Nga - Mỹ trước ngưỡng cửa chạy đua hạt nhân mới: Những điều cần biết

3 giờ trướcBài gốc

Quan hệ giữa hai cường quốc hạt nhân thời gian gần đây vẫn căng thẳng, song có dấu hiệu cho thấy cả hai bên đang tìm kiếm cơ hội đối thoại. Ảnh: Financial Times

Trong bối cảnh quan hệ Nga - Mỹ vẫn ở mức căng thẳng cao nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh, phát biểu mới đây của Tổng thống Donald Trump rằng đề xuất của Tổng thống Vladimir Putin về việc tự nguyện duy trì giới hạn vũ khí hạt nhân chiến lược trong một năm “là một ý tưởng hay” đang được dư luận quốc tế đặc biệt chú ý.

Động thái này, nếu trở thành hiện thực, có thể tạm thời ngăn chặn đà sụp đổ hoàn toàn của cơ chế kiểm soát vũ khí chiến lược toàn cầu - lĩnh vực vốn là nền tảng ổn định trong quan hệ giữa hai cường quốc hạt nhân suốt hơn nửa thế kỷ qua.

Nga và Mỹ kiểm soát hạt nhân lẫn nhau như thế nào?

Hiệp ước Cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (New START) - văn kiện kiểm soát hạt nhân cuối cùng còn hiệu lực giữa Nga và Mỹ sẽ hết hạn vào ngày 5/2/2026. Hiệp ước này được Tổng thống Mỹ Barack Obama và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev ký năm 2010, có hiệu lực từ năm 2011, và được gia hạn thêm 5 năm vào năm 2021 bởi chính Tổng thống Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ khi đó là ông Joe Biden.

Khác với các hiệp ước trước đây, New START quy định giới hạn cụ thể đối với số lượng đầu đạn, tên lửa đạn đạo liên lục địa và máy bay ném bom chiến lược được triển khai. Đây là công cụ duy nhất giúp hai nước duy trì cơ chế kiểm chứng lẫn nhau, tạo ra sự minh bạch và tin cậy chiến lược tối thiểu giữa hai bên.

Nếu hiệp ước này chấm dứt mà không có thỏa thuận mới thay thế, thế giới sẽ lần đầu tiên kể từ năm 1972 bước vào giai đoạn không có bất kỳ ràng buộc pháp lý nào về số lượng vũ khí hạt nhân giữa hai cường quốc sở hữu tới 87% kho hạt nhân toàn cầu.

Hiệp ước Cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (New START) - văn kiện kiểm soát hạt nhân cuối cùng còn hiệu lực giữa Nga và Mỹ sẽ hết hạn vào ngày 5/2/2026. Ảnh: IARI

Sau thời gian dài từ chối đàm phán kiểm soát vũ khí một cách riêng lẻ, hồi tháng 9 ông Putin đã đề nghị tự nguyện duy trì giới hạn về số vũ khí hạt nhân chiến lược trong thời gian một năm, như quy định trong Hiệp ước New START.

Vì sao đề xuất của Nga quan trọng?

Theo định nghĩa, vũ khí chiến lược là loại tầm xa, có khả năng ảnh hưởng đến cục diện toàn bộ cuộc chiến bằng việc phá hủy trung tâm quyền lực, cơ sở chỉ huy và hạ tầng trọng yếu của đối phương. Hiện Nga có khoảng 5.459 đầu đạn hạt nhân, còn Mỹ sở hữu 5.177. Theo Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ (FAS), đây là những con số đủ để hủy diệt trái đất nhiều lần.

Những hiệp ước kiểm soát vũ khí như New START ra đời từ nỗi ám ảnh về chiến tranh hạt nhân sau Khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962. Cơ chế này từng giúp duy trì sự ổn định chiến lược, tránh những hiểu lầm có thể dẫn tới thảm họa. Tuy nhiên, từ sau năm 2014, khi quan hệ Nga và phương Tây lao dốc do vấn đề Ukraine, các hiệp ước kiểm soát vũ khí lần lượt tan rã, từ Hiệp ước các Lực lượng Hạt nhân Tầm trung (INF) cho đến Hiệp ước Bầu trời mở.

Cả hai bên đều cáo buộc đối phương vi phạm, trong khi cùng đẩy mạnh hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân. Nga phát triển các hệ thống Avangard siêu vượt âm, Kinzhal cơ động tầm xa; còn Mỹ đầu tư mạnh vào công nghệ vệ tinh và hệ thống phòng thủ không gian trong khuôn khổ Dự án “Vòm Vàng” (Golden Dome) trị giá 175 tỷ USD. Sự khác biệt trong cách phân loại vũ khí mới - cái mà mỗi bên đều coi là “chiến lược” đang khiến việc đàm phán trở nên phức tạp hơn bao giờ hết.

Cả Nga và Mỹ đều đang cùng đẩy mạnh hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân. Ảnh: Al Arabiya

Những nút thắt nào chưa thể tháo gỡ?

Tổng thống Putin cho biết, việc Nga có tiếp tục áp dụng giới hạn tự nguyện hay không sẽ phụ thuộc vào thái độ của Washington. Có một số vấn đề cốt lõi vẫn đang chia rẽ hai bên hiện nay là:

Vũ khí trong không gian: Nga lo ngại các kế hoạch của Mỹ triển khai hệ thống đánh chặn trên quỹ đạo sẽ phá vỡ thế cân bằng chiến lược hiện tại.

Vũ khí mới: Cả Nga và Mỹ đều sở hữu các hệ thống vũ khí mới mà phía bên kia coi là có tính “chiến lược”.

Vũ khí chiến thuật: Đây là loại vũ khí tầm ngắn, không nằm trong phạm vi các hiệp ước hiện nay. Nga sở hữu khoảng 1.477 đầu đạn phi chiến lược, còn Mỹ là 200. Ông Putin đã nhiều lần đề cập vấn đề này như một nội dung đáng lo ngại.

Tàu ngầm hạt nhân: Mỹ có số lượng tàu ngầm mang vũ khí hạt nhân chiến lược lớn hơn đáng kể so với Nga, mang lại lợi thế răn đe trong dài hạn.

Trung Quốc: Mỹ muốn Nga thúc đẩy đồng minh Trung Quốc tham gia kiểm soát vũ khí, nhưng Moscow cho rằng đây là quyết định của riêng Bắc Kinh. Nga cũng nhấn mạnh rằng nếu Trung Quốc tham gia thì Anh và Pháp - hai quốc gia có kho vũ khí đáng kể cũng nên có mặt trong bàn đàm phán.

Đây đều là những vấn đề nhạy cảm, gắn liền với vị thế chiến lược của mỗi nước, khiến việc đạt được một khuôn khổ kiểm soát vũ khí mới trở nên hết sức khó khăn.

Nguy cơ quay lại thời Chiến tranh Lạnh

Từ sau thập niên 1960, kiểm soát vũ khí luôn được xem là “van an toàn” trong quan hệ Nga - Mỹ. Nhưng hiện nay, sự hoài nghi, thiếu tin cậy và đối đầu chiến lược khiến “van an toàn” ấy có nguy cơ bị tháo bỏ hoàn toàn.

Trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc gia tăng, cùng sự phát triển nhanh chóng của vũ khí siêu vượt âm, trí tuệ nhân tạo và các hệ thống phòng thủ không gian, nguy cơ bùng nổ một cuộc chạy đua hạt nhân mới đang hiện hữu. Giới phân tích cảnh báo, nếu New START sụp đổ mà không có hiệp ước kế tiếp, cả thế giới sẽ rơi vào tình trạng thiếu minh bạch, tăng khả năng tính toán sai lầm trong khủng hoảng.

Trong bối cảnh này, đề xuất duy trì giới hạn hạt nhân trong một năm của ông Putin được ông Trump tán thành có thể được xem là một cử chỉ thiện chí hiếm hoi giữa hai cường quốc vốn đang căng thẳng trên nhiều mặt trận. Tuy nhiên, nếu không có những bước tiến cụ thể hướng tới một khuôn khổ kiểm soát vũ khí mới, đó sẽ chỉ là một giải pháp tạm thời, không đủ để ngăn chặn đà tan rã của trật tự hạt nhân toàn cầu.

Hồng Nhung

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/nga-my-truoc-nguong-cua-chay-dua-hat-nhan-moi-nhung-dieu-can-biet-10389457.html