Người giúp đá ngân nga

7 giờ trướcBài gốc

Đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, tại khu vực Núi Một thuộc xã An Nghiệp, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên cũ - nay là xã Tuy An Bắc, tỉnh Đắk Lắk, trong lúc làm rẫy, người dân tình cờ phát hiện bộ đàn đá Tuy An.

Theo các nhà khoa học, bộ đàn đá có niên đại khoảng 2.500 năm. Đây là bộ nhạc cụ cổ có thang âm tương ứng với thang âm của các nhạc cụ hiện đại. Việc phát hiện được bộ đàn đá Tuy An đã khẳng định truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời của vùng đất này.

Hồi sinh đàn đá

Lấy từ nguồn cảm hứng của bộ đàn đá Tuy An, năm 2015, nghệ nhân Nguyễn Minh Nghiệp, chủ cơ sở di sản Hồn Xưa tại Di tích Quốc gia đặc biệt gành Đá Đĩa (xã Tuy An Đông), dày công nghiên cứu, sưu tầm và dùng loại đá tại nơi phát hiện bộ đàn đá cổ để chế tác nhiều bộ đàn đá, với thang âm hoàn chỉnh, hòa nhập vào xu thế âm nhạc đương đại nhưng vẫn giữ trọn hồn cốt văn hóa Việt.

Nghệ nhân Nguyễn Minh Nghiệp giới thiệu bộ đàn đá nguyên bản gồm 17 thanh chưa qua chế tác. Ảnh: Huyền Oanh

Đến nay, bằng sự kiên trì và tỉ mẩn, anh đã tạo tác được 22 bộ đàn đá các loại, trong đó, có 2 bộ đàn đá nguyên bản, chưa qua bàn tay chế tác của con người.

Theo anh Nghiệp, việc tìm kiếm những thanh đá đạt chuẩn, có khả năng phát ra âm thanh là một thử thách lớn, vô cùng khó khăn. Với những nghệ nhân mê đá như anh, hành trình chế tác đàn đá đầy gian nan, vất vả.

“Để có bộ đàn đá hoàn chỉnh, tôi phải lặn lội đi tìm đá ở nhiều nơi trong tỉnh. Mà đâu phải thanh nào cũng phát ra tiếng kêu để dùng làm nhạc cụ, có khi tìm mấy ngàn viên mới được một viên ghép lại cho đủ bộ. Phải vất vả lắm mới có được bộ đàn đá hoàn chỉnh”, anh Nghiệp kể.

Để làm được bộ đàn đá hoàn chỉnh, anh Nghiệp phải cẩn trọng lựa chọn các loại đá, thường là đá bazan, đá riolit pocia hoặc đá từ các dòng suối. Sau đó đục đẽo, gọt giũa và thử âm liên tục. Mỗi nhát búa, mỗi đường mài, đường cưa đều phải chính xác tuyệt đối để đảm bảo thanh đá có độ dày, mỏng, dài, ngắn phù hợp, từ đó phát ra nốt nhạc chuẩn xác theo hệ thống âm nhạc quốc tế… Việc tìm được đá đã khó, nhưng để bắt đá lên thanh âm còn khó hơn; việc chế tác và thử âm là công đoạn khó khăn nhất.

Du khách Nguyễn Thị Thúy Hằng (Hà Nội) đang thử chơi đàn đá. Ảnh: Huyền Oanh

Vì vậy, anh phải kiên nhẫn đẽo gọt, mài giũa từng thanh đá, đồng thời liên tục thử âm bằng búa gõ. Tiếp đó, các thanh đá được ký âm và sắp xếp theo hệ thống thanh âm quốc tế để tạo thành một bộ đàn đá hoàn chỉnh, sẵn sàng ngân lên những giai điệu vĩnh cửu từ thiên nhiên.

“Cần 5 công đoạn để tạo ra bộ đàn đá. Đầu tiên là xác định độ vang và âm vực của khối đá. Tiếp đó là các công đoạn: Tìm thớ của đá để tách ra từng thanh đá, đục thô để kiểm tra âm thanh và tinh chỉnh để định vị nốt, dùng máy để đưa đá về nguyên trạng ban đầu và cuối cùng là xóa các vết đẽo, gọt trên đá.

Ngoài ra, là người không biết về nhạc lý, ký âm nên tôi phải mày mò và học hỏi thanh nhạc qua bạn bè và trên mạng để dịch ngôn ngữ của đá thành ngôn ngữ của âm nhạc, giúp di sản văn hóa này sống mãi”, anh Nghiệp thổ lộ.

Theo ông Nguyễn Danh Hạnh, nguyên Phó Ban quản lý di tích tỉnh Phú Yên, anh Nghiệp không chỉ đam mê nhạc cụ đá mà còn rất chịu khó học hỏi. Từ những phiến đá sưu tập được, anh mang về, đo các loại thang âm, sắp xếp thành nhạc cụ, biểu diễn được những tác phẩm âm nhạc hoàn chỉnh nên rất đáng quý.

Gìn giữ cho mai sau

Tại không gian Cơ sở di sản Hồn Xưa luôn có hàng chục bạn trẻ say sưa, chăm chú luyện tập biểu diễn đàn đá từ những giai điệu đơn giản đến phức tạp nhất để phục vụ du khách. Phạm Thị Mỹ Linh (trú xã Tuy An Đông) là một trong những tay đàn như vậy. Mỹ Linh tâm sự rằng chính âm thanh trong trẻo của những thanh đá đã thu hút em đến với nghệ thuật đàn đá từ hơn 4 năm qua.

Hiện tại, Linh vẫn chăm chỉ luyện tập đàn đá để phối với những bài hát truyền thống cách mạng như: Cô gái vót chông, Tiếng đàn Ta lư, Đắk Lắk ngày mới… Cả những bài nhạc trẻ mới nổi đều được em biểu diễn một cách thuần thục.

Vì đam mê đàn đá, anh Nguyễn Minh Nghiệp phải xoay xở, tính toán và mở thêm nhiều dịch vụ để thu hút khách, kiếm thêm nguồn thu để thuê thầy về dạy nhạc lý và bồi dưỡng thêm cho các bạn trẻ đánh đàn. Anh mong muốn thời gian tới, chính quyền và các ban, ngành ưu đãi cho thuê mặt bằng để anh có một nơi rộng rãi hơn để trưng bày đàn đá, quảng bá loại nhạc cụ độc đáo này đến với du khách, đồng thời cũng là nơi dạy đàn đá miễn phí cho các bạn trẻ yêu thích âm nhạc truyền thống.

Cũng chính vì nét âm thanh trầm bổng của đàn đá, mà cứ mỗi lần đến Tuy Hòa, Hoa hậu Doanh nhân hoàn vũ 2019 Nguyễn Thị Diệu Thúy cứ nằng nặc bảo tôi đưa đi xem biểu diễn đàn đá. Diệu Thúy nói rằng, những thanh âm thánh thót đầy mê hoặc của đàn đá kết hợp với những giai điệu hiện đại đã mang lại những cảm xúc đặc biệt trong lòng cô.

Nghệ nhân Nguyễn Minh Nghiệp hướng dẫn các bạn trẻ chơi đàn đá. Ảnh: Huyền Oanh

Chị Nguyễn Thị Thúy Hằng, một du khách Hà Nội, hào hứng chơi thử đàn đá. Chị cho biết không thể ngờ thứ vật liệu khô khan, cứng rắn như đá lại có thể ngân lên được những giai điệu mềm mại và lay động đến vậy.

“Nhờ có những người đam mê đá và bắt đá phải lên thanh âm như anh Nghiệp mà di sản vô giá của cha ông mình vẫn được gìn giữ và hồi sinh. Họ không chỉ chế tác ra nhạc cụ, mà còn truyền cảm hứng, truyền lại kỹ thuật và tình yêu đối với âm nhạc này cho thế hệ sau”, chị Hằng bộc bạch.

HUYỀN OANH

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/nguoi-giup-da-ngan-nga-post1789875.tpo