Nghịch lý tiêu chuẩn kép nông sản Việt - kỳ 2: Thủy sản lép vế trên sân nhà

3 giờ trướcBài gốc

Chinh phục thị trường cao cấp, lép vế sân nhà

Một con số thống kê đáng tự hào của thủy sản Việt Nam là có đến 95% sản phẩm xuất khẩu được sản xuất theo các chuỗi liên kết, có kiểm soát vùng nuôi, cơ sở chế biến được cấp chứng nhận HACCP (phân tích nguy cơ và kiểm soát điểm tới hạn), BRC (tiêu chuẩn toàn cầu về an toàn thực phẩm) và ASC (tiêu chuẩn quốc tế về nuôi trồng thủy sản có trách nhiệm), hay GlobalGAP. Điều này có nghĩa để thủy sản của Việt Nam ra thế giới, từng mắt xích đều phải "soi kính hiển vi".

Trong khi đó, hình ảnh thủy sản tiêu thụ nội địa lại như “một thế giới khác”. Cá tra, tôm thẻ, mực, bạch tuộc tươi sống… được bày bán phổ biến ở các chợ dân sinh. Ngay trong một số siêu thị, việc kiểm soát khá lỏng lẻo, ít sản phẩm có thông tin rõ ràng về nguồn gốc.

PV Tiền Phong có mặt tại chợ cá Yên Sở và chợ thủy sản La Khê (Hà Nội), đây đều được xem là những chợ đầu mối về thủy sản lớn nhất ở Thủ đô cũng như khu vực miền Bắc. Tuy nhiên, do nhiều năm không được cải tạo, đầu tư xây dựng nên chợ ngày càng xuống cấp, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn thực phẩm.

Hàng thùng cá rô phi, cá lóc, cá trắm… nuôi trong các ao, ruộng xen lúa thủ công vẫn được thu gom tự phát từ các địa phương về đây, không ai kiểm tra chất lượng nước hay tồn dư hóa chất, sau đó được vận chuyển đi tiêu thụ tại các nhà hàng, cơ sở ăn uống, trường học.

Lươn được làm ruột vứt ngay tại sàn. Cá rô phi chết nằm ngay bồn cá ở chợ thủy sản La Khê.

Thời gian qua, các cơ quan chức năng liên tục phát hiện vi phạm đối với sản phẩm thủy hải sản. Như tại Quảng Ninh, mới đây, gần 25 tấn mực ống bị cơ quan chức năng phát hiện không có thông tin về nguồn gốc, xuất xứ, nhiều sản phẩm có dấu hiệu bốc mùi, không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm chuẩn bị đưa ra tiêu thụ trên thị trường.

Trao đổi với PV Tiền Phong, ông Lê Văn Quang - Chủ tịch Tập đoàn thủy sản Minh Phú, doanh nghiệp được mệnh danh là "vua tôm" của Việt Nam - cho biết, trước đây Minh Phú giữ thị phần lớn ở thị trường nội địa, nhưng khoảng 10 năm nay, doanh thu nội địa của công ty rớt xuống thấp, hiện chỉ còn chưa đến… 1%. Nguyên nhân là các sản phẩm tôm công ty bán ở thị trường nội địa đạt chuẩn xuất khẩu thì giá cao hơn tôm thông thường 20 - 50% và không thể cạnh tranh với những sản phẩm khác, đặc biệt là ở chợ truyền thống.

Theo ông Quang, trước đây, giá bán tôm trong các siêu thị tại thị trường Việt Nam cao hơn sản phẩm cùng loại ở Mỹ khoảng 30%. Hiện tại thì ngược lại, giá tôm tại các siêu thị Việt Nam rẻ hơn Mỹ nhưng chất lượng sản phẩm bị thả nổi.

"Có nơi bán tôm chết được ngâm nước, tẩm hóa chất rồi phân phối về siêu thị, cửa hàng với giá rẻ. Có thể nói thẳng là sản phẩm không đáp ứng được tiêu chuẩn xuất khẩu nên những doanh nghiệp làm ăn chân chính không cạnh tranh được với hàng kém chất lượng. Chúng tôi chào giá hòa vốn nhưng vẫn không cạnh tranh nổi vì giá ngoài thị trường thấp hơn 20-30%”, ông nói

Trên các hệ thống siêu thị, hình ảnh cá ngoại "át" cá nội.

Ngay cả sản phẩm mang lại tỷ USD nhờ xuất khẩu như cá tra Việt Nam, dù hiện diện trên 140 quốc gia, nhưng ngay chính tại sân nhà, cá tra gần như vắng bóng. Tại các siêu thị, lớn, cá hồi Nauy, cá tuyết, cá basa nhập khẩu và các loài cá thịt trắng có nhiều điểm tương đồng với cá tra, thường chiếm vị trí trung tâm của các gian hàng thủy sản. Còn cá tra nếu có – thường nằm khiêm tốn ở những góc nhỏ, với bao bì sơ sài, ít thông tin và hình ảnh không thu hút khách hàng.

Ông Nguyễn Văn Hoàng - Giám đốc một doanh nghiệp xuất khẩu cá tra ở An Giang - bày tỏ: “Cùng một con cá tra, bán đi Mỹ thì phải truy xuất nguồn gốc đến từng ao nuôi, từng lô thuốc, nhưng bán ở thị trường nội địa thì... không ai hỏi gì. Doanh nghiệp có đầu tư nâng cao chất lượng hàng để bán nội địa thì cũng không ai trả giá cao hơn. Thậm chí, ngay cả các siêu thị lớn khi họ nhập hàng cũng chỉ kiểm ngẫu nhiên một số lô hàng, còn phần lớn sản phẩm được bảo đảm bởi lời cam kết của nhà cung cấp”, ông Hoàng nói.

Phải thiết lập lại mặt bằng tiêu chuẩn

Theo thống kê của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), hiện tại, có hơn 320 doanh nghiệp thành viên trên toàn quốc, chiếm 80-83% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước. Tuy nhiên, số doanh nghiệp thành viên, cung cấp đa dạng sản phẩm tôm, cá tra, cá ngừ, mực, nước mắm, hàng chế biến sẵn phục vụ cho thị trường nội địa hiện chỉ chiếm chưa tới 10%.

Cá tra xuất khẩu đáp ứng được hàng loạt tiêu chuẩn khắt khe nhất thế giới nhưng bị yếu thế ngay trên sân nhà.

Bà Lê Hằng - Phó Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) - chia sẻ: "Năm 2019, Bộ NN&PTNT (nay là Bộ NN&MT) ban hành Thông tư 28 quy định về yêu cầu kỹ thuật kiểm nghiệm hóa chất, kháng sinh cấm trong thực phẩm thủy sản (MRPL). Đến năm 2024, Thông tư 28 bị hủy, hết hiệu lực. Từ đó đến nay không có điểm tựa pháp lý ở văn bản luật hay nghị định để yêu cầu sản phẩm thực phẩm phải tuân thủ ngưỡng giới hạn MRPL đối với dư lượng các chất cấm hoặc chất ngoài danh mục được phép sử dụng trong thực phẩm, tương đương với các quy định/thông lệ quốc tế.

Điều này hiểu nôm na là các nước nhập khẩu như EU, Mỹ chấp nhận có tồn dư dư lượng chất cấm ở một ngưỡng không đáng kể theo quy định của họ, nhưng ở Việt Nam thì không có quy định nên… không chấp nhận. Khoảng trống pháp lý này khiến nhiều sản phẩm thủy sản có thể đủ tiêu chuẩn xuất khẩu sang EU nhưng không thể vào được siêu thị tại Việt Nam để bán cho người tiêu dùng Việt".

Ông Nguyễn Anh Đức – Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ Việt Nam cho rằng, Việt Nam có đầy đủ lợi thế về nguồn thủy sản, nhưng đến nay vẫn chưa có một bộ tiêu chuẩn thống nhất cho sản phẩm tiêu thụ trong nước. Hàng xuất khẩu đi Mỹ thì kiểm rất kỹ, nhưng hàng bán ở Hà Nội, Cần Thơ, Đà Nẵng... thì ‘muốn sao cũng được’. Đây là bất cập lớn đối với thực phẩm của Việt Nam hiện nay.

“Rõ ràng, chất lượng thủy sản tiêu thụ nội địa đang bị thả nổi. Trong khi doanh nghiệp xuất khẩu phải đầu tư mạnh tay cho kiểm soát chất lượng, đa số thủy sản tiêu thụ trong nước lại không bị ràng buộc bởi tiêu chuẩn cụ thể nào ngoài quy định chung về an toàn thực phẩm”, ông Đức nói, đồng thời cho rằng, nếu không sớm thiết lập hệ thống kiểm soát chất lượng nội địa chặt chẽ, người tiêu dùng Việt sẽ tiếp tục là nhóm yếu thế nhất trên thị trường.

Xuân Phong

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/nghich-ly-tieu-chuan-kep-nong-san-viet-ky-2-thuy-san-lep-ve-tren-san-nha-post1768924.tpo