Nguy cơ khi hiệp ước hạt nhân cuối cùng giữa Mỹ và Nga sắp hết hạn

3 giờ trướcBài gốc

Một cột khói hình nấm trong vụ thử hạt nhân tại Nevada (Mỹ) năm 1952. Ảnh minh họa: AFP

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã liên tục đưa ra những lời cảnh báo đáp trả nhau về khả năng nối lại các vụ thử hạt nhân, sau khi ông Putin công bố việc thử nghiệm phương tiện dưới nước không người lái Poseidon chạy bằng năng lượng hạt nhân vào cuối tháng 10.

Vài ngày sau thông báo của ông Putin, Tổng thống Trump tuyên bố rằng ông đã ra lệnh cho quân đội triển khai thử vũ khí hạt nhân của Mỹ. Washington khẳng định hành động này nhằm “bảo đảm cân bằng” với các đối thủ, tuy nhiên chi tiết về loại thử nghiệm vẫn chưa rõ ràng.

Những tuyên bố công khai này, cùng phản ứng từ Moskva rằng họ sẽ cân nhắc việc tái khởi động các cuộc thử nghiệm, đã làm dấy lên lo ngại toàn cầu về nguy cơ một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới. Ở hậu trường, hai bên thận trọng chờ đợi một mốc quan trọng: ngày 4/2, thời điểm Hiệp ước New START - thỏa thuận kiểm soát vũ khí hạt nhân còn lại giữa hai nước - sẽ hết hiệu lực nếu không được gia hạn.

Hiệp ước New START hiện giới hạn mỗi bên tối đa 1.550 đầu đạn hạt nhân triển khai trên các hệ thống phóng chiến lược (ICBM, SLBM và máy bay ném bom). Việc gia hạn hay không của hiệp ước có ý nghĩa then chốt đối với cơ chế giám sát và xác minh lẫn nhau giữa Washington và Moskva.

Theo 4 nguồn tin thân cận, Hội đồng An ninh Quốc gia của Tổng thống Trump đã triệu tập một cuộc họp với các chuyên gia vũ khí hạt nhân khi chuẩn bị cho cuộc gặp thượng đỉnh giữa hai nhà lãnh đạo ở Alaska hồi tháng 8, để thảo luận các kịch bản về gia hạn hiệp ước, quy mô kho vũ khí Mỹ và tình trạng “bộ ba” răn đe hạt nhân. Mục tiêu của Nhà Trắng là chuẩn bị cho mọi cuộc đối thoại hạt nhân giữa hai nước sở hữu kho vũ khí lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, cuộc gặp giữa các nhà lãnh đạo không tạo ra tiến triển đáng kể về việc chấm dứt xung đột tại Ukraine hay việc ký kết bất kỳ thỏa thuận kiểm soát vũ khí mới nào. Khi ông Putin sau đó công khai đề xuất gia hạn hiệp ước, ông Trump bày tỏ phản ứng tích cực nhưng công chúng vẫn chưa rõ liệu các cuộc đàm phán thực tế để hiện thực hóa đề xuất đó có diễn ra hay không.

Nga đã đình chỉ tham gia một cơ chế giám sát quan trọng trong khuôn khổ hiệp ước từ năm 2023; về phía Mỹ, các cuộc thanh tra từng bị tạm dừng trong đại dịch COVID-19 và không được nối lại sau đó, phần lớn chịu ảnh hưởng bởi căng thẳng liên quan Ukraine. Dù vậy, hiện cả hai bên dường như vẫn tôn trọng các giới hạn chiến lược của hiệp ước.

Các chuyên gia cảnh báo rằng trong khi không có thỏa thuận mới, đây sẽ là lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ Mỹ và Nga có thể triển khai vũ khí tầm xa mà thiếu cơ chế kiềm chế chung và dẫn tới tình huống có thể làm tăng rủi ro tính toán sai lầm và hiểu lầm trong khủng hoảng. Ông Corey Hinderstein tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Hạt nhân nhấn mạnh cần thiết phải có các cơ chế xác minh lẫn nhau để giảm thiểu nguy cơ này.

Một số chuyên gia cho rằng một thỏa thuận chính trị tạm thời, trong đó hai bên đồng ý duy trì giới hạn số lượng vũ khí, có thể đạt được tương đối nhanh. Song Nga khẳng định họ không tìm kiếm gia hạn “vô thời hạn”; Thứ trưởng Ngoại giao Nga gọi đề xuất của ông Putin là “một lời mời trong một thời gian có giới hạn”. Mỹ tới nay chưa đưa ra phản hồi chính thức, dù ông Trump nhiều lần tuyên bố muốn duy trì giới hạn và đưa cả Trung Quốc vào khung đàm phán.

Việc Moskva thử nghiệm Poseidon và các hệ thống hạt nhân mới có thể được xem là áp lực buộc Washington ngồi vào bàn đàm phán, nhưng giới chức Mỹ cảnh báo những động thái kiểu đó có thể không có tác dụng, đồng thời nhận thức rằng ngay cả nếu New START được gia hạn, điều đó cũng không ngăn được Nga tiếp tục thử nghiệm các hệ thống mới ngoài phạm vi hiệp ước.

Giới chức an ninh, hạt nhân và năng lượng hàng đầu của Mỹ dự kiến sẽ gặp Tổng thống Trump trong tuần này để thuyết phục ông cân nhắc kỹ trước khi tiến hành bất kỳ cuộc thử nghiệm đầu đạn hạt nhân nào, nhằm xoa dịu căng thẳng leo thang. Cộng đồng tình báo Mỹ cũng bày tỏ lo ngại nếu hiệp ước hết hiệu lực, các khả năng giám sát pháp lý sẽ giảm, làm xói mòn niềm tin vào những gì Nga đang làm và khiến việc đánh giá kho vũ khí đối phương trở nên khó khăn hơn theo thời gian.

Bảo Hà/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/quan-su/nguy-co-khi-hiep-uoc-hat-nhan-cuoi-cung-giua-my-va-nga-sap-het-han-20251117063227004.htm