Nguy cơ 'cartel hóa' Big Tech khi các ông trùm bắt tay xây dựng Stargate

6 giờ trướcBài gốc

Vào tối 21.1.2025, trong ngày làm việc trọn vẹn đầu tiên tại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump công bố điều mà ông gọi là một “dự án mang tính kỷ nguyên”, một bước mở màn cho hàng loạt thành tựu kinh tế mà ông khẳng định mình sẽ mang lại.

Đứng trước lò sưởi trắng đặc trưng của phòng Roosevelt, ông Trump tuyên bố thành lập Dự án Stargate, một liên doanh khổng lồ trị giá 500 tỉ USD. Ông mô tả đây là “dự án hạ tầng AI lớn nhất lịch sử, diễn ra ngay tại nước Mỹ… và sẽ đảm bảo tương lai của công nghệ”.

Bên trái ông là ba “siêu sao của giới AI”: Larry Ellison của Oracle, Sam Altman của OpenAI và Masayoshi Son của SoftBank, những đối tác chính của Stargate mà Donald Trump ca ngợi là “tập hợp vĩ đại của tài năng và tiền bạc”.

Sam Altman phát biểu ca ngợi Stargate trong khi Masayoshi Son và Larry Ellison bày tỏ ủng hộ

Cuộc họp lịch sử bàn về Stargate

Người phát biểu đầu tiên là Ellison. Ông nói Stargate sẽ tạo ra cuộc cách mạng trong công nghệ y tế. Dự án sẽ phát triển các ứng dụng cho phép chia sẻ hồ sơ bệnh án điện tử rộng khắp, giúp một bác sĩ ở vùng người da đỏ có thể xem phương án điều trị của những chuyên gia tại Memorial Sloan Kettering hay Stanford. Ông cũng nhắc đến các thuốc điều trị mới có thể “tiêm phòng ung thư” trong tương lai.

Son thì khẳng định “đây là khởi đầu của thời đại hoàng kim tại Mỹ” và nói thẳng rằng “chúng tôi sẽ không quyết định tham gia nếu ông không thắng cử”. Altman gọi Stargate “là dự án quan trọng nhất của thời đại này” và nói với ông Trump rằng: “Nếu không có ông, chúng tôi không thể làm được”.

Thông cáo báo chí của OpenAI cùng ngày hé lộ danh sách đầy đủ các đối tác: ngoài OpenAI, Oracle và SoftBank còn có Microsoft, Nvidia, Arm và MGX, quỹ đầu tư AI được hậu thuẫn bởi quỹ tài sản quốc gia Abu Dhabi.

Điều gây sốc không phải là con số 500 tỉ USD, AI vốn không xa lạ những khoản đầu tư như vậy, mà là việc sáu đối thủ cạnh tranh lớn trong ngành lại cùng nhau lập nên một công ty chung. Điều này chẳng khác gì cho phép GM, Ford, Toyota, các nhà cung ứng Bosch và Lear, cùng nhà sản xuất phần mềm Continental AG phối hợp xây những siêu nhà máy ô tô. Và cũng chính kiểu cấu trúc như vậy là điều mà hơn 100 năm luật chống độc quyền Mỹ tìm cách ngăn chặn, vì nó có thể dẹp bỏ cạnh tranh, gom quyền lực và nguồn lực của cả nhóm vào một khối duy nhất.

Phản ứng ở nước Mỹ

Nhưng nước Mỹ lại hầu như không có phản ứng. Các chuyên gia luật, nghị sĩ và các cơ quan quản lý đều im tiếng. Trong Quốc hội, Thượng nghị sĩ Ted Cruz, người đại diện bang nơi đặt cơ sở lớn nhất của Stargate, thậm chí còn ca ngợi dự án. Còn lại thì hầu như không ai lên tiếng. Tại phiên điều trần của Ủy ban Thương mại, Khoa học và Giao thông Thượng viện ngày 8.5 với chủ đề “Chiến thắng cuộc đua AI”, Altman và Cruz thản nhiên ca ngợi mô hình Stargate. Suốt ba tiếng rưỡi điều trần, chữ “antitrust” (chống độc quyền) không xuất hiện một lần.

Người chỉ trích lớn nhất lại là cái tên không có mặt trong dự án: Elon Musk. Chỉ một ngày sau khi Stargate được công bố, Musk, khi đó đang làm việc trong chính quyền với vai trò đứng đầu DOGE, chê bai dự án trên X. Ông nói nhóm Stargate “không có thật sự có số tiền đó”. Musk còn chia sẻ hình ảnh chiếc tẩu crack kèm lời chế giễu rằng Altman và cộng sự “chắc phải hút thứ này” mới đưa ra được con số 500 tỉ USD. Điều đó khiến đội ngũ của Tổng thống Trump nổi giận và mở màn cho chuỗi căng thẳng giữa Musk và ông Trump, cuối cùng dẫn đến việc Musk rời DOGE vào tháng 5.

Nhưng vô tình, Musk đã giúp Stargate tránh nhắc tới mối nguy thực sự: nó có thể bóp nghẹt cạnh tranh trong AI và lý do Ellison, Son và Altman biết ơn Tổng thống Trump là vì ông đã cho họ một món quà hiếm có, quyền tự do hợp tác mà đáng lẽ họ phải cạnh tranh quyết liệt. Với các công ty, mô hình này rất có lợi. Nhưng với người dùng và doanh nghiệp, đây là kiểu cấu trúc dễ dẫn đến đặc quyền độc quyền: giá cao hơn, ít lựa chọn hơn và đổi mới bị chậm lại.

Tiếng nói phân tích hiếm hoi: nghiên cứu của Yale

Đến nay, chỉ có một công trình phân tích chi tiết về nguy cơ Stargate gây hại đến cạnh tranh. Đó là bài Stargate hay StarGatekeepers? của Madhavi Singh, nghiên cứu viên tại Trường Luật Yale và phó giám đốc Dự án Thurman Arnold về antitrust. Bài viết sắp xuất bản trên tạp chí Berkeley Technology Law Journal, nhưng bản thảo đã có trên SSRN.

Singh cho rằng chính quyền Donald Trump đã từ bỏ cách tiếp cận nghiêm khắc theo luật Sherman và Clayton, chuyển sang kiểu quản lý cực kỳ lỏng lẻo. “Liên doanh có sự hậu thuẫn rõ ràng từ chính phủ, nên khả năng bị điều tra gần như bằng không”, cô nói. Chính quyền hiện theo đuổi hai mục tiêu: hỗ trợ “các nhà vô địch công nghệ” Mỹ trong cạnh tranh với Trung Quốc và gắn sự phối hợp của họ với lập luận về an ninh quốc gia.

Singh gọi Stargate là ví dụ nổi bật nhất của việc chính phủ cho phép các công ty tư nhân bành trướng quyền lực “dưới danh nghĩa bảo vệ ưu thế công nghệ Mỹ”.

Cấu trúc mơ hồ, quy mô khổng lồ và những nguy cơ độc quyền

Thông tin chính thức về cơ cấu sở hữu, tỷ lệ góp vốn hay quyền quản trị của Stargate rất ít. Theo thông cáo của OpenAI, Stargate là “một công ty mới”, rót ngay 100 tỉ USD, với 4 cổ đông: SoftBank, OpenAI, Oracle và MGX. Oracle, OpenAI và Nvidia sẽ phối hợp chặt để xây dựng và vận hành hệ thống. Nvidia cung cấp chip. Oracle và OpenAI triển khai hạ tầng điện toán. Microsoft không góp vốn nhưng sẽ là “đối tác công nghệ”.

Một siêu dự án đã có từ trước: trung tâm dữ liệu tại Abilene, Texas, rộng bằng Công viên Trung tâm của New York, dùng lượng điện đủ cho một triệu hộ dân. Tháng 9, OpenAI công bố hàng loạt dự án khác, trải dài Texas, New Mexico, Michigan, Ohio, tổng vốn hơn 400 tỉ USD, công suất 7 gigawatt. Họ dự kiến đạt mốc 500 tỉ và 10 gigawatt vào cuối 2025. Con số này gấp đôi tổng chi phí xây Thành phố Kinh tế Quốc vương Abdullah (Saudi Arabia) và Trạm Vũ trụ Quốc tế cộng lại.

Singh phân tích “ngăn xếp AI” gồm ba lớp: hạ tầng (chip và cloud), mô hình (GPT…) và ứng dụng (ChatGPT, Copilot…). Cô nói cạnh tranh ở hai lớp trên rất sôi động, nhưng lớp hạ tầng cực kỳ tập trung: ba ông lớn chiếm 70% cloud, Nvidia nắm 80 - 95% GPU, TSMC chiếm 60% sản xuất chip.

Stargate chính là lực tác động mạnh nhất vào lớp hạ tầng vốn đã mỏng về số lượng đối thủ. Oracle, Microsoft và OpenAI đều là các tay chơi đám mây; Nvidia và Arm thống trị chip. Khi họ liên minh, cạnh tranh suy giảm rõ rệt.

Theo Singh, Stargate có thể vi phạm Đạo luật Clayton, vì luật này cho phép tòa án ngăn một liên doanh nếu nó “có khả năng gây hại cho cạnh tranh trong tương lai”. Singh cảnh báo nguy cơ các công ty “cùng nhau giữ vững độc quyền”. Oracle từng gây sức ép lên Microsoft bằng giá thấp; nay họ có thể cùng áp giá cao hơn. Nvidia và Arm có thể ngừng cạnh tranh IP.

Singh cũng cho rằng Stargate có thể vi phạm Đạo luật Sherman, vốn nghiêm cấm việc giảm số lượng “trung tâm ra quyết định độc lập”. Khi các đối thủ chip và cloud cùng làm việc trong một mô hình chung, thị trường mất đi những lựa chọn độc lập quan trọng.

Những người phản đối lập luận của Singh nói rằng hiện các ông lớn AI vẫn cạnh tranh mạnh mẽ: ví dụ, các hãng cloud đang tự làm chip để giảm phụ thuộc Nvidia. Nhưng Singh cho rằng về lâu dài, lợi nhuận sẽ khiến họ chọn phối hợp thay vì cạnh tranh. Những “sự nhượng bộ” như chia IP hay thỏa thuận phân chia thị trường có thể xuất hiện và chúng đều mang tinh thần cartel cổ điển.

Hiện Singh gần như là tiếng nói đơn độc. Nhưng nếu mô hình Donald Trump thúc đẩy khiến vài tập đoàn hưởng lợi khổng lồ, trong khi người dân và doanh nghiệp thiệt hơn, thì Stargate, dù hoành tráng đến đâu, cũng là một thỏa thuận tệ với nước Mỹ.

Bùi Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/nguy-co-cartel-hoa-big-tech-khi-cac-ong-trum-bat-tay-xay-dung-stargate-241437.html