Nguyên nhân động đất ở Myanmar đã được cảnh báo sớm: Biến đổi khí hậu

3 ngày trướcBài gốc

Myanmar không chỉ nằm ở dọc ranh giới 2 mảng lục địa mà còn có thể chịu tác động từ sông băng tan chảy trên dãy Himalaya

Chuyện từ khu vực nhiều động đất ở Mỹ

Dãy núi Sangre De Cristo ở Nam Colorado (Mỹ) nhô lên đột ngột từ vùng đất bằng phẳng của Thung lũng San Luis. Hệ thống đứt gãy cùng tên của dãy núi đã tạo nên sự chuyển dịch địa lý này trong hàng triệu năm và thỉnh thoảng làm rung chuyển khu vực này ngày nay. Một nghiên cứu mới cho thấy rằng sự tan chảy của các sông băng trên núi cao hàng nghìn năm trước cũng có thể làm tăng tần suất động đất ở khu vực này bằng cách giảm áp lực lên đứt gãy.

Chúng ta thường không liên kết khí hậu của bầu khí quyển và bề mặt Trái đất với các chuyển động của mảng kiến tạo sâu hàng cây số trong khối đá khó hiểu của hành tinh chúng ta. Nhưng nghiên cứu được công bố trên tạp chí Geology cuối năm ngoái, đưa ra bằng chứng hiếm hoi về cách nhiệt độ ấm lên như hiện giờ thực sự có thể kích hoạt hoạt động của đứt gãy. Khi nhiệt độ tiếp tục tăng, các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng các khu vực băng hà và dễ xảy ra động đất khác có thể phải đối mặt với những rủi ro tương tự. Đồng tác giả nghiên cứu Sean Gallen, một nhà địa chất của Đại học Bang Colorado, cho biết: "Những khu vực mà các sông băng đang rút lui hoặc những thay đổi trong chu trình thủy văn đang diễn ra trên các đứt gãy đang hoạt động có thể xảy ra hoạt động động đất gia tăng".

Khoảng 25 đến 28 triệu năm trước, vùng nội địa phía tây của Bắc Mỹ bắt đầu tách ra, tạo ra Đới tách giãn Rio Grande. Khi đất đai từ từ mở ra, lưu vực San Luis chìm xuống trong khi dãy Sangre de Cristo bị đẩy lên, với độ dịch chuyển theo chiều thẳng đứng lên tới 9,2 km giữa đỉnh cao và vực sâu. Sau đó, bắt đầu từ khoảng 2,6 triệu năm trước, nhiệt độ toàn cầu giảm mạnh và các đỉnh núi Sangre de Cristos phủ đầy băng hà. Đỉnh điểm trong Kỷ băng hà cực đại cuối cùng cách đây khoảng 20.000 năm, tạo ra các thung lũng hình chữ U ấn tượng và lắng đọng các khối băng tích.

Việc thêm hoặc bớt khối lượng bề mặt có thể làm thay đổi ứng suất lên lớp vỏ Trái đất. Ví dụ, khi núi cao, lớp vỏ cong xuống dưới sức nặng của chúng, giống như ván nhảy khi có người đứng trên đó. Khi các ngọn núi bị bào mòn và sụp đổ theo thời gian không thể đo đếm được, thì Trái đất lại nhô lên. Quá trình này, được gọi là sự phục hồi đẳng tĩnh, có thể gây ra hoạt động địa chấn nhỏ. Đó là lý do tại sao các dãy núi tương đối cổ xưa như Appalachians vẫn thỉnh thoảng rung chuyển.

Gallen và đồng tác giả Cecilia Hurtado, cũng thuộc Đại học bang Colorado, tự hỏi liệu việc khối băng hà bị biến mất có thể ảnh hưởng tương tự đến hoạt động địa chấn hay không. Họ đưa ra giả thuyết rằng các sông băng tan chảy có thể thay đổi ứng suất trên các đứt gãy, có khả năng đẩy nhanh động đất trong thời gian ngắn khi lớp vỏ Trái đất bất ngờ được giảm tải (do băng tan).

Máy tính có thể mô hình hóa hành vi này khá dễ dàng, nhưng việc kiểm chứng trong tự nhiên thách thức. Có rất ít địa điểm có bằng chứng cụ thể được bảo tồn. Chẳng hạn, Đứt gãy Teton của Wyoming đã chứng kiến nhiều hoạt động địa chấn hơn khi Mũ băng Yellowstone tan chảy. Nhà địa chất Jessica Thompson Jobe của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ, người không tham gia vào công trình nghiên cứu, cho biết khám phá mới cho thấy hiện tượng này có thể phổ biến hơn những gì các nhà khoa học nghĩ. Jobe cho rằng "Nghiên cứu này khá độc đáo. Họ đang cố gắng liên kết khí hậu với hoạt động đứt gãy và đây là nơi tuyệt vời để làm như vậy vì bạn có thông tin cho cả hai tập dữ liệu. Không phải lúc nào cũng như vậy”.

Lớp vỏ Trái đất mong manh

Để hỗ trợ cho giả thuyết của mình, Hurtado và Gallen đã xây dựng các mô hình máy tính dựa trên các dữ liệu cơ bản từ dãy Sangre De Cristo, chẳng hạn như các băng tích, cũng như các vách đứt gãy giống như các vết nứt trên lớp da Trái đất… là những thứ cung cấp manh mối về thời gian và vị trí của các trận động đất thời tiền sử. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng lidar độ phân giải cao (phát hiện ánh sáng và đo khoảng cách) và hình ảnh vệ tinh để lập bản đồ các đặc điểm này.

Cuối cùng, nhóm nghiên cứu đã so sánh các mô hình này với bằng chứng thực tế, đề xuất rằng các sông băng Kỷ Băng hà đã “kẹp” hệ thống đứt gãy và ngăn chặn động đất. Khi các sông băng bắt đầu tan chảy cách đây chưa đầy 20.000 năm đã giải phóng áp lực bị dồn nén lên lớp vỏ. Điều này đã kích hoạt sự gia tăng tần suất động đất gấp 5 lần. Họ ghi nhận giai đoạn địa chấn tăng cao so đáng kể với mức trước đỉnh điểm của Kỷ Băng hà, có khả năng kéo dài cho đến khi các sông băng cuối cùng rút đi.

Nột nhà địa chất danh dự Eric Leonard tại Cao đẳng Colorado, người không tham gia vào nghiên cứu, đồng ý rằng sự tan chảy của ngay cả các sông băng tương đối nhỏ của Sangre de Cristos cũng có thể tác động đáng kể đến hoạt động đứt gãy. Tuy nhiên, ông nói thêm rằng độ tuổi của các bề mặt đứt gãy vẫn chưa chắc chắn, điều này ảnh hưởng đến độ chính xác của thời điểm động đất. Gallen thừa nhận rằng các phương pháp chính xác hơn—và tốn kém hơn—để xác định niên đại của các bề mặt đứt gãy có thể cải thiện dự báo mốc thời gian động đất. Nhưng ông và Hurtado tin tưởng rằng những phát hiện này củng cố các nghiên cứu trước đó từ miền Tây nước Mỹ. Gallen cho biết: "Những gì chúng ta có ở đây là bằng chứng thuyết phục".

Các tác giả nghiên cứu cũng cảnh báo rằng các khu vực có đứt gãy hoạt động và tải trọng băng hoặc nước lớn—hiện đang co lại khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên—có thể phải đối mặt với nhiều trận động đất hơn trong tương lai.

Leonard nói thêm rằng chỉ cần nhiệt độ tăng thêm 3 độ C đã làm tan chảy hầu hết băng ở Sangre de Cristos. Điều này làm dấy lên mối lo ngại về các khối băng lớn hơn hiện nay ở các khu vực có hoạt động kiến tạo như dãy Himalaya, dãy Andes và Alaska. Leonard tự hỏi: "Liệu điều này có làm tăng đáng kể các mối nguy hiểm không?" và tự trả lời: "Tôi không biết, nhưng chắc chắn là có khả năng".

Như vậy, có thể thấy các nhà khoa học như Leonard đã sớm cảnh báo các khu vực dễ bị động đất ở các khu vực có hoạt động kiến tạo như dãy Himalaya. Hơn lúc nào hết, chúng ta hiểu thêm về ý nghĩa của việc Liên hợp quốc lần đầu tiên tuyên bố năm 2025 là Năm quốc tế bảo tồn sông băng và chỉ định ngày 21.3 là Ngày thế giới bảo tồn sông băng, nhằm mục đích nâng cao nhận thức toàn cầu về vai trò quan trọng của sông băng trong hệ thống khí hậu và tác động của việc chúng tan chảy.

Các nhà địa chất từ lâu đã xác định được mối quan hệ giữa lượng mưa và hoạt động địa chấn. Ví dụ, ở dãy Himalaya, tần suất động đất bị ảnh hưởng bởi chu kỳ mưa hằng năm. Nghiên cứu cho thấy 48% các trận động đất ở dãy Himalaya xảy ra vào những tháng mùa khô như tháng 3, tháng 4 và tháng 5, trong khi chỉ 16% xảy ra vào mùa mưa.

Trong mùa mưa, sức nặng của lượng mưa lên tới 4 mét nén lớp vỏ theo cả chiều dọc và chiều ngang, giúp ổn định nó. Khi lượng nước này biến mất vào mùa khô, hiện tượng “phục hồi” của bề mặt sau khi bị nén sẽ làm khu vực mất ổn định và làm tăng số lượng trận động đất.

Biến đổi khí hậu có thể làm tăng thêm hiện tượng này. Các phần mềm khí hậu dự đoán rằng cường độ mưa vào mùa hè ở Nam Á sẽ tăng lên trong tương lai do biến đổi khí hậu. Điều này có thể làm đất nền bị nén chặt hơn rồi dẫn đến sẽ “bung” mạnh hơn trong mùa khô và gây ra nhiều sự kiện địa chấn hơn.

Anh Tú

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/nguyen-nhan-dong-dat-o-myanmar-da-duoc-canh-bao-som-bien-doi-khi-hau-230938.html