Nghị quyết 66 kiến tạo hệ sinh thái pháp lý đột phá

3 giờ trướcBài gốc

Trong “bộ tứ trụ cột” gồm các Nghị quyết 57, 59, 66 và 68, Nghị quyết 66 có thể được hiểu là phần “bánh răng thể chế” với nhiều nhiệm vụ, trong đó một yêu cầu đặt ra là sớm định hình hành lang pháp lý cho những lĩnh vực đột phá như trí tuệ nhân tạo (AI), kinh tế số, năng lượng tái tạo, đổi mới sáng tạo.

Nghị quyết 66 đã đề ra mục tiêu đến năm 2028, thống pháp luật về đầu tư, kinh doanh sẽ hoàn thiện, góp phần đưa môi trường đầu tư của Việt Nam nằm trong nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN. Ảnh: PM

Từ sandbox đến tòa án số

Thể hiện tinh thần “đột phá của đột phá”, Nghị quyết 66 đặt ra yêu cầu thiết lập khung pháp lý mở, trong đó có “khung pháp lý thử nghiệm” (regulatory sandbox) cho những lĩnh vực công nghệ mới. Các mô hình như trung tâm tài chính quốc tế, đặc khu kinh tế, khu thương mại tự do, AI, blockchain và năng lượng tái tạo cần có không gian pháp lý riêng biệt để được thử nghiệm và phát triển.

Điểm nổi bật của cơ chế sandbox là tính linh hoạt và giới hạn trách nhiệm. Trong giai đoạn thử nghiệm, một số quy định pháp luật có thể được tạm miễn áp dụng, nhưng doanh nghiệp phải báo cáo định kỳ và chịu sự giám sát chặt chẽ.

Nếu thành công, mô hình sẽ được cấp phép chính thức để triển khai rộng rãi. Ngược lại, quá trình thử nghiệm có thể kết thúc mà không gây tác động hệ thống. Cơ chế sandbox như vậy đảm bảo hài hòa giữa sáng tạo và kiểm soát, mở ra không gian chính sách cho các sáng kiến vượt chuẩn.

Việc triển khai Nghị quyết 66 đang mở ra khả năng sử dụng AI như một công cụ có thể giúp tự động phát hiện điểm chồng chéo trong các dự thảo luật, đánh giá tác động chính sách. Về phía doanh nghiệp, AI có thể giúp kiểm tra mức độ tương thích giữa mô hình kinh doanh của mình với hệ thống pháp luật hiện hành. Như thế, pháp luật sẽ tiến gần hơn với thực tiễn, đồng thời tạo kênh tương tác trực tiếp giữa Nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp.

Một gợi ý là đã đến lúc bàn tới Tòa án số quốc gia, tương tự các tòa án trực tuyến (e-Court) ở châu Âu hay Trung Quốc. AI và dữ liệu lớn sẽ giúp xử lý tranh chấp kinh doanh một cách khách quan, nhanh chóng. Doanh nghiệp có thể nộp đơn kiện trực tuyến, hệ thống sẽ tự động phân tích hợp đồng, bằng chứng và đề xuất phán quyết sơ bộ trong vòng 48 giờ.

Điều này không chỉ giảm tải cho hệ thống tư pháp truyền thống mà còn góp phần nâng cao mức độ minh bạch, hiệu quả và niềm tin vào môi trường đầu tư – với mục tiêu đưa Việt Nam vào top 5 ASEAN về hiệu quả giải quyết tranh chấp kinh doanh.

Cùng với đó, đã đến lúc cần mở rộng thẩm quyền cho các tổ chức trọng tài, không chỉ trong lĩnh vực thương mại mà cả các vụ việc dân sự như tranh chấp hợp đồng cá nhân, sở hữu tài sản hay lao động.

Học hỏi từ kinh nghiệm Trung Quốc, nơi trọng tài đã trở thành phương thức phổ biến để xử lý tranh chấp dân sự có yếu tố nước ngoài, Việt Nam có thể áp dụng mô hình trọng tài trực tuyến, tích hợp AI để hỗ trợ phân tích bằng chứng, rút ngắn thời gian xử lý và giảm thiểu chi phí.

Mô phỏng trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam tại TP.HCM. Ảnh: NGUYỆT NHI

Trao quyền tự chủ pháp lý

Nghị quyết 66 nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết phải xây dựng một khuôn khổ pháp lý hiện đại, hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế – xã hội nhưng vẫn đảm bảo vai trò kiểm soát của nhà nước. Đây có thể được xem là một dạng “tự chủ pháp lý có kiểm soát”, mở ra cách tiếp cận thể chế linh hoạt, phù hợp với yêu cầu đổi mới sáng tạo và hội nhập.

Với định hướng này, từ thực tiễn TP.HCM có thể thấy cần sớm hình thành cơ chế thí điểm cho phép các địa phương được ban hành quy định nội bộ về cấp phép đầu tư, quản lý lao động trên địa bàn, miễn là vẫn nằm trong khuôn khổ pháp luật quốc gia.

Các chính sách thuế ưu đãi có thể được triển khai riêng tại từng địa phương trong thời hạn nhất định, nhằm thu hút đầu tư vào các ngành công nghệ cao, lĩnh vực ưu tiên. Như vậy Trung ương sẽ quy định những gì chung nhất, còn các địa phương trên cơ sở đó có thể thiết kế thể chế của riêng mình trong sự cạnh tranh tiến về phía trước.

Một trong những chỉ đạo chính trị quan trọng tại Nghị quyết 66 là “người dân và doanh nghiệp được làm những gì luật không cấm”. Điều này đã được mở rộng hơn so với quy định tại Hiến pháp 2013 là “mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm” (Điều 33).

Và với tư duy kiến tạo mạnh mẽ như vậy, không gian để cá nhân và tổ chức có thể sáng tạo là rất rộng mở. Các lĩnh vực mới như công nghệ cao, kinh tế số, đổi mới sáng tạo, AI… sẽ có cơ hội bùng nổ. Môi trường pháp lý càng cởi mở, tự do sáng tạo càng lan tỏa, năng lực cạnh tranh càng được nâng tầm, tạo sức hút mạnh mẽ đối với cả nhân tài lẫn nhà đầu tư quốc tế.

Bộ Tư pháp trong vai trò cơ quan quản lý nhà nước về công tác xây dựng và thực thi pháp luật lần này được Bộ Chính trị tín nhiệm, giao trọng trách Cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật.

Với quan điểm chỉ đạo và cách làm mới là phát huy vai trò và sự tham gia rộng rãi, thực chất của người dân, tổ chức, doanh nghiệp trong xây dựng và thi hành pháp luật, có thể hi vọng Nghị quyết 66 sẽ hoàn thiện thể chế, pháp luật để từng bước từ “điểm nghẽn” thành lợi thế cạnh tranh quốc gia.

Như vậy có thể sẽ hiện thực hóa được mục tiêu cụ thể mà Nghị quyết 66 đã đề ra là năm 2028, thống pháp luật về đầu tư, kinh doanh sẽ được hoàn thiện để góp phần đưa môi trường đầu tư của Việt Nam nằm trong nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN.

Từ nghị quyết đến hành động

Để hiện thực hóa Nghị quyết 66, hệ thống chính trị triển khai ba tầng: Điều phối chiến lược, điều hành Chính phủ và hành động ở địa phương.

Cụ thể, Bộ Chính trị thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế do Tổng Bí thư làm Trưởng ban, chỉ đạo thống nhất sửa luật, tháo gỡ mâu thuẫn giữa các luật lớn như Luật Đất đai và Luật Đầu tư, rút ngắn quy trình xét duyệt từ 6 tháng xuống còn 3 tháng.

Chính phủ ban hành Nghị quyết 140 nhằm xử lý điểm nghẽn pháp lý ngay trong năm 2025. Các bộ, ngành tích cực vào cuộc: Bộ Xây dựng rà soát 128 thủ tục, đề xuất bãi bỏ 32, đơn giản hóa 76. Bộ Tài chính cắt giảm hơn 500 thủ tục thuế, triển khai hóa đơn điện tử toàn quốc, giúp doanh nghiệp tiết kiệm 10 - 15 giờ thủ tục mỗi lô hàng. Nền tảng Dịch vụ công quốc gia được nâng cấp thành “một cửa số”, tích hợp xác thực sinh trắc học, cho phép thực hiện 100% thủ tục trực tuyến.

Ở địa phương, nhiều mô hình cải cách đã được triển khai hiệu quả. Quảng Bình rút thời gian cấp phép đầu tư từ 30 xuống 18 ngày; TP Huế cắt giảm 25 thủ tục thuế, tiết kiệm chi phí lớn cho doanh nghiệp.

Nghị quyết 66 cũng mạnh dạn áp dụng cơ chế đặc biệt cho các dự án lớn gặp xung đột pháp luật. Như dự án điện gió 2 tỉ USD ở Bình Thuận được hỗ trợ tạm gỡ vướng về cấp phép biển. Mô hình “thí điểm có kiểm soát” cũng đang được triển khai tại TP.HCM cho doanh nghiệp công nghệ, cho phép hoạt động thử nghiệm 12 tháng mà không cần giấy phép cụ thể, chỉ cần báo cáo định kỳ.

Về dài hạn, các dự thảo luật mới buộc phải đo lường chi phí tuân thủ ngay từ khâu soạn thảo. Dự thảo Luật Doanh nghiệp sửa đổi đã loại bỏ 12 điều khoản gây rủi ro sau 15 hội thảo lấy ý kiến. Đồng thời, Bộ Tư pháp đang thử nghiệm hệ thống AI phân tích văn bản pháp luật, giúp phát hiện xung đột và rút ngắn 20% thời gian rà soát. Mục tiêu đến năm 2028, Việt Nam lọt top 3 ASEAN về môi trường đầu tư.

TS VŨ KIM HẠNH DUNG – LS TRẦN QUỐC ĐẠT

Nguồn PLO : https://plo.vn/nghi-quyet-66-kien-tao-he-sinh-thai-phap-ly-dot-pha-post869737.html