Người trong cuộc lên tiếng và hậu quả từ chuyện độc quyền rác (bài 2)

một ngày trướcBài gốc

Lãnh đạo thành phố nói gì về chuyện dồn rác cho Đa Phước?

Ký văn bản khẩn gửi Sở KHĐT và VWS vào ngày 21/1/2015 về đề nghị điều chỉnh giấy phép đầu tư của VWS, ông Lê Mạnh Hà, Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh khi đó đã chỉ rõ: Theo Giấy phép điều chỉnh chứng nhận đầu tư được UBND thành phố cấp cho chủ bãi rác Đa Phước, bãi rác này chỉ có 1 bãi chôn lấp chất thải rắn hợp vệ sinh với công suất 2.500 - 3.000 tấn/ngày; 1 nhà máy sản xuất compost công suất 100 tấn/ngày và 1 nhà máy phân loại, tái chế rác công suất 500 tấn/ngày.

Với quy mô như trên, khi đó lượng rác thải giao cho VWS chôn lấp hợp vệ sinh tại bãi rác Đa Phước đã chiếm gần một nửa lượng rác thải hằng ngày trên địa bàn. Song VWS vẫn tiếp tục yêu cầu được nâng công suất chôn lấp rác thải lên 10.000 tấn/ngày và xử lý toàn bộ lượng chất thải rắn tại thành phố.

Rác thải sinh hoạt tập kết nhiều giờ ở khu dân cư để chờ xe vận chuyển vào bãi rác Đa Phước.

Dù đề nghị này đã được một số sở, ngành ủng hộ, nhưng Phó Chủ tịch Lê Mạnh Hà vẫn yêu cầu VWS thực hiện đúng quy mô trên giấy phép, không được chôn lấp chất thải rắn vượt quá công suất 3.000 tấn/ngày. Phó Chủ tịch Lê Mạnh Hà khi ấy còn chỉ rõ, với công suất xử lý chiếm 45% lượng rác thải trên địa bàn, chủ đầu tư bãi rác Đa Phước đã ở vị trí thống lĩnh thị trường xử lý rác thải, vi phạm Luật Cạnh tranh. Do vậy, nếu tiếp tục đóng cửa bãi rác Phước Hiệp ở huyện Củ Chi, dồn thêm 2.000 tấn rác thải về Đa Phước xử lý, hằng ngày bãi rác Đa Phước sẽ được xử lý 5.000 tấn trong tổng số 6.700 tấn rác thải tại thành phố thời điểm đó. Với lượng rác này, chủ bãi rác Đa Phước sẽ tiếp tục được hỗ trợ để giữ vị trí độc quyền xử lý rác với khối lượng chiếm đến 75%.

Không chỉ tố cáo vụ việc trên đến Thủ tướng Chính phủ, thời điểm đó đại diện doanh nghiệp trong lĩnh vực xử lý rác thải còn phản ánh rằng, nếu chuyển toàn bộ số lượng rác tại khu Phước Hiệp về bãi rác Đa Phước thì TP Hồ Chí Minh sẽ phải bỏ ra khoảng 874 tỷ đồng để đền bù cho chi phí đã đầu tư xây dựng công trình bãi chôn lấp số 3; chi phí đầu tư xây dựng công trình nhà máy xử lý nước rỉ rác và số xe máy, thiết bị trung chuyển; chi phí đầu tư đúc tấm panel phục vụ chôn lấp rác và chi hỗ trợ chuyển đổi việc làm cho 300 cán bộ công nhân viên của Xí nghiệp xử lý chất thải tại bãi rác Phước Hiệp.

Ngoài ra, việc dồn rác thải về bãi rác Đa Phước cũng khiến vấn nạn giao thông trên tuyến quốc lộ 50 thêm trầm trọng. Bởi để vận chuyển 3.000 tấn rác thải mỗi ngày, đã có khoảng 260 đến 280 chuyến xe vận chuyển rác tập trung về Đa Phước chủ yếu vào ban đêm. Để vận chuyển 5.000 tấn rác/ngày về Đa Phước sẽ có gần 500 chuyến xe. Việc này ngoài dẫn đến phải điều chỉnh thời gian thu gom, vận chuyển rác, thì xe chở rác tập trung rác về một nơi là Đa Phước sẽ làm tăng thêm khoảng cách vận chuyển, đội chi phí cho việc vận chuyển rác. Nhưng bất chấp những cảnh báo, quan ngại trên, sau đó lượng rác rất lớn vẫn cứ được dồn về bãi rác Đa Phước để xử lý bằng công nghệ…"chôn lấp hợp vệ sinh".

Thời điểm đó, Phó Chủ tịch Lê Mạnh Hà cũng chỉ rõ việc VWS không xây dựng nhà máy phân loại, thu gom nguyên liệu tái chế và tái sử dụng với công suất 2.500 - 3.000 tấn/ngày theo Giấy phép xử lý được cấp vào tháng 12/2005. Nhưng chủ bãi rác Đa Phước vẫn được ngân sách chi trả phí xử lý cao hơn các doanh nghiệp cùng xử lý chôn lấp khác đến 3 USD/tấn; tổng số tiền chênh lệch TP Hồ Chí Minh phải trả thêm cho VWS lên đến 3 triệu USD mỗi năm. Từ căn cứ này, Phó Chủ tịch Lê Mạnh Hà cho rằng, nếu tiếp tục tăng công suất xử lý cho chủ bãi rác Đa Phước có thể dẫn đến việc VWS thực hiện hành vi thống lĩnh thị trường để áp đặt về giá. Đồng thời với mức giá xử lý đã cao hơn các doanh nghiệp khác, thành phố sẽ phải trả thêm cho VWS khoảng 10 triệu USD/năm nếu công suất tiếp nhận, chôn lấp rác thải của bãi rác Đa Phước được nâng lên 10.000 tấn/ngày.

Công suất tăng cao nhưng chậm đầu tư xử lý nước rỉ rác

Khi vừa xây dựng xong nhà máy phân loại, thu gom nguyên liệu tái chế và tái sử dụng chất thải với công suất 600 tấn/ngày, VWS đã "bắt chẹt" thành phố về chuyện chưa cung cấp được rác thải đã phân loại tại nguồn theo hợp đồng. Với lý do này, VWS đã đề nghị thành phố cho phép nhập khẩu 10 nghìn tấn phế liệu nhựa và phế liệu giấy về phục vụ mục đích chạy thử nghiệm nhà máy. Không còn cách nào khác, ngày 12/7/2011 UBND thành phố đã phải chấp thuận đề nghị của VWS.

Những năm qua, cư dân xung quanh bãi rác Đa Phước, cả khu đô thị cao cấp Phú Mỹ Hưng đã không ít lần phải hứng chịu mùi hôi bốc ra từ bãi rác này hoặc tình trạng ô nhiễm nguồn nước, khiến cơ quan chức năng về môi trường đã nhiều lần phải vào cuộc kiểm tra, xử lý. Theo biên bản phiên giải trình trực tiếp do Tổng cục Môi trường (Bộ TNMT trước đây) lập ngày 1/6/2017, VWS bị xử phạt với một loạt hành vi vi phạm, gồm không xây dựng, nâng công suất Nhà máy xử lý nước rỉ rác; không thu gom, lưu trữ nước rỉ rác tại hồ chứa tập trung theo cam kết; không có giấy xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường và hành vi xả thải vượt tiêu chuẩn kỹ thuật về chất thải từ 1,5 đến dưới 3 lần.

Ông Nguyễn Văn Tài, Tổng Cục trưởng Tổng cục Môi trường thời điểm đó đã xác định, căn cứ kết quả kiểm tra việc nâng công suất của bãi rác Đa Phước từ 3.000 tấn lên 10.000 tấn/ngày, biên bản vi phạm hành chính cùng hồ sơ liên quan, thì VWS đã không xây dựng modul xử lý nước rỉ rác với công suất 6.080m3/ngày đêm theo cam kết tại báo cáo đánh giá tác động môi trường được phê duyệt. Trong đó modul 1 với công suất 4.000m3/ngày đêm; modul 2 với công suất 1.800 m3/ngày đêm và modul 3 với công suất 280m3/ngày đêm. Tại thời điểm kiểm tra, VWS đang sử dụng các modul xử lý nước thải với công suất 4.280 m3/ngày đêm đã được lắp đặt trước khi nâng công suất xử lý rác thải lên gấp 3 lần.

Tại buổi đối thoại với Tổng cục Môi trường, đại diện VWS khi đó đã thừa nhận được điều chuyển thêm một lượng rác rất lớn mỗi ngày. "Thời điểm bãi rác Đa Phước nâng công suất tiếp nhận rác từ ngày 30/11/2014, trước thời gian báo cáo đánh giá tác động môi trường để nâng công suất tiếp nhận rác thải từ 3.000 tấn lên 10.000 tấn/ngày được Bộ TNMT phê duyệt, theo chỉ đạo của UBND thành phố và trước tình trạng cấp bách là bãi rác Phước Hiệp phải đóng cửa do gây ô nhiễm.

Trong khi đó không có khu xử lý rác thải nào của thành phố ngoài bãi rác Đa Phước có đủ khả năng tiếp nhận, xử lý lượng rác thải từ bãi rác Phước Hiệp chuyển qua", là lời giải trình của đại diện VWS. Tuy nhiên, lý giải này đã không được cơ quan chức năng và dư luận chấp nhận bởi chưa nói đến chuyện giá xử lý rác cao, đây là kiểu chuyển việc gây ô nhiễm từ bãi rác Phước Hiệp sang bãi rác Đa Phước.

Lý do, dù gần như được "độc quyền" trong xử lý rác từ tháng 11/2014, nhưng đến ngày 17/2/2016 VWS mới ký hợp đồng với đối tác để thiết kế, thi công modul mở rộng của Nhà máy xử lý nước thải với công suất 2.000m3/ngày đêm. Ngày 2/4/2016, khi đoàn kiểm tra của Tổng cục Môi trường có mặt để kiểm tra, VWS mới hoàn thành lớp lót đáy của ô chôn lấp số 3 và tập kết vật liệu để chuẩn bị xây dựng mở rộng Nhà máy xử lý nước rỉ rác.

Gây ô nhiễm môi trường trầm trọng như vậy, nhưng khi đó đại diện VWS còn "đổ thừa" do vào các tháng mùa mưa, tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến tình trạng thời tiết cực đoan, xuất hiện các cơn mưa bất thường với lượng mưa tăng đột biến nằm ngoài dự đoán của VWS về lượng nước thải phát sinh trong giai đoạn nâng công suất tiếp nhận rác, diện tích khu vực chôn lấp… làm tăng lượng nước rỉ rác phát sinh...

Sau lần đối thoại để làm rõ các vi phạm này, VWS đã bị xử lý tới 5 hành vi, trong đó hành vi "không có giấy xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường phục vụ giai đoạn vận hành" được dừng xử phạt tiền do đã quá thời hiệu xử phạt. Riêng hành vi thứ 4 được cơ quan chức năng xác định xả thải vượt quy chuẩn từ 1,5 đến 3 lần trong trường hợp lượng nước thải từ 1.000m3 đến dưới 1.200m3/ngày đêm ra rạch Ngã Cạy.

Tương tự, hành vi thứ 5 lượng xả thải của bãi rác này còn "khủng" hơn khi lượng xả thải đã tăng lên mức từ 2.000m3 đến dưới 2.500m3/ngày đêm. Đồng thời Tổng cục Môi trường cũng đưa ra biện pháp khắc phục hậu quả là buộc VWS khẩn trương đưa hệ thống xử lý nước thải, khí thải vào vận hành.

Hợp đồng giao, nhận và xử lý chất thải rắn được ký giữa Sở TNMT với VWS vào năm 2006 đã xác định, giá xử lý rác 16,4 USD/tấn không phải là giá cố định. Ngược lại đây chỉ là giá khởi điểm cho năm đầu tiên khi 2 bên chấp nhận mức "trượt giá" hàng năm không quá 3% đối với giá xử lý mỗi tấn rác. Số tiền 9 triệu USD TP Hồ Chí Minh chuyển cho VWS được ghi rõ là "Trả trước phí xử lý rác để xây dựng cầu và cơ sở hạ tầng cho dự án".

Bảo Sơn

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/dieu-tra-theo-don-ban-doc/nguoi-trong-cuoc-len-tieng-va-hau-qua-tu-chuyen-doc-quyen-rac-bai-2--i770121/