Ngày 7-11, tại buổi cung cấp thông tin báo chí về dự thảo Luật Dân số, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế), cho biết dự thảo lần này đã điều chỉnh, bổ sung nhiều quy định quan trọng nhằm khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ 2 con, duy trì mức sinh thay thế và thích ứng với tình trạng dân số già đang đến gần.
Xóa bỏ hiểu lầm về "khoảng trống pháp lý"
Thời gian qua, nhiều ý kiến cho rằng nam giới có 2 con nhưng không có vợ sẽ được ưu tiên mua nhà ở xã hội. Một số ý kiến lo ngại quy định này có thể dẫn đến việc “giả ly hôn” để đủ điều kiện hưởng ưu đãi.
Ông Lê Thanh Dũng khẳng định, dự thảo Luật Dân số đã làm rõ điều kiện: Chỉ "nam giới có 2 con và vợ đã chết" mới thuộc nhóm được ưu tiên mua nhà ở xã hội. Việc này nhằm tránh khoảng trống pháp lý, đảm bảo chính sách hướng đúng đối tượng - những người đơn thân phải một mình chăm sóc, nuôi dạy con nhỏ.
“Trước đây, dự thảo có nêu "nam giới có 2 con đẻ mà không có vợ hoặc vợ đã qua đời" được ưu tiên. Tuy nhiên, sau khi lấy ý kiến rộng rãi, chúng tôi nhận thấy quy định này có thể bị lợi dụng. Vì vậy, dự thảo mới nhất đã chỉnh sửa để chỉ áp dụng với trường hợp vợ đã mất, tránh khả năng lợi dụng chính sách bằng việc giả ly hôn,” ông Dũng nói.
Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế). Ảnh: TRẦN MINH
Cũng theo ông Dũng, Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới xây dựng một luật riêng về dân số. Đây được xem là bước tiến quan trọng nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, đưa công tác dân số trở thành một phần trong chiến lược phát triển bền vững.
“Luật Dân số không thể bao phủ hết mong muốn của hơn 100 triệu người dân, nhưng hướng tới đáp ứng tối đa nhu cầu chính đáng của người dân, đồng thời đặt nền tảng pháp lý cho các chính sách dân số trong giai đoạn mới,” ông Dũng chia sẻ.
Dự thảo Luật Dân số lần này được xây dựng trên cơ sở kế thừa Pháp lệnh Dân số, đồng thời chuyển trọng tâm chính sách từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển, tập trung vào 4 chính sách lớn: Duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; nâng cao chất lượng dân số.
Mức sinh giảm sâu, cảnh báo nguy cơ dân số già
Theo thống kê của Bộ Y tế, mức sinh tại Việt Nam đang giảm nhanh, từ 2,11 con/phụ nữ (năm 2021) xuống còn 1,91 con/phụ nữ năm 2024 - mức thấp nhất trong lịch sử. Dự báo trong những năm tới, mức sinh sẽ tiếp tục giảm, đe dọa đến cơ cấu dân số và nguồn nhân lực quốc gia.
Trước thực trạng đó, dự thảo Luật Dân số đã bổ sung hàng loạt chính sách khuyến sinh:
Tăng thời gian nghỉ thai sản thêm 1 tháng đối với phụ nữ sinh con thứ hai.
Nam giới được nghỉ 5 ngày làm việc khi vợ sinh con.
Hỗ trợ tài chính cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, phụ nữ dân tộc thiểu số, và phụ nữ ở địa phương có mức sinh thấp.
Ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội cho phụ nữ sinh đủ hai con và nam giới nuôi 2 con mà vợ đã mất.
Các chính sách này được kỳ vọng sẽ giúp giảm bớt gánh nặng tài chính, tạo điều kiện cho các cặp vợ chồng an cư, ổn định cuộc sống và tập trung chăm sóc con cái.
Bà Đặng Quỳnh Thư, chuyên gia của Cục Dân số, cho biết dự thảo cũng giao quyền chủ động cho các địa phương căn cứ vào điều kiện kinh tế - xã hội từng thời kỳ để quy định cụ thể, bảo đảm tính linh hoạt và phù hợp với ngân sách.
“Trong tương lai, khi quỹ nhà ở xã hội được mở rộng, các gia đình sinh đủ 2 con sẽ có nhiều cơ hội hơn trong việc tiếp cận nhà ở, đồng thời được hưởng thêm các phúc lợi xã hội như giảm học phí, hỗ trợ dịch vụ giữ trẻ, ưu tiên giáo dục mầm non,” bà Thư nói.
Cũng theo bà Thư, việc bổ sung chính sách ưu tiên mua nhà ở xã hội trong dự thảo Luật Dân số không chỉ hỗ trợ trực tiếp các gia đình có 2 con, mà còn là thông điệp mạnh mẽ khuyến khích sinh đủ 2 con - một trong những mục tiêu trọng tâm của chiến lược dân số quốc gia.
Chính sách ưu tiên mua nhà ở xã hội trong dự thảo Luật Dân số góp phần hỗ trợ trực tiếp các gia đình có hai con. Ảnh minh họa: TT
Hướng đến dân số và phát triển bền vững
Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng nhấn mạnh, dân số vừa là trung tâm, mục tiêu và động lực của phát triển. Sự phát triển kinh tế - xã hội sẽ tạo điều kiện nâng cao chất lượng dân số, ngược lại, chất lượng dân số tốt là nền tảng để phát triển đất nước bền vững.
“Luật Dân số sẽ tạo cơ sở pháp lý thống nhất và đồng bộ, góp phần khắc phục những hạn chế của chính sách cũ, thúc đẩy phát triển con người toàn diện, gắn kết giữa dân số và phát triển kinh tế - xã hội,” ông Dũng khẳng định.
Dự thảo Luật Dân số cũng quy định một số hành vi bị nghiêm cấm, gồm: Lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức; cưỡng bức, ép buộc hoặc khuyến khích phá thai vì lý do giới tính; kỳ thị, phân biệt đối xử trong chăm sóc sức khỏe sinh sản; nhân bản người vô tính.
Hiện, Dự thảo Luật Dân số đang được trình Quốc hội khóa XV xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 10. Bộ Y tế cho biết dự thảo đã được tham vấn rộng rãi ý kiến của chuyên gia, nhà khoa học và các cơ quan chức năng để bảo đảm tính khả thi, phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
Nếu được thông qua, đây sẽ là mốc quan trọng đánh dấu lần đầu tiên Việt Nam có một đạo luật toàn diện về dân số, đặt nền tảng cho chính sách khuyến sinh bền vững, hỗ trợ người dân an cư và hướng tới một xã hội phát triển hài hòa giữa kinh tế và con người.
THANH TÚ