Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP: Đảm bảo thống nhất khi áp dụng các tình tiết giảm nhẹ

8 giờ trướcBài gốc

Như Pháp Luật TP.HCM đã đưa tin, TAND Tối cao mới đây đã ban hành Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực thi hành từ ngày 15-11-2025) hướng dẫn áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 51 và Điều 52 BLHS.

Đáng chú ý, Nghị quyết 04/2025 đã liệt kê 9 trường hợp được xem là các tình tiết giảm nhẹ khác để hướng dẫn thi hành quy định "Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án" tại khoản 2 Điều 51 BLHS.

Đáp ứng nhu cầu thực tiễn

Trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, ThS Ngô Minh Tín, giảng viên Trường Đại học Kinh tế - Luật (Đại học Quốc gia TP.HCM), cho biết việc TAND Tối cao ban hành Nghị quyết 04/2025 là rất kịp thời.

Bởi lẽ, trước khi Nghị quyết 04/2025 được ban hành thì các tình tiết giảm nhẹ khác quy định tại khoản 2 Điều 51 BLHS đã được TAND Tối cao hướng dẫn tại Nghị quyết 01/2000 (nghị quyết này hướng dẫn thi hành BLHS 1999). Nghị quyết 01/2000 cũng đã liệt kê ra 8 trường hợp được xem là tình tiết giảm nhẹ khác. Tuy nhiên, nghị quyết này đã hết hiệu lực từ tháng 10-2021, từ đó đến nay chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào hướng dẫn vấn đề này.

Nhiều bị cáo trong đại án Đăng kiểm được HĐXX xem xét áp dụng tình tiết giảm nhẹ khác quy định tại khoản 2 Điều 51 BLHS. Ảnh: CHÍ THÀNH

ThS Tín đánh giá Nghị quyết 04/2025 ra đời thể hiện sự nhất quán, kế thừa trong chủ trương chính sách của Nhà nước về tinh thần nhân đạo, tính nhất quán trong chính sách hình sự. Cạnh đó, những nội dung trong Nghị quyết 04/2025 đã cập nhật những tình tiết thực tiễn đáng được giảm nhẹ trong suốt thời gian áp dụng Nghị quyết 01/2000 nhưng còn hạn chế.

So với quy định cũ, Nghị quyết 04/2025 đã bổ sung thêm tình tiết "Người phạm tội có từ 3 con nhỏ trở lên đều dưới 15 tuổi hoặc có con bị khuyết tật nặng trở lên, bị bệnh hiểm nghèo mà vợ, chồng không có công ăn việc làm, gia đình khó khăn được chính quyền địa phương xác nhận".

Theo ThS Tín, tình tiết này phù hợp với thực tiễn và xu hướng phát triển của xã hội và chính sách. Cụ thể, Việt Nam đang dần qua thời kỳ có độ tuổi vàng lao động, chuẩn bị rơi vào vệt bánh xe của nhiều nước đang phát triển trước đó “chưa kịp giàu đã già”. Việt Nam bắt đầu bước vào thời kỳ già hóa dân số, đòi hỏi phải có nhiều chính sách khuyến sinh.

Thứ hai, đây là tình tiết giảm nhẹ thể hiện tính nhân văn, nhân đạo đối với người phạm tội có tình tiết khó khăn, gánh vác gia đình… đáng cân nhắc khoan hồng. Việc quy định có 3 con nhỏ dưới 15 tuổi không nên nghĩ theo hướng là vi phạm chính sách dân số hay các vấn đề tương tự, mà hãy nhìn dưới góc độ nhân đạo. Ba đứa trẻ còn quá nhỏ, cần có người lớn dạy bảo, chăm sóc, đó là gánh nặng cho gia đình và xã hội. Vì vậy người phạm tội cần được cân nhắc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để sớm hòa nhập xã hội và thực hiện trách nhiệm với con mình.

Quy định bao quát, tránh được áp dụng tùy nghi

Đồng quan điểm, luật sư (LS) Nguyễn Văn Cảnh, nguyên kiểm sát viên VKSND TP Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, cho biết tuy Nghị quyết 01/2000 đã hết hiệu lực từ 2021 nhưng thực tế xét xử các vụ án thì cơ quan tố tụng, cũng như LS vẫn áp dụng tinh thần và hướng dẫn tại Nghị quyết 01/2000 để giải quyết.

Có thể nói những hướng dẫn tại Nghị quyết 04/2025 về các tình tiết giảm nhẹ và giảm nhẹ khác (khoản 2 Điều 51 BLHS) đã quy định rõ ràng, tương đối đầy đủ và bao quát được các trường hợp phát sinh trên thực tế trong nhiều năm qua, khắc phục được tình trạng áp dụng tùy nghi.

Như đã biết, ý nghĩa của các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là thể hiện sự khoan hồng của Nhà nước đối với người phạm tội biết ăn năn, hối cải, có những hành vi tích cực phục vụ điều tra, khắc phục hậu quả hoặc có hoàn cảnh đặc biệt... nên vấn đề xác định bị can/bị cáo được hưởng/đủ điều kiện áp dụng những tình tiết giảm nhẹ nào không chỉ có ý nghĩa đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội mà còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng quyết định đến hình phạt của bị cáo.

Cụ thể, tình tiết giảm nhẹ là căn cứ để Tòa án cân nhắc, có thể quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt (Điều 54 BLHS) hoặc áp dụng các hình phạt nhẹ hơn (như cải tạo không giam giữ, án treo) hoặc đơn giản là giảm mức hình phạt tù so với mức đáng lẽ phải chịu.

Cũng theo LS Cảnh, khi tham gia bào chữa cho các bị can/bị cáo trong vụ án hình sự, bên cạnh bào chữa cho hành vi của thân chủ mình thì việc thu thập tài liệu chứng cứ về các tình tiết giảm nhẹ cho thân chủ để cung cấp cho Tòa án xem xét cũng rất quan trọng.

"Các tình tiết giảm nhẹ khác quy định tại khoản 2 Điều 51 BLHS thường được Tòa án xem xét áp dụng cho các bị cáo có thể kể đến như: Người phạm tội có cha, mẹ, ông, bà được tặng các danh hiệu như Bà mẹ Việt Nam anh hùng; Anh hùng Lao động, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; có nhiều giấy khen, bằng khen về những thành tích xuất sắc trong công tác. Hay như tình tiết bị hại có đơn bãi nại, xin giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo" - LS Cảnh thông tin.

Ông cũng nêu ví dụ minh họa rõ nhất là trong đại án Đăng kiểm, tại phiên tòa phúc thẩm, các bị cáo là cựu lãnh đạo Cục Đăng kiểm và Lãnh đạo phòng VAR đã bổ sung thêm các tài liệu mới như gia đình có công với cách mạng, đơn xin giảm nhẹ của cán bộ, công chức Cục Đăng kiểm nên đã được HĐXX xem xét áp dụng là tình tiết giảm nhẹ tại khoản 2 Điều 51 BLHS để chấp nhận kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt.

Hay như trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát (giai đoạn 2, liên quan đến các lô trái phiếu), rất nhiều bị cáo được HĐXX xem xét, đánh áp dụng tình tiết giảm nhẹ khác như: Tích cự tham gia các hoạt động từ thiện, an sinh xã hội như phòng chống COVID-19; thành viên trong gia đình có công với cách mạng; gia đình có hoàn cảnh khó khăn; con bị tâm thần...

Đảm bảo thống nhất trong áp dụng pháp luật

Việc Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao ban hành Nghị quyết 04/2025 có ý nghĩa vô cùng quan trọng, tác động trực tiếp đến công tác xét xử các vụ án hình sự, đảm bảo tính thống nhất, công bằng và nhân đạo của pháp luật.

Tính thống nhất được thể hiện ở việc trước khi có Nghị quyết này, nhiều tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại trong Điều 51, Điều 52 như: thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải; phạm tội có tổ chức... mang tính định tính, chung chung. Điều này dẫn đến việc áp dụng pháp luật không thống nhất giữa các Tòa án ở các địa phương khác nhau. Cùng một hành vi, cùng một đặc điểm nhân thân, nhưng có nơi được xem là tình tiết giảm nhẹ, có nơi không, mức độ áp dụng cũng khác nhau.

Ví dụ năm 2023, TAND Tối cao nhận được nhiều phản ánh về việc tình tiết giảm nhẹ quy định tại điểm s, khoản 1 Điều 51 "thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải" là hai tình tiết giảm nhẹ độc lập hay là một tình tiết. Sau đó, TAND Tối cao đã ban hành công văn số 174 để hướng dẫn áp dụng cho toàn ngành.

Với Nghị quyết 04/2025 được ban hành, những bất cập, vướng mắc tương tự như tình tiết tại điểm s, khoản 1 Điều 51 đã được khắc phục.

Nghị quyết không chỉ phục vụ cho Thẩm phán khi xét xử mà còn là cơ sở pháp lý vững chắc cho các chủ thể khác: Đối với VKS là cung cấp căn cứ rõ ràng để Kiểm sát viên đưa ra quan điểm luận tội, đề nghị mức án và thực hiện quyền kháng nghị (nếu bản án của Tòa án áp dụng các tình tiết này không đúng).

Đối với Luật sư là cung cấp luận cứ pháp lý sắc bén để bào chữa, bảo vệ quyền lợi cho bị cáo, đặc biệt là việc đề nghị áp dụng các tình tiết giảm nhẹ.

Đối với Tòa án cấp trên là tiêu chuẩn, thước đo pháp lý để xem xét, đánh giá các bản án bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm.

Luật sư NGUYỄN TRẦN PHƯƠNG, Đoàn Luật sư TP.HCM

HỮU ĐĂNG

Nguồn PLO : https://plo.vn/video/nghi-quyet-042025nq-hdtp-dam-bao-thong-nhat-khi-ap-dung-cac-tinh-tiet-giam-nhe-post878695.html