Nghiên cứu mới cho thấy AI có thể là 'nàng thơ' kỹ thuật số

9 giờ trướcBài gốc

AI có thể khơi dậy các sáng tạo của người dùng

Tuy nhiên, một nghiên cứu mang tính đột phá từ Đại học Swansea (Vương quốc Anh) đang đảo ngược hoàn toàn định kiến này. Thay vì chỉ là một cỗ máy làm việc rập khuôn, AI đang chứng minh năng lực tiềm ẩn mạnh mẽ nhất của mình: trở thành một "nàng thơ" kỹ thuật số, một người cộng sự đắc lực có khả năng khơi dậy cảm hứng và thúc đẩy tư duy sáng tạo của con người lên một tầm cao mới.

Nghiên cứu này không chỉ thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về mối quan hệ giữa người và máy, mà còn mở ra một hướng đi mới cho việc thiết kế các hệ thống AI trong tương lai – nơi sự hợp tác và thấu cảm được đặt lên hàng đầu.

Sức mạnh của "những ý tưởng tồi": Khi sự đa dạng đánh bại sự tối ưu hóa rập khuôn

Để đi đến kết luận táo bạo này, các nhà nghiên cứu thuộc Khoa Khoa học Máy tính của Đại học Swansea đã thực hiện một trong những nghiên cứu quy mô lớn nhất từ trước đến nay về sự tương tác giữa con người và AI trong lĩnh vực thiết kế sáng tạo. Cuộc thử nghiệm trực tuyến thu hút hơn 800 người tham gia, với nhiệm vụ thiết kế một chiếc xe ảo thông qua trò chơi "Genetic Car Designer".

Điểm mấu chốt tạo nên sự khác biệt của nghiên cứu này nằm ở cách AI vận hành. Trong khi hầu hết các công cụ thiết kế hỗ trợ AI hiện nay (như các phần mềm kiến trúc hay đồ họa thông thường) thường hoạt động như một "hộp đen", âm thầm tối ưu hóa và đưa ra một giải pháp duy nhất được cho là tốt nhất, thì hệ thống tại Swansea lại đi ngược lại. Nhóm nghiên cứu đã sử dụng một phương pháp tiên tiến gọi là MAP-Elites (Multi-dimensional Archive of Phenotypic Elites).

Thay vì chỉ đưa ra một kết quả hoàn hảo, thuật toán MAP-Elites tạo ra và trưng bày cho người dùng một "bữa tiệc" thị giác đa dạng. Các thư viện hình ảnh này chứa đựng đủ mọi loại thiết kế: từ những mẫu xe khí động học hiệu quả cao, cho đến những ý tưởng phá cách kỳ lạ, và quan trọng nhất là cả những thiết kế... cố tình bị lỗi hoặc phi thực tế.

Kết quả thu được thật sự bất ngờ. Tiến sĩ Sean Walton, Phó Giáo sư Khoa học Máy tính và là tác giả chính của nghiên cứu, giải thích rằng sự hiện diện của sự đa dạng (bao gồm cả những ý tưởng tồi) chính là chìa khóa. Trong tâm lý học sáng tạo, con người thường mắc phải hội chứng "fixation" (sự cố định hay tư duy lối mòn). Khi bắt đầu một dự án, chúng ta thường bám víu vào những ý tưởng an toàn đầu tiên xuất hiện trong đầu và ngại thay đổi.

Tuy nhiên, khi AI trình bày một loạt các lựa chọn phong phú, kỳ quặc và không hoàn hảo, nó hoạt động như một cú hích phá vỡ sự cố định này. Những thiết kế "xấu" của AI không vô dụng; ngược lại, chúng kích thích não bộ người dùng đặt câu hỏi: "Tại sao không thử làm khác đi?".

Sự đa dạng có cấu trúc này khuyến khích người dùng chấp nhận rủi ro sáng tạo (creative risk-taking), thám hiểm những vùng đất mới trong không gian thiết kế mà nếu làm việc một mình hoặc với một AI "quá hoàn hảo", họ sẽ không bao giờ dám chạm tới. Kết quả là, những người được tiếp xúc với sự đa dạng của AI đã dành nhiều thời gian hơn cho nhiệm vụ, cảm thấy gắn kết hơn và cuối cùng tạo ra những sản phẩm sáng tạo vượt trội hơn hẳn so với nhóm đối chứng.

Tái định nghĩa hiệu quả: Từ những cú click chuột đến chiều sâu của tư duy hợp tác

Nghiên cứu của Đại học Swansea, được công bố trên tạp chí danh tiếng ACM Transactions on Interactive Intelligent Systems, cũng đặt ra một thách thức lớn đối với cách giới công nghệ đang đánh giá hiệu quả của AI hiện nay.

Trong kỷ nguyên công nghiệp và kinh tế số, chúng ta thường đo lường thành công của một công cụ bằng các chỉ số định lượng khô khan: tốc độ hoàn thành công việc, số lần nhấp chuột, hay khả năng sao chép chính xác một mẫu có sẵn. Theo thước đo này, một AI giúp con người làm xong việc trong 5 phút được coi là tốt hơn AI khiến con người mất 30 phút. Nhưng trong lĩnh vực sáng tạo, "nhanh hơn" không đồng nghĩa với "tốt hơn".

Nhóm nghiên cứu lập luận rằng các phương pháp đánh giá truyền thống đã thất bại trong việc nắm bắt các khía cạnh cảm xúc, nhận thức và hành vi của sự tương tác (engagement). Khi người tham gia trong nghiên cứu dành nhiều thời gian hơn để tinh chỉnh thiết kế xe của họ với sự hỗ trợ của AI, đó không phải là sự kém hiệu quả, mà là biểu hiện của sự say mê (flow state). Họ không chỉ đơn thuần là người vận hành máy móc, mà đang thực sự tư duy, cân nhắc và đối thoại với hệ thống.

Tiến sĩ Walton nhấn mạnh: "Mọi người thường nghĩ về AI như một thứ gì đó giúp tăng tốc nhiệm vụ hoặc cải thiện hiệu suất, nhưng phát hiện của chúng tôi gợi mở một điều thú vị hơn nhiều. Đó không chỉ là về hiệu quả. Đó là về sự sáng tạo và sự hợp tác".

Điều này đòi hỏi một sự chuyển dịch mô hình (paradigm shift) trong việc phát triển AI. Thay vì cố gắng tạo ra những cỗ máy làm thay con người, các nhà phát triển cần tập trung vào việc tạo ra những hệ thống biết cách "gợi mở". Trong tương lai, khi AI thâm nhập sâu hơn vào các lĩnh vực nghệ thuật, kiến trúc, âm nhạc hay thiết kế game, câu hỏi quan trọng nhất không phải là "AI có thể làm gì?", mà là "AI có thể khiến chúng ta suy nghĩ và cảm nhận như thế nào?".

Một hệ thống AI lý tưởng cho sự sáng tạo sẽ không phải là một người thợ lành nghề làm theo lệnh, mà là một người đồng nghiệp thông minh, biết cách đưa ra những ý tưởng điên rồ để kích thích bạn, biết cách phản biện để bạn nhìn nhận lại vấn đề, và quan trọng nhất, biết cách tạo ra một không gian an toàn để con người dám thử nghiệm những điều mới mẻ. Nghiên cứu của Swansea là một lời nhắc nhở kịp thời rằng: trong kỷ nguyên máy móc, giá trị cốt lõi nhất vẫn là khả năng tư duy độc bản của con người, và công nghệ vĩ đại nhất là công nghệ biết cách tôn vinh và nâng tầm khả năng đó.

Bùi Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/nghien-cuu-moi-cho-thay-ai-co-the-la-nang-tho-ky-thuat-so-242959.html