Nhạc sĩ Phạm Tuyên và những chuyện ngoài âm nhạc

3 giờ trướcBài gốc

1.Tổng biên tập Lê Quốc Minh xúc động trước nghĩa cử đó và như chu tất hơn khi bộc bạch: “Được nhạc sĩ tin tưởng, gửi gắm ca khúc hết sức thân thuộc này, Báo Nhân Dân sẽ có trách nhiệm hơn trong việc lan tỏa, gìn giữ ca khúc này mạnh mẽ hơn bằng nhiều hình thức khác nhau cho các thế hệ sau”.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên tặng bản quyền bản nhạc “Như có Bác trong ngày vui đại thắng” cho Báo Nhân Dân.

Ngày 3/9/1960, sự kiện Bác Hồ chỉ huy dàn nhạc hợp xướng và quần chúng nhân dân hát bài ca “Kết đoàn” tại Công viên Bách thảo Hà Nội, nhân mừng Đại hội Đảng lần III năm 1960 đã trở thành Ngày Âm nhạc Việt Nam.

Hà Nội đã có một đêm vui kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 đồng thời tôn vinh nền âm nhạc Việt Nam, Ban tổ chức Ngày âm nhạc Việt Nam đã chọn ra 50 ca khúc tiêu biểu. Ca khúc “Như có Bác trong ngày vui đại thắng” của nhạc sĩ Phạm Tuyên đã được vinh danh. Đêm vui đó, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã không đến được vì lý do sức khỏe.

Tôi nhớ cái đoạn nhạc sĩ từng bộc bạch trong lần trả lời phỏng vấn một tờ báo: “Khi tôi sáng tác bài “Như có Bác trong ngày vui đại thắng” vào đêm 28/4/1975. Sáng sớm hôm sau tôi ra Bờ Hồ đã nghe đài phát thanh phát ca khúc này. Tôi hết sức ngạc nhiên vì bài hát còn chưa đưa đi in. Các anh bên đài phát thanh nói ngay khi có tin chiến thắng, họ đã cho phổ biến ca khúc của tôi. Đến ngày 30/4/1975, hàng triệu người đã hát bài “Như có Bác trong ngày vui đại thắng”.

Trước sức lan tỏa của bài hát, nhiều người đã nói, có nên tặng thưởng Huân chương Lao động cho ca khúc không. Lúc ấy, chưa có tiền lệ tặng Huân chương Lao động cho một ca khúc vừa mới ra đời. 10 năm sau, năm 1985, anh Trần Lâm (nguyên Giám đốc kiêm Tổng biên tập Đài Tiếng nói Việt Nam - XB) đã đề nghị Nhà nước tặng Huân chương Lao động cho ca khúc “Như có Bác trong ngày vui đại thắng”. May mắn lần ấy, đề nghị xét tặng vừa gửi đi đầu tuần, cuối tuần đã có kết quả. Ca khúc“Như có Bác trong ngày vui đại thắng”được tặng thưởng Huân chương Lao động. Tôi đã từng từ chối nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật đợt 1. Nhưng sau đó, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm (khi đó là Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin) đã động viên tôi đến nhận. Và tôi đã đến Bộ nhận giải thưởng chứ không đến lễ trao giải thưởng. Anh Nguyễn Khoa Điềm có nói với tôi “Giải thưởng Hồ Chí Minh còn nhiều đợt xét tặng, nhất định người ta sẽ nhớ đến anh”.

Nhưng đến đận Giải thưởng Hồ Chí Minh, lại có chuyện trục trặc!

Lý do rất đơn giản, như kỳ xét Giải thưởng Nhà nước, nhạc sĩ Phạm Tuyên không làm đơn xin Giải thưởng Hồ Chí Minh như quy định lẫn quy trình. Năm 1995 và 2005, nhạc sĩ Phạm Tuyên trượt cả 2 đợt xét duyệt Giải thưởng Hồ Chí Minh. Người ta đã không căn cứ các cụm công trình và quá trình sáng tác, lao động nghệ thuật. Đã không xét đến việc nhạc sĩ Phạm Tuyên đã cống hiến được những gì cho âm nhạc nước nhà. Đã thế người ta lại nại thêm rằng theo quy định thì nhạc sĩ phải có những cụm sáng tác khác và có chất lượng hơn hẳn, vượt lên trên các tác phẩm đã được tặng Giải thưởng Nhà nước năm 2001.

Chua chát, nghe ông bộc bạch: “Bây giờ, nếu công chúng yêu cầu tôi sáng tác một bài hát hay hơn“Chiếc gậy Trường Sơn”, hay hơn “Như có Bác trong ngày vui đại thắng”... Tôi có lẽ phải từ chối, bởi điều đó không đơn giản chút nào! Tôi chỉ suy nghĩ, quỹ thời gian của tôi không còn nhiều trong khi tôi có rất nhiều việc muốn làm. Tôi muốn dành thời gian sáng tác nhiều hơn nữa những ca khúc cho thiếu nhi. Đời sống tinh thần của các em đang nghèo nàn quá”.

Nhưng đến năm 2012, quan điểm “Giải thưởng không phải là kết quả của việc xin - cho” đã thắng! Ở tuổi 83, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh.

2. Ngoài tài năng âm nhạc, nhạc sĩ Phạm Tuyên còn vạm vỡ nhiều chiều kích khác.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên với tác giả bài viết.

Tôi nhớ sau thời điểm nhà sư phạm, tiến sĩ ngành giáo dục Nguyễn Thị Ánh Tuyết, vợ nhạc sĩ Phạm Tuyên mất, ông nhắn tôi qua nhà… Tôi khẽ khàng đỡ lấy cuốn sách bìa trắng mà Nhà xuất bản Tri thức vừa mới in. Cuốn “Chúng tôi đã sống như thế” tác giả là Nguyễn Thị Ánh Tuyết. Thoáng thêm chút rờn rợn lẫn bâng khuâng, vóc dáng, hình hài thanh thoát cùng chất giọng hơi thoảng chút miền Trung, phu nhân của nhạc sĩ ngày nào bây giờ chỉ còn lại cuốn di cảo này.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên chất giọng như trầm khàn hơn: “Nhiều người khuyên mình viết hồi ký nhưng mình thấy cũng không cần thiết phải viết. Điều gì cần nói thì mình cũng đã nói trong hơn 700 ca khúc rồi. Nhiều bài viết xong rồi quên. Thế mà bà ấy nhớ, nhớ rồi ghi chép lại rất tỷ mỷ…Mình đọc cảm động quá”.

Một cuốn sách. Một hồi ký vợ viết về chồng. Nhưng cuốn sách đã choán của tôi quá nửa phần đêm. Cái thực trần trụi lẫn cái tình như ảo như mơ bện quện. Một tuổi thơ không mấy phẳng lặng. Những năm học tập ở khu học xá Nam Ninh, cô sinh viên Ánh Tuyết và anh giáo sinh âm nhạc Phạm Tuyên đã đến với nhau… Rồi cả hai cùng vượt thoát sức nặng cùng nỗi ám ảnh lý lịch để giữ được giữ bền tình yêu và gây dựng sự nghiệp…

Không phải người chuyên nghiên cứu âm nhạc, nhưng qua nhà sư phạm Nguyễn Ánh Tuyết mà chúng ta biết được Phạm Tuyên với vẻ ngoài lặng lẽ và dịu dàng, nho nhã là thế nhưng cương cường tiết tháo. Ấy là dạo nọ, người ta làm một tổng tập đại thành hoành tráng tập hợp những ca khúc quân hành có tên “Những khúc quân hành vượt thời gian”.

Người ta không thể không nhắm đến bài “Chiến đấu vì độc lập tự do” của nhạc sĩ Phạm Tuyên.

Cũng nói thêm về cái tên bài hát. Cứ nghĩ dẫu rơi vào tay một biên tập viên nào chả phải mát tính nhưng cũng khó mà sửa thành một cái tên khác? Tên ca khúc dung dị nhưng đĩnh đạc. Như kiểu gọi sự vật bằng cái tên của nó. Phạm Tuyên như một tay địa chất lành nghề đã biết hướng mũi khoan điêu luyện của mình vào đúng tầng vỉa, vào trúng trữ lượng tự hào tự tôn dân tộc và chủ quyền quốc gia lúc nào cũng ăm ắp tiềm tàng ngùn ngụt trong lương dân Việt. Chiến đấu vì Độc lập Tự do… như một thứ “thệ hải minh sơn” (chỉ non thề biển) của người Việt mình khi nước nhà có biến.

Nhưng những người có trách nhiệm đã đến tận nhà riêng gặp nhạc sĩ Phạm Tuyên. Không phải một lần mà tới năm, bảy bận. Lần nào cũng với một nội dung “Dạ thưa nhạc sĩ, ông có thể thay cụm từ “Quân xâm lược bành trướng dã man” bằng ca từ nào khác được không ạ. Nếu không thay thì bài này không vào được tuyển! Vậy thế thì tiếc lắm ạ!”. Nhạc sĩ Phạm Tuyên, thời điểm đó đã vào tuổi bát tuần. Tuổi ấy như thiên hạ vẫn nghĩ thói thường, một sự nhịn thì vài chục cái sự lành? Những tưởng nụ cười vẫn lặng lẽ thường trực ấy sẽ dễ dãi này khác. Nhưng nụ cười ấy đã đột ngột tắt! Cùng với động thái kiên quyết lắc đầu. Tập tuyển đồ sộ vài ngàn trang ấy đã không có bài “Chiến đấu vì độc lập tự do”!

Trong hồi ký của bà Ánh Tuyết, tôi tìm thấy một đoạn.

Ấy là dạo cả nước sôi lên vì phong trào thi quốc ca mới. Bao nhiêu là vận động khuyến khích này khác, trực tiếp có, gián tiếp có. Nhưng nhạc sĩ Phạm Tuyên vẫn lặng lẽ… Nhiều người muốn ông giúp đỡ để viết Quốc ca. Người thì gửi thơ đến nhờ ông phổ nhạc người thì mang bản Quốc ca mới viết để ông góp ý. Nhưng ông khéo léo chối từ rằng đây là việc làm… quá sức mình.

Một chuyện nữa. Trung tâm Tiểu sử Quốc tế IBC (Internationnal Biographical Centre) của Anh và Viện Nghiên cứu Tiểu sử của Mỹ ABI (Americal Biographical Institus) đã gửi đến nhạc sĩ Phạm Tuyên hơn 100 (xin nhắc lại là hơn một trăm) lá thư, cái thì phong tặng Giải thưởng Hòa bình quốc tế, thứ thì phong tặng Giải thưởng vì sự nghiệp suốt đời hoặc phong là một trong 500 người nổi tiếng nhất thế giới! Hoặc mời ông giữ chức vụ lãnh đạo của những tổ chức quốc tế hoặc khu vực. Lời mời mới nhất của IBC sẽ trao tặng nhạc sĩ mề đay Bắc đẩu bội tinh và mời đi dự hội thảo quốc tế v.v… Đọc những sự ấy, tôi nghĩ chả phải là bà vợ chiều chồng muốn… khoe. Nhưng trên cả sự chiều là yêu, bà trân trọng và yêu sự thẳng thắn tiết tháo lẫn khiêm nhường của chồng. Trước những thịnh tình săn đón ấy, nhạc sĩ đã lặng lẽ chối từ. Ông chỉ bộc bạch với vợ: “Cái trò phù phiếm ấy mà em…”.

Nhưng Phạm Tuyên lại có lúc dễ tính đến không ngờ. Ấy là năm 1974, gia đình ông chuyển về khu tập thể Khương Thượng, Đống Đa. Cô con gái đã lên lớp mẫu giáo lớn. Bà Tuyết tìm được Trường Mầm non Đống Đa gần nhà rất tiện để gửi con. Cô giáo hiệu trưởng tên là Bắc cười “sẽ nhận cháu vào học với điều kiện bố cháu là nhạc sĩ Phạm Tuyên phải không ạ. Thế thì bố cháu phải viết cho Trường một bài hát”!

Nhạc sĩ Phạm Tuyên chấp thuận. Và rồi ca từ “Trường của cháu đây là trường mầm non” như chất giọng reo vui của con trẻ làm câu kết cho ca khúc nổi tiếng “Cô và mẹ” không chỉ tặng cho trường mầm non Đống Đa thuở ấy mà hàng triệu, hàng triệu cô cùng trò cả nước ngân trên môi câu ấy mãi tới hôm nay!

Xuân Ba

Nguồn ANTG : https://antgct.cand.com.vn/nhan-vat/nhac-si-pham-tuyen-va-nhung-chuyen-ngoai-am-nhac-i780931/