Ngành năng lượng mặt trời Trung Quốc trong cuộc khủng hoảng thừa

11 giờ trướcBài gốc

Cột mốc lịch sử và cuộc chiến giá chưa có hồi kết

Trung Quốc đã tạo nên một cột mốc lịch sử trong lĩnh vực năng lượng tái tạo khi trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới đạt được công suất năng lượng mặt trời lắp đặt vượt qua 1.000 GW.

Theo Hội đồng Điện lực Trung Quốc (CEC), nước này đã bổ sung thêm 210 GW hệ thống năng lượng mặt trời mới chỉ trong sáu tháng đầu năm 2025, nâng tổng công suất lắp đặt lên 1.100 GW, tăng 50,8% so với cùng kỳ năm ngoái. Con số này lớn hơn tổng công suất năng lượng mặt trời của Mỹ, vốn đạt khoảng 178 GW vào cuối năm 2024, và bỏ xa Đức với mức công suất 100 GW.

Tuy nhiên, phía sau những con số ấn tượng này là câu chuyện đau đầu về tình trạng dư thừa công suất đang dẫn đến cuộc chiến giá tàn khốc, đe dọa sự tồn tại của toàn ngành năng lượng mặt trời Trung Quốc. Hồi tháng 7, giá tấm pin năng lượng mặt trời đã rớt xuống mức 8,7 cent mỗi watt, thấp nhất trong lịch sử kể từ khi có dữ liệu so sánh từ năm 2011. Nhiều doanh nghiệp đã buộc phải bán sản phẩm dưới giá thành để cạnh tranh, một hiện tượng mà Trung Quốc gọi là “involution” - cuộc cạnh tranh tự hủy hoại làm tổn thương toàn bộ ngành công nghiệp.

“Động lực chính thúc đẩy sự phổ biến năng lượng mặt trời tại châu Phi khá đơn giản: chi phí mua và lắp đặt các tấm pin mặt trời Trung Quốc đã giảm xuống mức thấp đến mức giúp thế giới đạt tới điểm uốn cong, tức là ngay cả với một quốc gia không đặc biệt lo lắng về vấn đề biến đổi khí hậu, lựa chọn sản xuất điện mặt trời vẫn hợp lý về mặt kinh tế do chi phí thấp”.

Các nhà sản xuất hàng đầu đã ghi nhận những khoản lỗ khổng lồ trong nửa đầu năm 2025. Tongwei báo cáo lỗ ròng lên tới 4,96 tỉ nhân dân tệ (693 triệu đô la), tăng mạnh từ mức lỗ 3,13 tỉ nhân dân tệ cùng kỳ năm trước. Trina Solar chuyển từ lãi 526 triệu nhân dân tệ sang lỗ 2,92 tỉ nhân dân tệ, trong khi JA Solar ghi nhận khoản lỗ ròng 2,58 tỉ nhân dân tệ, tăng vọt từ mức lỗ 874,2 triệu nhân dân tệ cùng kỳ năm trước.

Chỉ có Longi Green Energy Technology, nhà sản xuất lớn nhất, thu hẹp được khoản lỗ từ 5,24 tỉ nhân dân tệ xuống 2,57 tỉ nhân dân tệ nhờ giảm chi phí và lỗ giảm giá tài sản. Tổng cộng, bốn nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất Trung Quốc đã báo cáo khoản lỗ ròng lên tới hơn 13 tỉ nhân dân tệ (1,8 tỉ đô la) trong nửa đầu năm 2025.

Áp lực từ căng thẳng Mỹ - Trung

Bên cạnh tình trạng dư thừa công suất trong nước, các công ty Trung Quốc còn phải đối mặt với làn sóng hạn chế thương mại từ Mỹ. Ngoài việc tăng thuế quan 30% đối với hầu hết hàng hóa Trung Quốc trong năm nay, Chính phủ Mỹ đã áp đặt thuế quan lên tới 3.400% đối với các tấm pin mặt trời nhập khẩu từ bốn nước Đông Nam Á - Campuchia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam - nơi các nhà sản xuất Trung Quốc đã thiết lập các cơ sở sản xuất lớn để tránh các rào cản thương mại trước đó.

Công ty con của TCL Zhonghuan Renewable Energy tại Singapore, Maxeon Solar Technologies, cho biết việc xuất khẩu sang Mỹ đã bị cản trở kể từ tháng 7-2024, khi nhiều xe tải chứa các mô-đun pin mặt trời từ nhà máy của hãng ở Mexico bị giữ lại tại biên giới. Lượng hàng xuất khẩu của Maxeon sang thị trường Mỹ trong nửa đầu năm nay đã giảm 85% so với cùng kỳ năm trước.

Bên cạnh đó, một số nhà sản xuất pin mặt trời Trung Quốc cũng đang thu hẹp hoạt động tại Mỹ sau khi chính quyền Tổng thống Donald Trump hồi tháng trước chấm dứt các khoản tín dụng thuế, vốn có tác dụng khuyến khích việc sản xuất công nghệ năng lượng sạch tại chỗ.

Lời kêu gọi chấm dứt “tự hủy diệt”

Hiệp hội Công nghiệp Quang điện Trung Quốc cũng đã nhắc lại trong một bài đăng trên mạng xã hội rằng việc giải quyết cạnh tranh không lành mạnh là rất quan trọng, và cam kết sẽ “tăng cường kỷ luật tự giác trong ngành”.

Các cuộc họp liên quan đến một loạt các bộ ngành chính phủ, diễn ra nhiều hơn với phạm vi ngày càng mở rộng, đã báo hiệu rằng các cơ quan có thẩm quyền đang quan tâm nghiêm túc đến việc kiểm soát cuộc chiến giá cả, khi các công ty sẵn sàng “chạy đua xuống đáy” - bán sản phẩm dưới giá thành để loại bỏ đối thủ cạnh tranh. Tuy nhiên, Bắc Kinh vẫn chưa tiết lộ các biện pháp cụ thể để hạn chế sản lượng dư thừa.

Cơ hội từ khủng hoảng năng lượng châu Phi

Trong bối cảnh khó khăn này, thị trường châu Phi đã nổi lên như một lối thoát bất ngờ cho ngành năng lượng mặt trời Trung Quốc. Dựa trên dữ liệu hải quan Trung Quốc, các nước châu Phi đã nhập khẩu tổng cộng 1,57 GW tấm pin năng lượng mặt trời từ Trung Quốc chỉ riêng trong tháng 5-2025, mức cao kỷ lục mọi thời đại.

Dave Jones, nhà phân tích chính tại tổ chức tư vấn Ember, lưu ý rằng sự tăng vọt không đến từ các quốc gia tương đối giàu có như Nam Phi, mà là từ gần hai chục quốc gia nhỏ hơn. Jones phát hiện ít nhất 22 nước châu Phi đã nhập khẩu nhiều tấm pin mặt trời hơn so với cùng kỳ năm trước, trong đó hầu hết tăng gấp đôi lượng nhập khẩu.

Tạo ra một quỹ để mua lại hàng tồn kho dư thừa của lĩnh vực điện mặt trời. Đây là chiến lược gợi nhớ đến việc Bắc Kinh từng sử dụng các quỹ ngành trong quá khứ để ổn định các lĩnh vực gặp khó khăn. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa rõ quỹ này sẽ được huy động thế nào.

Chuyên gia phân tích Anika Patel tại tổ chức Carbon Brief cho biết: “Động lực chính thúc đẩy sự phổ biến năng lượng mặt trời tại châu Phi khá đơn giản: chi phí mua và lắp đặt các tấm pin mặt trời Trung Quốc đã giảm xuống mức thấp đến mức giúp thế giới đạt tới điểm uốn cong, tức là ngay cả với một quốc gia không đặc biệt lo lắng về vấn đề biến đổi khí hậu, lựa chọn sản xuất điện mặt trời vẫn hợp lý về mặt kinh tế do chi phí thấp”.

Ông Léo Echard, cán bộ chính sách tại Hội đồng Năng lượng mặt trời Toàn cầu, nhận định giá cả là một yếu tố đặc biệt quan trọng đối với các nước châu Phi, bởi việc vay vốn để tài trợ cho một dự án nhà máy điện mặt trời ở đây khó khăn hơn so với các nước phát triển. Vì các công ty năng lượng mặt trời Trung Quốc có lợi thế đáng kể về giá so với các nhà sản xuất ở các nước khác, nên họ luôn là lựa chọn hàng đầu để đáp ứng nhu cầu năng lượng mặt trời của châu Phi.

Cũng theo ông Echard, có hai loại nhu cầu thúc đẩy sự bùng nổ năng lượng mặt trời ở các nước châu Phi. Ở Bắc Phi, các nước như Algeria và Ai Cập đang xây dựng các nhà máy điện mặt trời quy mô lớn cấp tiện ích đòi hỏi số lượng lớn tấm pin. Nhưng ở khu vực châu Phi cận Sahara, các tấm pin đang được nhập khẩu bởi các cộng đồng nông thôn ở những nơi trước nay chưa từng được kết nối với lưới điện.

Thách thức về sản xuất và tái cơ cấu ngành

Điện mặt trời dự kiến vẫn sẽ tiếp tục là một phần quan trọng trong Kế hoạch năm năm thứ 15 (2026-2030) của Bắc Kinh, nhằm bổ sung 200-300 GW điện tái tạo mỗi năm. Trong cả năm 2025, Chính phủ Trung Quốc đã lên kế hoạch bổ sung hơn 500 GW công suất điện mới, với khoảng 400 GW đến từ điện tái tạo. Tổng công suất phát điện lắp đặt dự kiến sẽ đạt 3,9 TW vào cuối năm, tăng 16,5% so với năm 2024.

Các nhà phân tích lưu ý rằng chỉ riêng sản lượng điện mặt trời ở Trung Quốc trong năm 2025 sẽ bằng khoảng một nửa sản lượng hàng năm của tất cả nhà máy điện hạt nhân trên toàn thế giới. Đến năm 2030, công suất năng lượng mặt trời của Trung Quốc có thể đạt 2.500 GW, củng cố vị thế dẫn đầu toàn cầu về năng lượng tái tạo.

Sự phát triển bùng nổ này sẽ đòi hỏi các biện pháp tái cơ cấu ngành để giải quyết cuộc khủng hoảng dư thừa công suất, đảm bảo khả năng phát triển bền vững của doanh nghiệp. Cho đến nay, dù đã có những cam kết từ chính phủ và đại diện ngành, việc tái cơ cấu ngành năng lượng mặt trời Trung Quốc vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức.

Trong những nỗ lực trước đây để giảm dư thừa công suất trong các lĩnh vực như thép và xi măng, Bắc Kinh đã áp đặt hạn mức sản xuất hoặc thắt chặt phê duyệt cấp phép. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng việc cải tổ ngành công nghiệp năng lượng mặt trời sẽ khó khăn hơn vì các công ty lớn nhất trong ngành là các doanh nghiệp tư nhân.

Bước đi đầu tiên của Chính phủ Trung Quốc có thể là kiểm soát các khoản trợ cấp và đầu tư hào phóng của chính quyền địa phương nhằm hỗ trợ các công ty nhỏ hơn đang gặp khó khăn. Những gì diễn ra với Das Solar là ví dụ tiêu biểu cho những rủi ro này. Nhà sản xuất tấm pin mặt trời có trụ sở tại tỉnh Giang Tô, đã buộc phải hủy kế hoạch bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) vào năm ngoái sau khi doanh thu giảm mạnh. Hồi tháng 4-2025, một công ty đầu tư nhà nước tại địa phương đã can thiệp và nắm quyền kiểm soát doanh nghiệp đang gặp khó khăn này.

Một ý tưởng mới đang được đề xuất là tạo ra một quỹ để mua lại hàng tồn kho dư thừa của lĩnh vực điện mặt trời. Đây là chiến lược gợi nhớ đến việc Bắc Kinh từng sử dụng các quỹ ngành trong quá khứ để ổn định các lĩnh vực gặp khó khăn. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa rõ quỹ này sẽ được huy động thế nào.

Nguồn: Nikkei Asia, PV Magazine, Transformers Magazine, Bloomberg, Reuters, New York Times, Wired

Song Thanh

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/nganh-nang-luong-mat-troi-trung-quoc-trong-cuoc-khung-hoang-thua/