Nâng cao năng lực thuật ngữ cho sinh viên sư phạm, giáo viên qua hệ thống NLP

2 giờ trướcBài gốc

NGƯT. ThS Tô Ngọc Sơn và sinh viên Trường Sư phạm - Trường Đại học Đồng Tháp.

Trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, thông tin di chuyển với tốc độ ánh sáng. Nhu cầu dịch thuật các tài liệu chuyên ngành (như y học, luật pháp, kỹ thuật, giáo dục,…) đòi hỏi tốc độ cao và độ chính xác tuyệt đối.

Tuy nhiên, thực tiễn đào tạo giáo dục đại học tại Việt Nam đang xuất hiện một "khoảng trống sư phạm": chương trình giảng dạy truyền thống vẫn tập trung vào lỗi ngữ pháp và cú pháp, trong khi nghiên cứu của Le và Nguyen (2020) đã chỉ ra rằng các mô hình NMT hiện đại (như Transformer) đã giải quyết tốt các vấn đề về sự trôi chảy nhưng lại gặp khó khăn trong công việc đảm bảo tính nhất quán của thuật ngữ chuyên ngành.

Vai trò của xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) trở nên vô cùng quan trọng. NLP không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch thuật tự động mà còn mở rộng khả năng dịch thuật chuyên ngành, mang lại sự chính xác và hiệu quả vượt trội.

Rút ngắn khoảng cách kiến thức học thuật với nhu cầu thực tiễn

Từ những kết quả nghiên cứu khẳng định rằng việc tích hợp kiến thức công nghệ vào kiến thức nội dung theo mô hình TPACK (Mishra & Koehler, 2006) là một hướng đi sư phạm đúng. Cách tiếp cận này thực sự giúp người học làm chủ công cụ, chuyển hóa vai trò của họ từ việc làm phụ thuộc thụ động vào máy móc sang vị trí của người điều khiển, biến công nghệ thành hỗ trợ thủ năng lực để tối ưu hóa năng lực dịch thuật thuật thuật của con người.

Kết quả khảo sát ban đầu làm nổi bật khoảng cách giữa kiến thức học thuật và nhu cầu thực tiễn. Trong nhận thức chung về sự phát triển của công nghệ còn một lỗ hổng khá lớn. 68% số người trong tổng số 200 người được khảo sát chưa hiểu rõ về các công cụ công nghệ dịch thuật hiện nay, và 85% lo ngại về sự thiếu nhất quán của thuật ngữ khi dịch. Điều này làm tăng nguy cơ sử dụng các công cụ dịch thuật kém hiệu quả. Qua đó khẳng định tính cấp thiết của việc áp dụng các giải pháp NLP vào trong học tập, công việc và đời sống thực tại.

Điểm mới cơ bản của nghiên cứu này nằm ở việc chuyển dịch mô hình đào tạo từ tiếp cận "Sửa lỗi" sang tiếp cận "Phòng thu lỗi bằng tư duy công nghệ" (Ngăn ngừa lỗi thông qua tư duy tính toán) .

Thứ nhất, về tính mới trong ứng dụng sư phạm: Trước đây, kỹ thuật "Giải mã ràng buộc" (Constrain Decoding) chỉ được xem là thao tác của kỹ sư lập trình. Đây là một trong những nỗ lực nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam "sư phạm hóa" kỹ thuật này, biến nó thành một kỹ năng tư duy mà sinh viên khối ngành xã hội nhân văn có thể nắm bắt dễ dàng thông qua khung TPACK. Điều này chứng minh rằng: sinh viên không cần biết viết mã (lập trình), nhưng cần biết tư duy như một kỹ sư để điều khiển máy.

Thứ hai, về hiệu quả giáo dục tối ưu: Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp này giải quyết được bài toán "kép": vừa giảm tải nặng sửa bài thủ công cho học viên (do máy đã dịch đúng thuật ngữ ngay từ đầu), vừa kích thích tư duy bậc cao (Tư duy bậc cao) của sinh viên. Để không bị mất thời gian, sinh viên phải xây dựng cơ sở dữ liệu (Bảng thuật ngữ) trước khi dịch. Đây chính là sự chuyển dịch từ học tập thụ động sang học tập kiến tạo (Constructivist Learning), mang lại hiệu quả bền vững nhất cho người học trong kỷ nguyên số.

Một số lỗi cần tránh khi tham gia hệ thống NLP

Khi tra cứu hay truy cập các hệ thống công nghệ cần chỉn chu trước ý tưởng sau đó chuẩn xác câu văn, câu nói, từ ngữ,… theo xu hướng phổ thông. Tránh dùng những từ ngữ, câu nói mang tính địa phương (địa phương khác không hiểu). Cách dùng như vậy hệ thống dịch thuật cũng sẽ không hiểu và sẽ cho kết quả không như mong muốn.

Cần phải nêu rõ hoàn cảnh, ngữ cảnh, bối cảnh,… diễn ra vấn đề chúng ta đang mong muốn. Điều này rất cần thiết. Hệ thống dịch thuật sẽ nhanh chóng sàng lọc trong kho dữ liệu và cho ra từ ngữ, câu nói, cách nói, tình huống phù hợp ngay với nhu cầu mà chúng ta đang lựa chọn.

Việc pha trộn ngôn từ trong câu nói cũng là vấn đề trọng tâm cần được xem xét và cân nhắc khi lựa chọn. Mặc dù hệ thống dịch thuật vẫn xử lý được nhưng đòi hỏi tính phổ quát cao. Nghĩa là những từ ngữ được dùng để pha trộn cần được phổ thông hóa, câu văn nói hay viết cũng cần phải rõ ý và không mang tính địa phương.

Khi tra cứu các hệ thống dịch thuật điều đầu tiên chúng ta cần phải thực hiện là: Phải xác định rõ vai trò của Hệ thống dịch thuật này, phải gán cho hệ thống một “Danh phận”, chẳng hạn: Giáo sư Toán học, Nhà ngôn ngữ học, Nhà chiêm tinh, …. Đây chính chìa khóa kích hoạt hệ thống co cụm vốn từ trong kho dữ liệu thành một nguồn dữ liệu thuộc chuyên ngành. Khi chúng ta tiếp tục nêu rõ công việc cần làm, nội dung chúng ta cần có thì lúc này hệ thống sẽ cho chúng ta kết quả chuẩn xác, hay hơn cả những gì chúng ta mong đợi.

Có thể nói, xử lý ngôn ngữ tự nhiên đã chuyển từ vai trò công cụ hỗ trợ sang vai trò thành tố kiến tạo (constituent component), định hình lại hoàn toàn lĩnh vực dịch thuật và giao tiếp đa ngôn ngữ trong thế kỷ XXI.

Sinh viên trong thời đại mới không thể chỉ đóng vai trò là người sửa lỗi ngữ pháp thủ công, mà phải chuyển mình trở thành những "kiến trúc sư môi trường học tập" và chuyên gia huấn luyện AI. Do đó, các trường đại học cần ưu tiên chiến lược bồi dưỡng chuyên môn sâu về ứng dụng NLP cho sinh viên, giúp họ vượt qua rào cản tâm lý e ngại công nghệ để tự động dẫn dắt sinh viên khai thác sức mạnh của trí tuệ nhân tạo.

Cuối cùng, để đảm bảo tính vững chắc của mô hình đào tạo, nghiên cứu đề xuất xây dựng cơ chế hợp lý liên trường nhằm phát triển hệ thống học liệu mở và kho dữ liệu thuật ngữ chung (Bảng thuật ngữ chung). Việc chuẩn hóa và chia sẻ tài nguyên này sẽ tạo ra một hệ thống giáo dục số sinh thái, nơi sinh viên và học viên cùng đóng góp và thụ hưởng tri thức.

Tóm lại, việc áp dụng mô hình TPACK tích hợp "Giải mã giải phóng lực lượng" không chỉ giải quyết bài toán chất lượng dịch thuật trước mắt, mà quan trọng hơn, nó trang bị cho nguồn nhân lực tương lai tư duy làm chủ công nghệ, sẵn sàng ứng dụng và cạnh tranh trong chuỗi ứng dụng toàn cầu.

NGƯT. ThS Tô Ngọc Sơn, Giảng viên Trường Sư phạm - Trường Đại học Đồng Tháp

Nguồn GD&TĐ : https://giaoducthoidai.vn/nang-cao-nang-luc-thuat-ngu-cho-sinh-vien-su-pham-giao-vien-qua-he-thong-nlp-post760140.html