Ngày của phở (12/12): Viết nên di sản, tạo nên bản sắc

3 giờ trướcBài gốc

Một bát phở bò tái với đầy đủ gia vị. Ảnh: Ngọc Liên/TTXVN

Phở - từ món ăn bình dân đến di sản văn hóa

Theo nhiều sử liệu ghi chép lại, món “phở” tại Hà Nội được ra đời vào đầu thế kỷ XX, khi đời sống đô thị đang hình thành và những biến chuyển về kinh tế - văn hóa tạo nên sự pha trộn độc đáo trong ẩm thực. Tiếng rao “phở” trầm ấm vang lên trong buổi sớm đã trở thành âm thanh quen thuộc, gắn với nhịp sống người Hà Nội suốt nhiều thập kỷ. Món ăn ấy nhanh chóng phổ biến nhờ sự tiện lợi, thơm ngon và khả năng chinh phục khẩu vị rộng rãi, từ những người lao động đến giới trí thức.

Trải qua thời gian, phở không chỉ hiện diện trong đời sống mà còn trở thành ký ức, thành nếp văn hóa ẩm thực của người dân Thủ đô. Mặc dù nhiều địa phương trong cả nước có món phở với biến tấu riêng, nhưng phở Hà Nội vẫn mang nét đặc trưng khó lẫn: nước dùng trong, thanh; bánh phở mềm; thịt thái vừa phải; gia vị tiết chế. Phở không ồn ào, không phô trương, nhưng tinh tế và hài hòa, như chính phong thái người Tràng An.

Cũng vì sự tinh tế, hài hòa mà đặc sắc mà phở Hà Nội đã đi vào văn chương, với áng tùy bút đầu tiên viết về phở có lẽ thuộc về Thạch Lam trong tập sách “Hà Nội 36 phố phường”, do Nhà xuất bản Đời nay in lần đầu năm 1943. Trong bài “Quà Hà Nội - Hàng quà rong”, Thạch Lam dành một đoạn riêng để nói về phở. Cho đến năm 1957, Nguyễn Tuân viết bài tùy bút “Phở” với nhiều phát hiện độc đáo.

Sau Nguyễn Tuân, là Vũ Bằng, trong cuốn tùy bút “Miếng ngon Hà Nội” in năm 1960, phở là món ăn được nhớ tới đầu tiên qua bài viết “Phở bò - món quà căn bản”. Sau Vũ Bằng hơn ba thập niên, vẫn còn một người Hà Nội nữa viết về phở Hà Nội, đó là Băng Sơn. Tùy bút phở của Băng Sơn có thể xem như một biên niên sử về phở Hà Nội qua bao tháng năm, qua bao thăng trầm, từ các hàng phở gánh bán rong mà người mua phải đứng mà ăn cho tới các hiệu phở tên tuổi lừng lẫy một thời.

Ngày 9/8/2024, phở Hà Nội chính thức được ghi vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia với loại hình Tri thức dân gian.

Không chỉ Hà Nội, Nam Định cũng được xem là cái nôi của một dòng phở nổi tiếng - phở bò nam Định. Phở bò Nam Định nổi bật bởi nước dùng đậm hương thịt bò và vị mặn mòi của nước mắm miền biển. Người Nam Định còn nhấn mạnh rằng không có nước mắm ngon thì không thể có bát Phở Nam Định đúng điệu.

Cùng với phở Hà Nội, “Tri thức dân gian Phở Nam Định” cũng được ghi vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Những di sản được công nhận không chỉ bảo tồn một món ăn, mà còn giữ gìn câu chuyện về lịch sử, nghề nghiệp, và bản sắc vùng miền - những giá trị tạo nên sức sống lâu bền của phở suốt thế kỷ qua.

Sức lan tỏa toàn cầu của phở Việt

Đại sứ Việt Nam tại Italy Dương Hải Hưng mời khách mời thưởng thức phở. Ảnh: Trường Dụy/PV TTXVN tại Italy

Không chỉ chinh phục người Việt, phở còn trở thành “đại sứ văn hóa” ra thế giới trong hành trình lan tỏa mạnh mẽ suốt nhiều thập kỷ qua. Nhiều du khách kể rằng, ấn tượng đầu tiên về Việt Nam của họ chính là bát phở nóng hổi trong buổi sáng đầu tiên đến Hà Nội. Tại Mỹ, Canada, Pháp, Australia hay nhiều nước châu Á, phở không chỉ xuất hiện trong cộng đồng người Việt mà còn được đông đảo thực khách bản địa yêu thích.

Sức lan tỏa ấy còn được khẳng định bằng hàng loạt đánh giá của báo chí và các tổ chức ẩm thực quốc tế. Trong những năm gần đây, phở nhiều lần góp mặt trong các bảng xếp hạng uy tín: Top 30 món ăn ngon nhất toàn cầu (do CNN bình chọn năm 2018); Top 20 món nước ngon nhất thế giới (CNN, 2021); 50 món ăn đường phố hấp dẫn châu Á (CNN, 2022); 100 món ăn ngon và nổi tiếng nhất thế giới (TasteAtlas, 2022); Top 100 món trộn ngon nhất thế giới cho món phở trộn (TasteAtlas, 2024). Đặc biệt, phở bò là đại diện duy nhất của Việt Nam nằm trong Top 100 món ăn ngon nhất thế giới 2024 do TasteAtlas công bố.

Để quảng bá rộng rãi hơn, Việt Nam tổ chức Festival phở hằng năm và dành một ngày - ngày 12/12 - để tôn vinh phở. Ngày của phở được tổ chức lần đầu năm 2017, qua 8 năm duy trì, Ngày của phở đã trở thành hoạt động quảng bá văn hóa ẩm thực quan trọng, góp phần nâng tầm phở Việt, thúc đẩy sự kết nối giữa các nghệ nhân, doanh nghiệp và địa phương trong hành trình đưa phở vươn ra thế giới.

Giữ hồn phở truyền thống trong thời hội nhập

Phở chọc trời (Phở Lanmark81) với một phần lòng đỏ trứng gà chần được phục vụ trong một chiếc bát riêng. Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN

Ngày nay, phở có rất nhiều biến thể: phở bò, phở gà, phở sốt vang, phở chay, phở cuốn, phở trộn… Sự phong phú ấy cho thấy sức sống bền bỉ của phở và khả năng thích ứng với nhu cầu ẩm thực hiện đại. Tuy nhiên, càng phát triển, phở càng đặt ra bài toán về sự cân bằng giữa giữ hồn truyền thống và mở rộng sáng tạo.

Tinh hoa của phở nằm ở nước dùng, nơi người nấu điều chỉnh từng nhịp lửa, từng loại gia vị. Bánh phở phải mềm mà không nát, dẻo nhưng không bở; thịt thái mỏng vừa độ; rau thơm và hành phải tươi. Đó là nghệ thuật dựa trên kinh nghiệm lâu đời, là “đạo phở” mà các nghệ nhân đã gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Song phở cũng không thể đứng yên. Nhiều đầu bếp trẻ đang theo đuổi hướng sáng tạo mới như sử dụng nguyên liệu cao cấp, giảm muối, đường, mì chính theo xu hướng “ăn lành mạnh”, hay tạo ra các món phở sáng tạo để phù hợp khẩu vị quốc tế. Những đổi mới này giúp phở gần gũi hơn với giới trẻ và du khách, đồng thời góp phần đưa ẩm thực Việt Nam vào dòng chảy công nghiệp văn hóa.

Điều quan trọng là đổi mới nhưng không làm phai nhạt bản sắc. Dù biến tấu ra sao, phở Việt Nam vẫn giữ những nguyên lý cốt lõi: sự hài hòa, sự trong trẻo, sự mộc mạc… những yếu tố làm nên bản chất của món ăn đã gắn bó với người Việt hơn 100 năm.

Phở không chỉ là một món ăn quen thuộc, mà là biểu tượng văn hóa kết tinh từ lịch sử, tri thức dân gian, bản sắc vùng miền và sức sáng tạo không ngừng của người Việt. Tôn vinh phở chính là tôn vinh giá trị Việt.

Minh Hiếu (TTXVN)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/am-thuc/ngay-cua-pho-1212-vietnen-di-san-tao-nen-ban-sac-20251212105622910.htm