Nghiên cứu, làm rõ vai trò của con đường thiêng duy nhất trong hệ thống di tích văn hóa Chămpa ở Mỹ Sơn

3 giờ trướcBài gốc

Ông Nguyễn Công Khiết - Phó Giám đốc BQL Di sản Văn hóa Thế giới Mỹ Sơn phát biểu tại hội thảo.

Thêm nhiều tư liệu quý về "con đường thiêng" ở Mỹ Sơn

Trước đó, từ tháng 7 đến cuối tháng 11-2025, BQL Mỹ Sơn và Viện Khảo cổ học đã thực hiện chương trình hợp tác Khai quật nghiên cứu khảo cổ học Kiến trúc đường dẫn vào Thánh địa Mỹ Sơn. Kết quả bước đầu đã làm xuất lộ dấu tích kiến trúc của con đường thiêng dẫn từ tháp K vào khu trung tâm Thánh địa Mỹ Sơn có độ dài đã được xác định trên 150m. Đây là vết tích của một trong những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của di tích từ trước đến nay.

Kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào khu đền tháp trung tâm của Thánh địa Mỹ Sơn được BQL Mỹ Sơn và Viện Khảo cổ học nghiên cứu thăm dò lần đầu tiên vào tháng 6-2023 và khai quật lần đầu vào tháng 3-2024 với diện tích 220m2. Đợt công tác lần này tiếp tục thăm dò, khai quật khảo cổ với tổng diện tích 770m2 nhằm tiếp tục nghiên cứu làm rõ hơn về phế tích kiến trúc đường dẫn từ tháp K vào Thánh địa Mỹ Sơn của người Chămpa xưa.

Di tích xuất lộ trong khu vực khai quật là một đoạn kiến trúc đường dẫn phía Đông tháp K dài 75m, có hướng Đông - Tây lệch về phía Bắc 450. Kết quả này đã nâng tổng diện tích con đường đã được làm rõ tính từ chân tháp dài 132m. Cấu trúc cắt ngang con đường rộng phủ bì 9m, lòng đường rộng 7,9m, bề mặt bằng phẳng, cấu tạo từ cát sỏi và gạch vụn được đầm chặt, có độ dày từ 0,15 - 0,2m; tường bao hai bên đường được xếp từ các hàng gạch, do yếu tố thời gian một số đoạn đã bị xô lệch, nghiêng đổ; móng tường được gia cố bằng lớp đầm sỏi cuội và bột gạch.

Những dấu tích còn lại trên hai bức tường bao phía Bắc và phía Nam tiếp tục được làm rõ ghi nhận tường Bắc được xây liền và có cao độ móng cao hơn; tường Nam nằm trên nền địa hình thấp hơn và có tạo các cửa/cổng ra vào ở một số vị trí cố định. Hiện tại, đã xác định có 4 vị trí được đặt các cửa cổng trên tường bao phía Nam. Tại vị trí cửa cổng còn dấu tích thanh đà cửa bằng đá có lỗ mộng vuông để dựng trụ đá và lỗ mộng tròn để đặt trụ xoay của cánh cửa. Bên cạnh sự hiện diện phổ biến của các loại gạch và đá xây dựng kiến trúc đường dẫn, đợt công tác đã phát hiện một số mảnh vỡ của đồ đất nung và gốm men có niên đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XII.

Kết quả thăm dò, khai quật năm 2025 đã bổ sung những tư liệu quý xác định về chức năng tôn giáo của phế tích là con đường thiêng - con đường dẫn Thần linh, Vua chúa và Tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thiêng Thánh địa Mỹ Sơn ở khoảng thế kỷ XI - XII. Kết quả này đồng thời cũng mở ra một vấn đề khoa học mới rằng Mỹ Sơn vẫn giữ vai trò là hạt nhân tôn giáo của Champa trong suốt tiến trình lịch sử của Vương quốc; và rằng không gian thiêng của Mỹ Sơn có những lúc mở rộng, hoặc thu hẹp tùy theo từng triều đại của các vị vua Chămpa.

"Diễn biến địa tầng di tích ghi nhận kiến trúc đường dẫn chỉ tồn tại trong một giai đoạn văn hóa và nó bị quên lãng ngay sau giai đoạn đó. Các di vật khảo cổ tìm được có niên đại nằm trong khoảng từ thế kỷ X - XII. Trong đó, gốm men niên đại Bắc Tống thế kỷ X - XI và Nam Tống thế kỷ XII - XIII khá phổ biến, dẫu vậy việc nó xuất hiện ở Mỹ Sơn có thể cũng đã có một độ trễ nhất định. Xét tổng thể, con đường dẫn có khả năng có niên đại vào khoảng thế kỷ XI - XII" - T.S Nguyễn Ngọc Quý - Viện Khảo cổ học nhìn nhận.

Những nghiên cứu so sánh bước đầu cũng ghi nhận con đường thiêng hay con đường hành lễ liên quan đến các nghi lễ Ấn Độ giáo mới được phát hiện ở khu di tích Mỹ Sơn là duy nhất trong hệ thống di tích văn hóa Champa, khác hẳn với các địa điểm khác bởi đây là con đường dẫn vào một khu di tích. Ở những di tích khác các con đường được thiết kế theo trục đi thẳng từ ngoài vào đền tháp trung tâm.

Các đại biểu trong và ngoài nước tham quan, khảo sát quá trình khai quật "con đường thiêng".

Nhiều bí ẩn ở Thánh địa Mỹ Sơn cần được giải mã

Theo các nhà khoa học, sự hiện diện của di tích đường dẫn sau nhiều thế kỷ bị "lãng quên" trong lòng đất, qua những nhát cuốc của công tác thăm dò, khai quật khảo cổ ở Mỹ Sơn đã đưa đến nhiều vấn đề khoa học lý thú. Một mặt nó ghi nhận về một Thánh địa Mỹ Sơn có vai trò, vị trí và những giá trị lịch sử - văn hóa - tôn giáo quan trọng của Vương quốc Champa; mặt khác nó cũng thúc đẩy cần phải tiếp tục nghiên cứu làm rõ hơn nữa bởi những giá trị lịch sử văn hóa quý báu của nền văn hóa này vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải mã.

Với những đánh giá, nhìn nhận trên, tại hội thảo, các chuyên gia, nhà nghiên cứu cho rằng, khảo cổ học khu vực quanh tháp K đã làm phát lộ những vết tích của những công trình kiến trúc chưa từng được biết đến ở Mỹ Sơn trong lịch sử tồn tại của di tích từ trước đến nay. Vì vậy, các chuyên gia, nhà nghiên cứu đề nghị cần có biện pháp bảo tồn, gìn giữ cũng như có kế hoạch tiếp tục khai quật nghiên cứu nhằm làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của con đường thiêng, đưa di tích này từ lòng đất Mỹ Sơn ra ánh sáng để du khách trong nước và quốc tế, những người quan tâm đến di sản văn hóa Champa nói chung và Mỹ Sơn nói riêng có thể có những hiểu biết cặn kẽ hơn về di tích.

Trên tinh thần đó, trong thời gian tới, BQL Mỹ Sơn và Viện Khảo cổ học sẽ tiếp tục xây dựng chương trình hợp tác nghiên cứu làm rõ quy mô, cấu trúc và diện mạo của toàn bộ con đường trong bối cảnh tổng thể khu di tích Mỹ Sơn; khẩn trương thực hiện công tác tu bổ, bảo quản nhằm phát huy tốt hơn giá trị lịch sử văn hóa di tích; tổ chức đưa đón du khách theo đúng con đường di sản người Chăm đã để lại, giúp du khách có cái nhìn rõ ràng hơn về Thánh địa Mỹ Sơn và văn hóa Chămpa trong lịch sử.

Trần Tân

Nguồn CAĐN : https://cadn.com.vn/nghien-cuu-lam-ro-vai-tro-cua-con-duong-thieng-duy-nhat-trong-he-thong-di-tich-van-hoa-cha-o-my-son-post323976.html