Ngai vua triều Nguyễn bị xâm hại: Bài học lớn về bảo vệ bảo vật quốc gia trong thời kỳ hội nhập

2 ngày trướcBài gốc

Ngai vua triều Nguyễn trước khi bị xâm hại. Ảnh: Nguyễn T.A Phong

Sự cố đau lòng và những hệ lụy

Ngày 24/5/2025, tại Điện Thái Hòa - công trình kiến trúc trung tâm trong quần thể Đại nội Huế, một sự việc nghiêm trọng đã xảy ra: bảo vật quốc gia Ngai vua triều Nguyễn bị xâm hại. Theo xác minh bước đầu của cơ quan chức năng, đối tượng Hồ Văn Phương Tâm đã có hành vi trèo lên ngai, dẫn đến gãy, vỡ một phần cấu kiện gỗ quý hiếm của hiện vật.

Đây không chỉ là vụ việc vi phạm pháp luật hình sự mà còn gây chấn động giới nghiên cứu văn hóa và công luận trong, ngoài nước. Ngai vàng không đơn thuần là cổ vật triều Nguyễn mà còn là biểu tượng quyền lực tối cao của hoàng đế, được giới chuyên gia xác định có giá trị lịch sử - nghệ thuật - tâm linh đặc biệt.

Như GS.TS Nguyễn Quang Ngọc - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam nhận định: “Ngai vua là biểu tượng của vương quyền, là di sản thiêng liêng gắn với thể chế quân chủ của dân tộc suốt nhiều thế kỷ. Mọi tổn hại đối với bảo vật này không chỉ là thiệt hại vật chất mà còn gây chấn động tinh thần và lòng tự tôn văn hóa dân tộc.”

Ngay sau vụ việc, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, đơn vị trực tiếp quản lý hiện vật đã tổ chức họp kiểm điểm và xử lý trách nhiệm ở nhiều cấp độ.

Hai nhân viên bảo vệ trực trong ca xảy ra sự cố, ông Đặng Quang Long và Đào Hoàng Vũ, đã bị cho thôi việc.

Tổ trưởng và Tổ phó bảo vệ khu vực Điện Thái Hòa là ông Cao Văn Ngọc và Lê Thanh Phúc bị khiển trách.

Giám đốc và ba Phó Giám đốc Trung tâm, cùng các phòng chuyên môn liên quan như Phòng Quản lý Bảo vệ và Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, bị kiểm điểm, phê bình nghiêm khắc.

UBND TP Huế yêu cầu Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế chủ trì rà soát toàn diện công tác bảo quản, trưng bày, bảo vệ cổ vật, đồng thời đẩy mạnh công tác truyền thông - giáo dục để nâng cao ý thức người dân và du khách.

Song song đó, Công an thành phố đã vào cuộc điều tra, khẩn trương làm rõ hành vi xâm hại bảo vật và sẽ tiến hành xử lý nghiêm theo quy định pháp luật hiện hành (Điều 345 Bộ luật Hình sự về tội cố ý làm hư hỏng tài sản có giá trị đặc biệt).

Bài học về quản trị bảo tồn di sản

Sự việc lần này không phải là trường hợp cá biệt. Theo thống kê của Cục Di sản Văn hóa (Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch), trong vòng 5 năm qua, đã có hơn 60 vụ việc xâm hại, trộm cắp hoặc hủy hoại cổ vật tại di tích, trong đó nhiều vụ xảy ra do lỗ hổng trong công tác giám sát, bảo vệ hoặc thiếu nhận thức cộng đồng.

Điều đáng lưu tâm là: dù đã được công nhận là di sản văn hóa thế giới (năm 1993), quần thể di tích Cố đô Huế vẫn chưa có một hệ thống công nghệ giám sát an ninh hiện đại đủ năng lực ngăn chặn các hành vi xâm hại trong thời gian thực.

PGS.TS Tống Trung Tín - nguyên Viện trưởng Viện Khảo cổ học - cảnh báo: “Việc bảo tồn di sản trong giai đoạn hiện nay không thể tiếp tục bằng phương pháp truyền thống. Các trung tâm bảo tồn cần thay đổi tư duy quản trị di tích, áp dụng công nghệ cao, đồng thời phát triển mô hình quản lý cộng đồng di sản có sự tham gia thực chất của xã hội.”

Trước hậu quả nặng nề từ sự cố, UBND TP Huế đã có chỉ đạo khẩn trương: Thành lập Hội đồng đánh giá tình trạng và đề xuất phương án phục chế Ngai vua triều Nguyễn. Ưu tiên đầu tư hạ tầng kỹ thuật hiện đại tại khu vực trưng bày bảo vật quốc gia. Ứng dụng công nghệ thông minh như hệ thống cảm biến, cảnh báo sớm, camera AI, hàng rào ảo để giám sát 24/7. Hoàn thiện phương án tổng thể về bảo vệ, trưng bày và nhân sự nhằm vừa phục vụ khách tham quan vừa bảo đảm an toàn tuyệt đối cho hiện vật.

Điều này cho thấy tư duy tiếp cận mới trong bảo tồn di sản: không chỉ là gìn giữ, mà còn là “bảo vệ chủ động”, thông minh và có sự tham gia đa chiều từ chính quyền - chuyên gia - người dân - du khách.

Ngai vua triều Nguyễn là một trong những biểu tượng đỉnh cao của mỹ thuật cung đình Huế, được chế tác từ gỗ quý, chạm khắc rồng phượng tinh xảo, gắn liền với hình ảnh của Hoàng đế trong các nghi lễ trị quốc. Việc bảo vệ bảo vật này không chỉ là trách nhiệm của ngành di sản, mà còn là trách nhiệm của cả cộng đồng dân tộc trong việc gìn giữ lịch sử.

Sự cố vừa qua là một lời cảnh tỉnh sâu sắc, đồng thời là cơ hội để các cơ quan quản lý di sản đánh giá lại năng lực tổ chức, kỹ thuật, nhân lực và quy trình bảo vệ. Việc phục chế Ngai vua triều Nguyễn không chỉ đòi hỏi trình độ chuyên môn cao mà còn cần sự vào cuộc từ các nhà khoa học, các nghệ nhân truyền thống, bảo đảm giữ nguyên giá trị nguyên bản và tinh thần linh thiêng của bảo vật.

Ngai vua triều Nguyễn trước khi bị Hồ Văn Phương Tâm lẻn vào phá hoại

Từ sự cố đến hành động

Sự kiện Ngai vua triều Nguyễn bị xâm hại là biến cố văn hóa nghiêm trọng, song cũng là điểm khởi đầu cho những cải cách mạnh mẽ trong bảo tồn di sản. Nó đòi hỏi sự thay đổi trong cách nhìn, cách làm, và cách ứng xử với di sản văn hóa – không chỉ bằng tình yêu, mà bằng trách nhiệm, kỷ luật, và tri thức khoa học.

Trong kỷ nguyên công nghệ số và hội nhập toàn cầu, việc bảo vệ di sản không thể chỉ là bảo tồn “vật thể”, mà phải gắn với việc nâng cao ý thức văn hóa cộng đồng, xây dựng hệ sinh thái “văn hóa số”, trong đó mỗi bảo vật đều được đặt dưới một lưới an ninh mềm – bao gồm công nghệ và lòng người.

Tài liệu tham khảo:

Cục Di sản Văn hóa (2024), Báo cáo tổng hợp công tác bảo vệ di sản vật thể tại các địa phương.

GS.TS Nguyễn Quang Ngọc (2023), Di sản văn hóa và quyền lực biểu tượng trong lịch sử Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội.

UNESCO (2022), Guidelines on Conservation and Restoration of Movable Cultural Heritage.

Bị can Hồ Văn Phương Tâm, kẻ phá hoại Ngai vua triều Nguyễn.

Khởi tố người phá hoại bảo vật quốc gia Ngai vua triều Nguyễn

Ngày 1-6, lãnh đạo Viện Kiểm Sát Nhân dân TP Huế xác nhận, đã phê chuẩn quyết định khởi tố bị can và lệnh tạm giam 3 tháng đối với Hồ Văn Phương Tâm (42 tuổi, ở phường Hương Long, quận Phú Xuân, TP Huế) để điều tra về hành vi cố ý làm hư hỏng tài sản.

Như Tạp chí điện tử Văn hóa và Phát triển đã đưa tin, vào lúc 11 giờ 55 phút ngày 24-5, Hồ Văn Phương Tâm mua vé vào cổng của Đại nội Huế. Qua trích xuất camera và điều tra bước đầu của lực lượng chức năng thì tại thời điểm xảy ra vụ việc, hai nhân viên bảo vệ là Đặng Quang Long và Đào Hoàng Vũ đều có mặt ở khu vực điện Thái Hòa, nơi đặt ngai vua triều Nguyễn.

Lúc vào khu vực điện Thái Hòa, Tâm có biểu hiện không bình thường, một nhân viên bảo vệ đã mời đối tượng này đi ra phía hậu điện. Tuy nhiên, sau đó Tâm quay lại, lẻn vào khu vực trưng bày ngai vua triều Nguyễn rồi ngồi lên, la hét và làm gãy phần tựa phía trước tay bên trái của ngai.

Khoảng 12h10 cùng ngày, Hồ Văn Phương Tâm bị lực lượng bảo vệ của Trung Tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế khống chế và và báo cho Công an phường Đông Ba lập biên bản bắt người phạm tội quả tang. Sau đó, cơ quan công an thực hiện test nhanh ma túy với Hồ Văn Phước Tâm, kết quả âm tính.

Theo Công an TP Huế, Hồ Văn Phương Tâm sinh ra tại phường Hương Long (quận Phú Xuân, TP Huế). Năm 1990, Tâm theo gia đình sinh sống tại TP.HCM nhưng sau đó ra ngoài thuê trọ, thường xuyên thay đổi chỗ ở. Giữa tháng 5/2025, Hồ Văn Phương Tâm về Huế đến sống tại nhà cô ruột ở Kiệt 28 (đường Nguyễn Phúc Nguyên, phường Hương Long) nhưng không được đồng ý nên đi sống lang thang.

Ngày 18/7/2023, Hồ Văn Phương Tâm bị TAND quận Tân Bình (TP.HCM) ra quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc.

Liên quan việc ngai vua triều Nguyễn bị phá hoại, UBND TP Huế ban hành quyết định thành lập Hội đồng đánh giá tình trạng và đề xuất phương án bảo quản, phục chế bảo vật do ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch thường trực UBND TP Huế làm Chủ tịch Hội đồng.

Các Phó Chủ tịch Hội đồng gồm ông Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế và ông Phạm Định Phong - Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Ngoài ra, có 9 chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu, bảo tồn, phục chế cổ vật được mời tham gia.

Hội đồng có nhiệm vụ đánh giá tình trạng ngai vua triều Nguyễn và đề xuất phương án bảo quản, phục chế bảo vật quốc gia này. Đồng thời, Hội đồng giúp Chủ tịch UBND thành phố xem xét quyết định phương án bảo quản, phục chế Ngai vua triều Nguyễn. Hội đồng sẽ tự giải thể sau khi hoàn thành nhiệm vụ.

Ngô Sinh

Mai Anh - Thúy Hằng

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/ngai-vua-trieu-nguyen-bi-xam-hai-bai-hoc-lon-ve-bao-ve-bao-vat-quoc-gia-trong-thoi-ky-hoi-nhap-a28940.html