Nghệ nhân Bùi Văn Minh và hành trình gìn giữ di sản Mo Mường

7 giờ trướcBài gốc

Trong dịp ngày hội Văn hóa dân tộc Mường lần thứ II vừa diễn ra tại Làng Văn hóa - Du lịch các Dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) đã tái hiện đời sống văn hóa phong phú của cộng đồng người Mường. Không chỉ là dịp để công chúng tìm hiểu di sản, ngày hội còn là cơ hội để tôn vinh những người âm thầm cống hiến cho việc gìn giữ bản sắc, trong đó có nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh.

Đoàn nghệ nhân tỉnh Phú Thọ, trong đó có Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh, tham gia diễu hành giới thiệu sắc phục và văn hóa Mường trên phố đi bộ hồ Hoàn Kiếm.

Đến với ngày hội, nghệ nhân Bùi Văn Minh mang theo những câu chuyện và hiện vật gắn liền với đời sống tinh thần của người Mường. Theo ông, Mo Mường từ lâu được coi là di sản văn hóa phi vật thể đặc biệt, hiện diện trong mọi giai đoạn của đời người, từ lúc sinh ra đến khi về với mường Ma.

Những bài Mo cổ không chỉ là lời khấn hay điệu hát, mà còn là “kho sử thi” lưu giữ truyền thuyết, thần thoại, kinh nghiệm ứng xử với tự nhiên và dấu ấn lịch sử của cộng đồng. “Mo là nhà tri thức dân gian, là điểm tựa tâm linh của người Mường. Người Mường mà về già hay nhắm mắt xuôi tay không được nghe lời Mo thì đó là nỗi bất hạnh lớn,” ông chia sẻ.

Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh giới thiệu các dụng cụ và hiện vật gắn với đời sống truyền thống của người Mường cho du khách tham quan.

Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh giới thiệu về những chiếc nồi đồng cổ – hiện vật quan trọng trong sinh hoạt và nghi lễ của người Mường xưa.

Một hiện vật cổ được nghệ nhân Bùi Văn Minh gìn giữ và sưu tầm suốt nhiều năm phục dựng văn hóa Mường.

Bén duyên với nghề Mo từ năm 19 tuổi, nghệ nhân Bùi Văn Minh cho biết điều thôi thúc ông gắn bó với di sản không chỉ bởi truyền thống gia đình mà là tình yêu sâu nặng với văn hóa dân tộc. Ông kể lại những năm tháng một mình rong ruổi khắp bốn mường Bi, Vang, Thàng, Động của Hòa Bình để tìm gặp các thầy Mo cao niên, ghi chép lại câu Mo cổ, mua lại từng vật dụng gắn liền với đời sống Mường xưa. “Có thời điểm khó khăn, tôi vẫn để dành tiền mua được chiếc nồi đồng, thanh kiếm cổ… vì biết rằng mỗi vật đều chứa một phần linh hồn văn hóa,” ông chia sẻ.

Nhưng điều khiến ông trăn trở nhất không phải là vất vả của hành trình sưu tầm, mà là sự đứt gãy nhận thức về di sản trong giới trẻ. Ông chia sẻ, nhiều bạn trẻ tham quan gian trưng bày tại Ngày hội không nhận ra các vật dụng quen thuộc của người Mường xưa như ống tẽ nước, mâm đan, khung dệt. Trong bối cảnh công nghệ phát triển và giao thoa văn hóa mạnh mẽ, số lượng thầy Mo trong các bản Mường ngày càng ít đi, kéo theo nguy cơ mai một các tri thức dân gian quý giá.

Tiết mục nghệ thuật tái hiện không gian văn hóa Mường với sự tham gia của nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh và các nghệ nhân, diễn viên dân tộc Mường.

Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh giới thiệu Lịch Roi. Vật dụng quan trọng trong cách tính ngày tốt xấu, ngày trồng trọt, ngày ma chay, cưới hỏi của dân tộc Mường.

Trước tình hình đó, nghệ nhân Bùi Văn Minh cùng những người tâm huyết đã nỗ lực tìm hướng đi mới cho di sản. Năm 2019, ông sáng lập Câu lạc bộ Mo Mường tại Lạc Sơn (Hòa Bình cũ) nhằm tạo môi trường thực hành và truyền dạy Mo cho lớp trẻ. Tại đây, các nghệ nhân không chỉ thực hành nghi lễ mà còn giảng giải ý nghĩa, cấu trúc bài Mo, giúp học viên hiểu và “sống cùng Mo”.

Bên cạnh đó, ông thúc đẩy việc đưa chữ Mường vào trường học, coi đây là nền tảng để thế hệ sau tiếp cận di sản một cách bài bản. Ông cũng đề xuất gắn kết di sản với du lịch để Mo Mường, văn hóa Mường được lan tỏa rộng rãi và trở thành sản phẩm văn hóa, du lịch đặc trưng.

Một trong những dấu ấn đặc biệt của nghệ nhân Bùi Văn Minh là bộ sưu tập gần 1.000 hiện vật Mường ông dày công gìn giữ suốt bốn thập kỷ. Trong đó có nhiều cổ vật được xem là độc bản như bộ chiêng Mường 40 chiếc từ thời Trần, túi Khót truyền qua nhiều thế hệ thầy Mo hay hạt thóc hóa thạch tìm thấy tại hang đá Trại dấu tích người tiền sử vùng Mường Vang.

“Những hiện vật ấy không chỉ có giá trị vật chất mà còn chứa đựng câu chuyện về tín ngưỡng, tri thức và sự ứng xử của người Mường với tự nhiên,” ông nói.

Nghệ nhân nhân dân Bùi Văn Minh giới thiệu các nông cụ và vật dụng truyền thống trong không gian trưng bày văn hóa Mường.

Tại ngày hội Văn hóa dân tộc Mường lần thứ II, các giá trị văn hóa Mường được giới thiệu rộng rãi đến người dân và du khách. Nghệ nhân Bùi Văn Minh bày tỏ niềm xúc động khi di sản của dân tộc mình được lan tỏa mạnh mẽ qua các hoạt động trình diễn, trưng bày và đặc biệt là màn diễu hành ấn tượng tại không gian Hồ Gươm. Ông cho biết sự quan tâm của Nhà nước, các bộ, ngành và địa phương là động lực để cộng đồng người Mường tự tin hơn trên hành trình bảo tồn bản sắc.

Theo Luật Di sản văn hóa: “Nguyên tắc quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa:

1. Mọi di sản văn hóa trên lãnh thổ Việt Nam, có xuất xứ ở trong nước hoặc từ nước ngoài, thuộc các hình thức sở hữu đều được quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan.

2. Quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng và cá nhân.

3. Di sản văn hóa của Việt Nam ở nước ngoài được bảo hộ theo luật pháp quốc tế và theo quy định của điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

4. Bảo đảm lợi ích quốc gia, dân tộc, hài hòa với quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cộng đồng, cá nhân; tôn trọng sự đa dạng văn hóa, sự đối thoại giữa các cộng đồng và tính đặc thù dân tộc, vùng, miền.

5. Ưu tiên bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa có nguy cơ bị mai một, thất truyền, di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di sản văn hóa của cộng đồng các dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo, các dân tộc thiểu số rất ít người và những di sản văn hóa có giá trị toàn cộng đồng, xã hội.

6. Bảo đảm giữ gìn tối đa yếu tố gốc cấu thành di tích và tính nguyên gốc của di sản tư liệu; giá trị và hình thức thể hiện vốn có của di sản văn hóa phi vật thể.

7. Tôn trọng quyền của chủ thể di sản văn hóa phi vật thể và nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể trong việc quyết định các yếu tố cần được bảo vệ và hình thức, mức độ cần được phát huy của di sản văn hóa; xác định nguy cơ, tác động đe dọa sự tồn tại và lựa chọn giải pháp bảo vệ di sản văn hóa.

8. Lồng ghép việc bảo vệ, phát huy giá trị di sản văn hóa vào chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia, vùng, địa phương”.

“Giữ gìn bản sắc không chỉ là trưng bày hiện vật, mà quan trọng hơn là gieo mầm văn hóa vào lòng con trẻ để các em tự hào và biết gìn giữ cái đẹp của dân tộc mình,” ông Minh nhấn mạnh.

Với niềm tin vào sức mạnh của cộng đồng và sự đồng hành của xã hội, nghệ nhân Bùi Văn Minh khẳng định sẽ tiếp tục cống hiến để di sản Mo Mường – linh hồn văn hóa của dân tộc đứng thứ tư về dân số trong cộng đồng 54 dân tộc anh em – được lưu truyền bền vững cho mai sau.

Bài viết theo đặt hàng của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Lê Phú/Báo Tin Tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/van-hoa/nghe-nhan-bui-van-minh-va-hanh-trinh-gin-giu-di-san-mo-muong-20251211230100622.htm