Tết Đoan Ngọ là một trong những lễ Tết lớn ở Việt Nam, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm, hay còn gọi là Tết Đoan Dương hoặc Tết Giết sâu bọ.
Về nguồn gốc Tết Đoan Ngọ, thông tin trên Vietnam+, tương truyền rằng vào năm người dân được mùa và sắp gặt hái được nhiều hơn so với mong đợi thì loài sâu bọ không biết từ đâu xuất hiện đã tàn phá, ăn hết trái cây, lương thực. Điều này đã khiến nhiều người chưa kịp vui mừng lại rơi vào trạng thái lo lắng và không biết nên làm gì để hóa giải nạn sâu bọ.
Lúc bấy giờ, một ông lão tự xưng là Đôi Truân, nói với người dân rằng vào mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm, loài sâu bọ thường trở nên hung hăng nên cần lập đàn cúng bánh tro và trái cây để tiêu diệt chúng.
Người dân nghe thế nên làm theo lời của ông lão. Chẳng bao lâu, các loài sâu bệnh dần co quắp lại và ngã rã rượi trên mặt đất. Thấy vậy, mọi người đều vui mừng hò reo và dự định cảm tạ ông lão nhưng ông đã đi mất.
Dù vậy, người dân vẫn ghi nhớ công ơn của ông và lập đàn cúng hằng năm cũng như đặt tên cho ngày này là ngày Tết Đoan Ngọ với "Đoan" là bắt đầu và "Ngọ" là khoảng thời gian cúng từ 11h đến 13h. Ngày lễ đó đã được lưu truyền cho đến ngày nay và mang trên mình nhiều tên gọi khác như "Tết Đoan Dương", "Tết Giết sâu bọ".
Ảnh minh họa.
Bên cạnh ý nghĩa tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng thì người Việt còn cho rằng đây là dịp để giải trừ bệnh tật trong thời điểm giao mùa.
Người xưa quan niệm bộ phận tiêu hóa của con người thường có các loại ký sinh gây hại không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mùng 5/5, các loại ký sinh này thường ngoi lên và đây là thời cơ để con người ăn những thức ăn có vị chua, chát để loại bỏ chúng.
Năm nay, Tết Đoan Ngọ (ngày mùng 5 tháng 5 Âm lịch) sẽ rơi vào thứ Bảy ngày 31/5/2025, đây là dịp cuối tuần tạo thêm điều kiện thuận lợi để các gia đình sum họp, cùng nhau tham gia và thực hiện các nghi lễ cúng truyền thống.
Việc chọn giờ cúng là một phần quan trọng để đảm bảo nghi thức được tiến hành suôn sẻ và mang lại sự an tâm.
Thông tin trên VTC News, theo sách "Tìm hiểu văn hóa Phương Đông 365 ngày" của tác giả Thiên Nhân, Nhà xuất bản Thanh Hóa, các khung giờ hoàng đạo thích hợp để tiến hành lễ cúng Tết Đoan ngọ bao gồm: Giờ Ngọ (11h - 13h), Giờ Mão (5h - 7h), và Giờ Thân (15h - 17h). Trong đó, giờ Ngọ (11h - 13h) được xem là thời điểm tốt nhất để tổ chức lễ cúng.
Giờ Ngọ được đặc biệt coi trọng vì từ "Đoan" nghĩa là bắt đầu, và giờ Ngọ là khoảng thời gian từ 11h đến 13h - thời điểm với khí dương mạnh nhất trong ngày. Đây cũng là thời điểm mà nhiệt độ thường đạt đỉnh điểm, biểu trưng cho sự thịnh vượng và hồi sinh của vạn vật.
Tuy nhiên, với nhịp sống hiện đại ngày nay, nhiều gia đình linh hoạt hơn trong việc chọn thời điểm cúng. Những người bận rộn không thể về nhà vào buổi trưa thường tổ chức cúng vào sáng sớm trước khi đi làm. Lễ vật cũng đơn giản hơn, thường gồm hương hoa, trái cây, cơm rượu nếp, bánh gio. Đối với những gia đình có điều kiện và thời gian, mâm cỗ thường được chuẩn bị công phu để cúng đúng vào giờ Ngọ.
Một số gia đình còn thắp hương vào sáng sớm để mọi người hưởng thụ trái cây, rượu nếp, đồng thời diệt trừ sâu bọ theo phong tục. Sau đó, vào buổi trưa, mâm cơm cúng được chuẩn bị để dâng lên tổ tiên và các vị thần linh.
Dù được thực hiện với thời gian nào trong ngày, ý nghĩa quan trọng nhất vẫn là tâm thành và lòng hướng thiện của mỗi gia đình trong ngày Tết Đoan ngọ.
*Thông tin trong bài chỉ mang tính chất tham khảo
Minh Hoa(t/h)