Sáng nay (14-8), Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) phối hợp với Cục Điện lực tổ chức diễn đàn về các giải pháp phát triển năng lượng tái tạo, hướng tới hiện thực hóa mục tiêu Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII và đáp ứng yêu cầu an ninh năng lượng cùng chuyển dịch xanh.
Mục tiêu lớn và thách thức hiện nay
Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu đến năm 2030, năng lượng tái tạo (không tính thủy điện) đạt 28-36% công suất nguồn, tiến tới 74-75% vào năm 2050.
Quy hoạch cũng yêu cầu 50% tòa nhà công sở và hộ gia đình có điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu; xuất khẩu 5.000-10.000 MW điện tái tạo; xây dựng 2 trung tâm công nghiệp - dịch vụ năng lượng tái tạo liên vùng.
Các nguồn chủ lực gồm điện gió trên bờ và gần bờ 26.066-38.029 MW, điện gió ngoài khơi 6.000 MW, điện mặt trời 46.459-73.416 MW, cùng hệ thống lưu trữ năng lượng với 2.400-6.000 MW thủy điện tích năng và 10.000–16.300 MW pin lưu trữ.
Quy hoạch điện VIII đặt mục tiêu năng lượng tái tạo chiếm tỷ trọng cao nhưng hiệu suất, hạ tầng và cơ chế đầu tư còn hạn chế. Ảnh: TTXVN.
Tuy nhiên, theo Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA), triển khai các mục tiêu này gặp nhiều vướng mắc.
Về công nghệ, hiệu suất chưa ổn định, công suất lắp đặt lớn nhưng sản lượng thực tế thấp hơn nguồn truyền thống; sự dao động ngẫu nhiên khiến điều độ hệ thống khó khăn.
Đối với nhân lực và cơ chế, nhiều dự án điện mặt trời và gió trên bờ triển khai cùng lúc nhưng địa phương thiếu nhân lực chuyên môn, cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) chưa đủ hấp dẫn.
Hạ tầng và thủ tục cũng là điểm nghẽn. Cụ thể, điện gió ngoài khơi chưa có quy định đầy đủ về khảo sát biển và lựa chọn nhà đầu tư; hạ tầng logistics chưa đáp ứng; các dự án thủy điện tích năng và pin lưu trữ triển khai rất chậm, 97% công suất mục tiêu chưa có thông tin rõ ràng.
Ngoài ra, khả năng tích hợp lượng lớn năng lượng tái tạo vào hệ thống truyền tải vẫn hạn chế. Giai đoạn 2025-2030, nhu cầu vốn cho lưới truyền tải ước 3 tỉ đô la Mỹ/năm nhưng Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) cho biết chỉ đáp ứng được khoảng 40% kế hoạch.
Dù Luật Điện lực sửa đổi đã mở đường cho tư nhân tham gia truyền tải, cơ chế thu hút vốn và đảm bảo lợi nhuận vẫn chưa đủ hấp dẫn; thủ tục đầu tư, đặc biệt là giải phóng mặt bằng và chuyển đổi đất, còn kéo dài.
Vốn và cơ chế: Giải pháp mở đường cho năng lượng tái tạo
Để giải quyết, các cơ quan quản lý và chuyên gia đề xuất đa dạng hóa nguồn nhiên liệu, tăng khai thác than và dầu khí trong nước, đồng thời đầu tư hạ tầng nhập khẩu khí thiên nhiên và LNG để bảo đảm nguồn cung ổn định.
Vốn và cơ chế là hai 'nút thắt' cần phải gỡ trong Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII. Ảnh: H.P
Việt Nam cần phát triển mạnh các nguồn năng lượng tái tạo thay thế tối đa nguồn hóa thạch, song song với ứng dụng công nghệ mới như hydrogen, amoniac xanh.
Về huy động vốn, ngành điện đặt mục tiêu đáp ứng tổng nhu cầu đầu tư 136,3 tỉ đô la Mỹ trong giai đoạn 2026-2030, trong đó khoảng 18,1 tỉ đô la dành riêng cho lưới điện.
Các cơ quan chức năng cần nghiên cứu và hoàn thiện các cơ chế tài chính, đa dạng hóa nguồn vốn cũng như hình thức huy động, thu hút hiệu quả vốn trong và ngoài nước.
Đặc biệt, Việt Nam cần tận dụng tối đa các cam kết hỗ trợ quốc tế như thỏa thuận hợp tác chuyển dịch năng lượng công bằng (JETP), Cộng đồng không phát thải châu Á (AZEC) và nguồn tín dụng xanh.
Chính phủ cũng cần tạo môi trường đầu tư minh bạch, thuận lợi để khuyến khích khu vực tư nhân tham gia phát triển các dự án điện.
Nhà nước cần hoàn thiện cơ chế điều hành giá điện theo thị trường; khuyến khích nội địa hóa, sản xuất thiết bị trong nước; phát triển điện hạt nhân an toàn; ban hành quy định về giá mua - bán điện đối với pin lưu trữ và nguồn điện linh hoạt; tạo điều kiện để nhà đầu tư nước ngoài dễ huy động vốn.
Các chuyên gia đề xuất Bộ Công Thương cần xem xét lại Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, đảm bảo tính chất của một quy hoạch thực thụ thay vì chỉ đơn thuần liệt kê các danh mục và đặt mục tiêu.
Bộ nên xây dựng quy hoạch tương tự như quy hoạch đất đai, giao từng địa phương cập nhật danh sách các dự án điện lực đang triển khai và sắp thực hiện.
Khi chủ đầu tư đến xin giấy phép, cơ quan quản lý sẽ không phải mất thời gian tra cứu từng hồ sơ mà có thể dựa trên quy hoạch sẵn có để phê duyệt, tránh tình trạng chậm trễ gây mất thời gian và làm nhà đầu tư nản lòng.
Bộ Công Thương cũng nên chịu trách nhiệm giám sát tiến độ, phối hợp xử lý vướng mắc và xây dựng khung giá phát điện phù hợp. Các bộ, ngành khác và UBND tỉnh, thành điều chỉnh quy hoạch, chấp thuận chủ trương đầu tư, bố trí quỹ đất, giải phóng mặt bằng và giám sát nhà đầu tư.
EVN kiến nghị Chính phủ tạo cơ chế hấp dẫn thu hút tư nhân tham gia truyền tải điện, ưu tiên đầu tư ngân sách cho các tuyến xương sống như truyền tải điện một chiều điện áp cao (HVDC) và đường dây 500kV, đồng thời nghiên cứu ứng dụng công nghệ truyền tải mới kết hợp với kế hoạch vốn và đào tạo nhân lực.
Nếu các giải pháp này được thực hiện đồng bộ, Việt Nam vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa thúc đẩy quá trình chuyển dịch xanh, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
Gia Nghi