Nét đặc sắc Chùa Đồng Bụt - Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia

3 giờ trướcBài gốc

Chùa Đồng Bụt được lấy tên theo địa danh quê hương của thiền sư thời Lý Từ Đạo Hạnh. (Ảnh: Nguồn Tạp chí Người Hà Nội)

Thôn Đồng Bụt trước 1945 thuộc xã Phục Liệp, tổng Liệp Mai (tổng Sếp), huyện An Sơn, phủ Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây. Sau Cách mạng tháng 8, chính quyền đổi thành xã Phục Liệp, huyện Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây, nay là xã Kiều Phú, thành phố Hà Nội.

Chùa Đồng Bụt được lấy tên theo địa danh làng thuộc thôn Đồng Bụt, nơi được biết đến là miền “đất Phật”, là nơi sinh ra vị thiền sư thời Lý-đức thánh Từ Đạo Hạnh.

Cổ tự bậc nhất vùng sông Tích

Chùa Đồng Bụt có tên chữ là Thiền Sư tự cách trung tâm Hà Nội khoảng 23km. Bài minh khắc trên quả chuông đúc năm Gia Long thứ 18 (1819) cho thấy chùa được khởi lập vào cuối thời Trần, niên hiệu Đại Trị (1341-1369). Qua nhiều lần sửa chữa, chùa Đồng Bụt mang phong cách kiến trúc cuối thời Lê đầu thời Nguyễn.

Ngoài chùa chính, Đồng Bụt còn có nhà Tổ, điện Mẫu, nhà bia, nhà khách. Khác với các ngôi chùa làng khác, phía trước chùa có cổng tam quan và có hai cột trụ như ở đình, miếu..., hai cột trụ đắp nổi đèn lồng, rồng phượng trên đỉnh cột, xung quanh bốn mặt cột vuông vức có những đôi câu đối ca ngợi cảnh Phật, cảnh chùa.

Trong chùa được bài trí theo kiểu “tiền Phật hậu Thánh,” phía trước thờ Phật theo phái Đại thừa, Hậu cung thờ Từ Đạo Hạnh-vị sư được tôn lên thành thánh, đây là điểm khác biệt với các ngôi chùa quanh vùng.

Chùa Đồng Bụt có mặt bằng, bố cục kiến trúc kiểu chữ “Công,” bao gồm 5 gian Bái đường, 2 gian ống muống và 3 gian Thượng điện với kiến trúc chồng diêm kẻ bẩy. Các bức tường tòa Bái đường, trung cung, thượng điện đều được xây bằng đá ong, một loại vật liệu xây tường bền vững và cũng là một “ đặc sản” của xứ Đoài.

Tòa bái đường chùa Đồng Bụt rộng 5 gian 2 dĩ. Kết cấu kiến trúc vì kèo theo kiểu “chồng rường con nhị.” Các đầu dư, tiền kẻ chạm nổi hình rồng và hoa lá cách điệu, được làm toàn bộ bằng gỗ lim. Tòa bái đường bài trí bên trái là tượng Đức Ông, bên phải là tượng Đức Thánh Hiền. Chuông đồng cổ treo một bên. Đối xứng ở gian giữa bái đường là các pho tượng khuyến thiện và trừng ác. Không gian nội thất bái đường rộng rãi dành chỗ cho phật tử hành lễ.

Tòa trung cung được nối liền từ gian giữa bái đường vào thượng điện, được gọi là ống muống. Lớp tượng trên cao nhất là ba pho Tam thế. Lớp thứ hai, chính giữa là tượng A Di Đà, hai bên là Quán Thế Âm và Đại Thế Chí. Lớp thứ ba là tượng Tuyết Sơn, hai bên là tượng Đế Thích và Phạm Vương. Lớp thứ tư là tượng Di Lặc, hai bên là tượng Thị nữ. Lớp thứ năm là tòa Cửu Long, hai bên là tượng Nam Tào, Bắc Đẩu. Ở tòa trung cung có ban thờ long ngai, bài vị Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Hai bên tường có hai mảng phù điêu chạm nổi Thập điện Diêm Vương.

Tòa Tam bảo có những lớp tượng cơ bản như: Tam thế Phật tọa ở tầng trên nhất. Tiếp đó là lớp Di Đà Tam tôn. Lớp thứ ba là tòa Cửu long với tượng Thích Ca sơ sinh. Tòa Bái đường có các pho tượng Hộ pháp Khuyến thiện và Trừng ác to và cao tới 3m.

Tượng Đức Thánh Từ. (Nguồn: Tạp chí nghiên cứu Phật học)

Thượng điện được xây bằng đá ong, phần mộc bằng gỗ lim, mái lợp ngói ri cổ, có các đầu đao uốn cong như tòa bái đường. Gian bên phải thượng điện thờ tượng thân Phụ và thân Mẫu Đức thánh Từ Đạo Hạnh. Tượng thờ Đức thánh Từ Đạo Hạnh đặt trong khám ở bên trái hậu cung và là một trong những pho tượng cổ nhất của chùa, tạo tác chân dung Từ Đạo Hạnh thời còn trẻ, tư thế ngồi thiền định, nét mặt thông minh và cương nghị.

Chùa Đồng Bụt được đánh giá là ngôi chùa có quy mô lớn và niên đại lâu đời trong khu vực các địa phương vùng ven sông Tích thuộc huyện Quốc Oai cũ. Theo các truyền thuyết dân gian, chùa Đồng Bụt có mối quan hệ mật thiết với nhiều chùa lớn bởi có thờ chung Từ Đạo Hạnh như chùa Láng (Chiêu Thiền tự), chùa Thầy (Thiên Phúc tự), chùa Thầy, chùa Keo (Thái Bình),... và nhiều đình, đền, miếu cũng thờ Từ Đạo Hạnh hoặc liên quan tới ông như Đền Quán Thánh, Đình Thượng Đình, Đình Kim Giang (thờ ông Từ Vinh-cha thiền sư Từ Đạo Hạnh).

Nơi lưu giữ nhiều di vật quý

Chùa Đồng Bụt hiện vẫn lưu giữ nhiều di vật quý của cha ông, với nhiều di sản Hán Nôm có giá trị cao.

Từ cổng chùa tiến vào, bên trái của chùa chính là nhà bia với 3 bia đá quý chứa đựng nhiều thông tin quan trọng. Trong đó nổi bật là tấm bia đá mang tên “Hộ Pháp Tự Bi” (Văn bia ghi về Hộ pháp của chùa), được dựng ngày mùng 9 tháng 11 năm Minh Mạng thứ 1 (1820), có đề cập đến lịch sử chùa gắn với sự nghiệp của Đức Thánh Từ Đạo Hạnh.

Hệ thống tượng Phật tại Chùa Đồng Bụt khá đầy đủ, có niên đại khoảng thế kỷ 17-18, tạc bằng gỗ, thếp bạc phủ hoàn kim, được bài trí trên tòa Bái đường, Tam bảo, Thượng điện, ở nhà Tổ và nhà Mẫu. Ngoài ra còn có hệ thống 3 pho tượng tam thế Phật, tượng Thích Ca đản sinh.. và nhiều bức tượng Phật bằng gỗ có kích thước nhỏ, niên đại thế kỷ 19.

Ngoài ra, chùa còn có 3 pho tượng đất nung được sơn son thiếp vàng có niên đại thế kỷ 18, các bức hoành phi “Thiền sư tự” (tên chữ của chùa), “Từ cơ đản Thánh” (Nền từ sinh Thánh).

Tại chùa còn lưu giữ nhiều hiện vật phong phú như 11 đạo sắc phong, sớm nhất mang niên hiệu Cảnh Hưng thứ 44 (1783), Quang Trung ngũ niên (1792) còn lại là thời Nguyễn; cuốn thần tích cùng nhiều kinh kệ và sách cổ cùng nói tới thân thế, sự nghiệp truyền thuyết về Thánh sư Từ Đạo Hạnh.

Chuông chùa Đồng Bụt. (Nguồn: Tạp chí nghiên cứu Phật học)

Ngoài ra còn có bát hương cổ, vật liệu kiến trúc cổ và chuông đồng có niên đại năm Gia Long thứ 18 (1819), 1 cỗ kiệu bát cống với 2 long ngai, 1 cuốn thần tích về thiền sư Từ Đạo Hạnh, 6 câu đối và 5 bức hoành phi cổ.

Lễ hội Đồng Bụt diễn ra từ mùng 7 đến mùng 10 tháng 3 âm lịch, muộn hơn 3 ngày so với hội chùa Thầy. Lễ hội được tổ chức gồm hai phần, thứ nhất là phần lễ, thứ hai là phần hội.

Ngày 10 tháng 3 là ngày chính hội, trong đó việc rước kiệu Thiền sư Từ Đạo Hạnh từ chùa ra Quán (được xây trên chỗ gọi là đất Vườn Nở) là một nghi lễ trang nghiêm, thành kính nhưng cũng rất rộn rã, tưng bừng. Đây cũng là dịp để người dân nhớ lại sự tích, công lao của Thiền sư mà bao đời ông cha đã truyền lại.

Các cụ cao niên ở làng Đồng Bụt chia sẻ rằng theo lệ làng xưa, chỉ có ngày hội làng mùng 10 mới mở cửa khám thờ (hậu cung) rước tượng thiền sư-đức thánh Từ Đạo Hạnh ra Quán Thánh trên con đường đi chùa Thầy. Việc mở khám thờ chỉ có những người được làng cử ra mới được mở. Khám thờ thường mở cửa khi lễ mộc dục vào dịp hội làng. Đến nay lệ này vẫn được thực hiện theo truyền thống nghi lễ cổ truyền.

Tại chùa Đồng Bụt, hàng năm còn có các ngày giỗ của gia đình Đức Thánh Từ. Đó là ngày 10 tháng Giêng giỗ thân Phụ, ngày 07 tháng 03 giỗ Đức Thánh Từ, ngày 10 tháng 04 giỗ thân Mẫu và ngày 26 tháng 09 giỗ vua Lý Thần Tông. Các ngày giỗ này được tổ chức tại chùa Đồng Bụt do nhà sư trụ trì và các cụ cao niên đứng ra tổ chức.

Ngoài ra, các lễ hội như ngày sinh Thành hoàng 12/5 âm lịch, ngày hóa 10/7 âm lịch, ngày Hạ Điền 28/10 âm lịch, ngày Lễ Đại khánh - ngày Đinh tháng 2 và tháng 8 âm lịch… cũng là một hoạt động văn hóa dân gian hướng về nguồi cội, tưởng nhớ công lao của các vị Thần, Thành hoàng đối với nhân dân và cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi.

Không chỉ là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng, nơi hành hương của nhân dân, Chùa Đồng Bụt còn là cơ sở cách mạng thời kỳ chống Pháp, nơi tiễn đưa con em lên đường. Với những giá trị đặc biệt của Chùa Đồng Bụt, chùa đã được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích kiến trúc, nghệ thuật theo Quyết định số 1460/QĐ-VH ngày 28/6/1996.

Ngày 27 tháng 6 năm 2025, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng đã ký ban hành Quyết định số 2227/QĐ-BVHTTDL, chính thức đưa Lễ hội truyền thống chùa Đồng Bụt (xã Kiều Phú, thành phố Hà Nội) vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia.

Lãnh đạo xã Kiều Phú nhận Bằng chứng nhận cho Lễ hội chùa Đồng Bụt. (Ảnh: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam)

Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho những giá trị tâm linh, lịch sử, văn hóa và cộng đồng mà lễ hội chùa Đồng Bụt đã gìn giữ và phát huy suốt bao đời nay.

Từ ngôi chùa thiêng bên ao sen cổ kính, từ tiếng chuông ngân vang giữa lòng thôn Đồng Bụt, Chùa Đồng Bụt là nơi hội tụ tinh hoa bản sắc văn hóa dân gian địa phương - nơi kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, nơi linh thiêng để người dân hướng về tổ tiên, cầu quốc thái dân an.

Việc lễ hội Chùa Đồng Bụt được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia không chỉ là niềm tự hào to lớn của nhân dân thôn Đồng Bụt mà còn là dấu mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của Thăng Long-Hà Nội ngàn năm văn hiến./.

(Vietnam+)

Nguồn VietnamPlus : https://www.vietnamplus.vn/net-dac-sac-chua-dong-but-di-san-van-hoa-phi-vat-the-quoc-gia-post1061931.vnp