Nghi lễ thiêng liêng giữa đại ngàn của người Ê Đê

10 giờ trướcBài gốc

Bà con dân tộc Ê Đê di chuyển tới bến nước để tổ chức lễ cúng. Ảnh: Thủy Lê

“Trái tim” của buôn làng Ê Đê

Đối với người Ê Đê, nước là sự sống, là mạch nguồn nuôi dưỡng con người và vạn vật. Mỗi buôn đều có một bến nước riêng, thường nằm ở nơi đầu nguồn suối, quanh năm trong mát, đầy ắp. Từ bao đời nay, bến nước không chỉ cung cấp nguồn nước sinh hoạt, tưới tiêu, mà còn gắn với biết bao câu chuyện, huyền thoại về các vị thần cai quản sông suối, rừng núi.

Già làng Y Ngôn Knul, người có uy tín ở buôn Triă, xã Ea Tul, tỉnh Đắk Lắk kể: “Bến nước là nơi thiêng, mọi người đều phải giữ gìn sạch sẽ. Con cháu trong buôn không ai phá hoại cây cối quanh bến. Mỗi mùa vụ xong, dân làng lại cùng nhau dọn dẹp, chuẩn bị làm lễ cúng để tạ ơn thần nước về kết quả vụ mùa trước; cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, sức khỏe và cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho mọi nhà trong buôn làng”. Với đồng bào Ê Đê, bến nước còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Những câu hát, tiếng khèn, tiếng cồng chiêng nhiều đời đã từng ngân vang bên bến, chứng kiến bao thế hệ lớn lên, bao đôi trai gái se duyên. Vì thế, lễ cúng bến nước không chỉ là phong tục, mà còn là nghi lễ quan trọng thể hiện sự tôn kính với thiên nhiên và lòng biết ơn đối với thần linh.

Khi mùa gặt đã xong, hạt lúa đầy bồ, người trong buôn Ê Đê lại tất bật chuẩn bị cho lễ cúng bến nước. Theo lệ, già làng sẽ là người thay mặt buôn chọn ngày lành tháng tốt, báo cho mọi người cùng biết. Vài ngày trước lễ, đàn ông trong làng vào rừng chặt cây nứa, tre, tìm lá dong, lá rừng để dựng cổng, trang trí bến nước. Họ cũng chuẩn bị những ché rượu cần, những con gà trống, heo, hoặc thậm chí là bò, trâu..., tùy vào quy mô buôn và điều kiện kinh tế. Phụ nữ thì giã gạo, làm cơm lam, gói bánh, may vá trang phục truyền thống rực rỡ sắc màu. Bến nước được quét dọn, phát quang sạch sẽ. Người ta dựng một cây nêu cao trước bến, treo những dải vải đỏ, những chiếc bầu khô, những bông hoa rừng rực rỡ. Cổng chào cũng được kết bằng lá cây, biểu tượng cho sự no đủ, sinh sôi.

Sáng sớm ngày lễ, cả buôn Ê Đê rộn ràng trong tiếng chiêng ngân, tiếng trống vang vọng núi rừng. Dưới sự chủ trì của già làng, lễ cúng bến nước bắt đầu. Trên bàn lễ đặt cạnh bến nước, mâm cúng gồm rượu cần, thịt gà, thịt heo, cơm lam, cùng nhiều loại nông sản mới thu hoạch như bắp, lúa, khoai, đậu. Già làng mặc bộ trang phục truyền thống, đầu quấn khăn, tay cầm chén rượu cần. Ông khấn gọi tên các vị thần: thần núi, thần rừng, đặc biệt là thần nước, vị thần ban sự sống. Lời khấn vang lên giữa không gian núi rừng: “Ơ thần nước, thần suối! Xin nhận lễ vật của buôn làng. Cảm ơn thần đã cho mưa thuận, gió hòa, cho nước trong, cho mùa lúa bội thu. Xin thần tiếp tục phù hộ cho buôn làng khỏe mạnh, lúa nhiều bắp tốt, con cháu đông vui, cuộc sống ấm no”. Sau khi khấn, già làng lấy nước từ bến, rưới lên cây nêu, lên các ché rượu cần, lên trán từng người tham dự như một lời chúc phúc. Tiếp đó, mọi người cùng nhau uống rượu cần, ăn thịt nướng, thưởng thức cơm lam, hòa mình trong tiếng cồng chiêng rộn rã.

Ngày hội của buôn làng

Lễ cúng bến nước của người Ê Đê không chỉ là nghi lễ tạ ơn, mà còn mang ý nghĩa giáo dục truyền thống sâu sắc. Qua lễ hội, con cháu trong buôn được nhắc nhở về mối quan hệ hài hòa với thiên nhiên, về sự đoàn kết cộng đồng và lòng biết ơn với các đấng thần linh. Trong nhịp sống hiện đại, những giá trị này càng trở nên quý giá, nhắc nhở con người phải sống bền vững, gìn giữ môi trường và văn hóa. Bến nước không chỉ là nơi lấy nước, mà còn là biểu tượng cho sự sống, sự kết nối giữa con người với thiên nhiên, giữa quá khứ với hiện tại. Già làng Y Ngôn Knul chia sẻ, trong các phong tục, tập quán và nghi lễ truyền thống của dân tộc Ê Đê ở Tây Nguyên, lễ cúng bến nước có ý nghĩa hết sức quan trọng. Lễ cúng bến nước là linh hồn của buôn làng. Ngày trước, mỗi khi dời buôn, lập buôn mới và vào dịp đầu năm mới, người Ê Đê đều tổ chức lễ cúng bến nước, cầu mong thần nước ban cho dòng nước trong lành.

Các thiếu nữ Ê Đê hứng nước đem về bản. Ảnh: Thủy Lê

Ngày nay, dù cuộc sống đã có nhiều thay đổi, phần lớn các gia đình trong buôn đều sử dụng nước giếng và nước từ các công trình cấp nước tập trung do Nhà nước đầu tư xây dựng để phục vụ sinh hoạt hằng ngày, nhưng hằng năm, buôn làng đều tổ chức lễ cúng bến nước nhằm gìn giữ các phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc mình. “Bây giờ tuy không còn cảnh di cư như trước, nhưng chúng tôi vẫn dạy con cháu phải biết quý trọng nước, giữ gìn rừng, bảo vệ môi trường. Có rừng mới có suối, có suối mới có bến nước, mới có cuộc sống. Nhờ vậy, nhiều buôn Ê Đê không chỉ giữ được phong tục cúng bến nước, mà còn biến lễ hội thành điểm nhấn thu hút khách du lịch, giới thiệu văn hóa độc đáo của mình với bạn bè khắp nơi” - Già làng Y Ngôn Knul cho biết thêm.

Không chỉ là nghi lễ tôn giáo, lễ cúng bến nước còn là ngày hội cộng đồng. Sau phần lễ trang nghiêm, phần hội diễn ra sôi nổi với nhiều trò chơi dân gian: bắn nỏ, đẩy gậy, nhảy dây, đánh chiêng, hát dân ca Ê Đê. Trai gái trong buôn mặc những bộ trang phục rực rỡ nhất, nhảy múa theo nhịp chiêng, tiếng trống. Các nghệ nhân già làng cất lên những khúc hát kể Khan, sử thi của người Ê Đê, kể về những vị anh hùng, những truyền thuyết về bến nước, về tình yêu đôi lứa. Du khách đến tham dự lễ cúng bến nước sẽ được chứng kiến một không gian văn hóa độc đáo, nơi mọi người quây quần bên nhau, chia sẻ niềm vui, gửi gắm ước vọng về một tương lai tươi sáng. Ngày nay, trước làn sóng hiện đại hóa, nhiều phong tục của đồng bào dân tộc thiểu số dần mai một. Tuy nhiên, với người Ê Đê, lễ cúng bến nước vẫn được gìn giữ như một phần máu thịt. Chính quyền địa phương và các cơ quan văn hóa đã phối hợp cùng buôn làng bảo tồn nghi lễ này, không chỉ duy trì các yếu tố truyền thống, mà còn kết hợp với phát triển du lịch cộng đồng.

Khi mặt trời dần khuất sau rặng núi, tiếng cồng chiêng vẫn ngân vang, men rượu cần vẫn ấm nồng nơi bến nước. Những giọt nước trong mát lấp lánh dưới ánh hoàng hôn, như lời chúc phúc của thần nước gửi tới buôn làng. Lễ cúng bến nước không chỉ giữ cho người Ê Đê sợi dây liên kết với cội nguồn, mà còn nhắc nhở tất cả chúng ta về giá trị của sự hài hòa, biết ơn và gìn giữ những gì thiên nhiên ban tặng. Và từ những bến nước ấy, bao mùa lúa mới, bao cuộc sống ấm no, hạnh phúc vẫn tiếp tục sinh sôi nơi đại ngàn Tây Nguyên.

Thủy Lê

Nguồn Biên Phòng : https://bienphong.com.vn/nghi-le-thieng-lieng-giua-dai-ngan-cua-nguoi-e-de-post493498.html