Tổng chưởng lý Nevada hiển thị 28 đề nghị áp dụng lệnh này vào năm 2024 và 20 lệnh vào năm 2023. Người phát ngôn của văn phòng cho biết tính đến nay đã có 6 đơn đề nghị áp dụng lệnh trong năm 2025. Con số này rõ ràng là quá ít nếu so với những bang khác.

Chính những sự khác biệt trong cách áp dụng Luật Cờ Đỏ mà thảm kịch ở Manhattan tuần trước đã lại làm dấy lên những câu hỏi mới về công cụ pháp lý đặc biệt này. Rand Corp, một tổ chức nghiên cứu chính sách công phi lợi nhuận tại Mỹ, đã có một nghiên cứu về Luật Cờ Đỏ vào tháng 7/2024 và phát hiện ra rằng bằng chứng về tác động của luật đối với các vụ xả súng hàng loạt và tội phạm bạo lực là không thuyết phục. Theo đó, luật này chủ yếu giới hạn hiệu quả trong ngăn ngừa nguy cơ tự tử bằng súng.

Tuy nhiên, cũng có những ý kiến khác. Chẳng hạn như trong một báo cáo công bố vào tháng 8/2024, các nhà nghiên cứu y tế công cộng của Đại học Columbia phát hiện ra rằng Luật Cờ Đỏ của Florida, được thông qua để ứng phó với vụ xả súng hàng loạt ở Parkland năm 2018, có liên quan đến việc giảm 11% tỷ lệ giết người bằng súng từ năm 2019 đến năm 2021 tại bang này.

Những người biểu tình yêu cầu kiểm soát chặt chẽ súng đạn tại Mỹ.

Chưa rõ quan điểm nào đúng hơn, nhưng theo Liên minh Quốc gia về Bệnh tâm thần tại Mỹ (NAMI) thì nếu “được thực hiện đúng cách, Luật Cờ Đỏ chắc chắn có thể cứu sống nhiều người”. NAMI cho hay, khoảng 3% đến 5% các hành vi bạo lực tại Mỹ được thực hiện bởi những người mắc bệnh tâm thần nghiêm trọng, chẳng hạn như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực hoặc trầm cảm nặng. Dưới góc nhìn, nếu những trường hợp được coi là tâm thần như Shane Tamura được phát hiện kịp thời và áp dụng Lệnh Cờ Đỏ nhằm thu hồi súng của kẻ này, thảm kịch tại Manhanttan có thể đã không xảy ra.

Và như thế, ít nhất 5 mạng sống vô tội đã không bị tước đoạt một cách oan uổng trong buổi chiều ngày 28/7.

Nguyễn Khánh

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/su-kien-binh-luan-antg/my-vi-sao-luat-co-do-khong-ngan-duoc-ke-tam-than-xa-sung-tai-manhattan--i777465/