Nhật Bản tìm thêm điểm tựa với Mỹ và đồng minh thay Trung Quốc

một giờ trướcBài gốc

Căng thẳng Trung - Nhật vẫn chưa có dấu hiệu ngừng leo thang khi ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị ngày 23/11 cho biết ông rất 'sốc' khi lãnh đạo Nhật Bản nói điều mà Bắc Kinh cho là 'công khai gửi đi tín hiệu sai lệch liên quan đến Đài Loan'.

Đồng thời, ông Vương nhấn mạnh rằng Trung Quốc sẽ kiên quyết đáp trả, không chỉ để bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, mà còn để bảo vệ những thành quả hậu chiến được xây dựng bằng máu và sự hy sinh, theo Reuters.

Ngoài các tuyên bố và gây áp lực trên mặt trận ngoại giao thì những phản ứng đáp trả tức thì của Bắc Kinh như cảnh báo du khách không đến Nhật, đình chỉ nhập khẩu hải sản và đóng băng phê duyệt phim cho thấy Trung Quốc đang nắm giữ đòn bẩy kinh tế đáng kể trước Tokyo, đồng thời hé lộ biên độ hành động hạn chế của Nhật.

Cho đến lúc này, Tokyo vẫn lựa chọn cách tiếp cận quen thuộc: tránh trả đũa theo kiểu “ăn miếng trả miếng”, duy trì các kênh liên lạc mở và hy vọng căng thẳng sẽ hạ nhiệt theo thời gian. Tuy nhiên, nếu thế đối đầu kéo dài, Nhật Bản sẽ ngày càng phải phối hợp chặt chẽ hơn với Washington và các đối tác cùng chí hướng, Bloomberg nhận định.

“Phía Nhật vẫn đang tìm kiếm một lối thoát thay vì muốn leo thang”, Kurt Tong, cựu quan chức ngoại giao cấp cao của Mỹ tại châu Á, hiện là đối tác điều hành tại The Asia Group, nhận định. “Nhưng điều đó có thể thay đổi nếu Trung Quốc tiếp tục tăng sức ép”.

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tuyên bố Trung Quốc sẽ kiên quyết đáp trả nếu Nhật Bản không rút lại phát ngôn về vấn đề Đài Loan. Ảnh: Reuters

Củng cố mối quan hệ với Mỹ

Trong bối cảnh căng thẳng Trung - Nhật chưa có dấu hiệu dịu lại, Mỹ đã phát tín hiệu ủng hộ Nhật Bản, khi Đại sứ George Glass khẳng định Washington đứng vững bên Tokyo, lặp lại lời đề nghị trước đó của Tổng thống Donald Trump rằng ông sẵn sàng cung cấp cho Thủ tướng Takaichi “bất cứ thứ gì”.

Một lĩnh vực hợp tác tiềm năng giữa Mỹ và Nhật Bản là công nghệ. Nhật Bản có thể cân nhắc siết chặt kiểm soát xuất khẩu thiết bị sản xuất chip bán dẫn - lĩnh vực chiếm hơn 10% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nhật sang Trung Quốc năm ngoái. Nhưng bước đi này cần được tính toán kỹ, bởi nó có thể tác động ngược trở lại nền kinh tế Nhật.

Nhật Bản nắm lợi thế lớn trong công nghệ chế tạo chip, khi các doanh nghiệp nước này cung cấp thiết bị và vật liệu thiết yếu cho cả chip tiên tiến lẫn chip phổ thông.

Trung Quốc là thị trường quan trọng đối với các công ty thiết bị chip của Nhật Bản. Biểu đồ: Bloomberg

Tuy nhiên, khác với Trung Quốc, Tokyo không có quyền áp đặt mạnh tay với doanh nghiệp, và nhiều công ty có mức độ phụ thuộc cao vào thị trường Trung Quốc có thể do dự nếu không có biện pháp cưỡng chế rõ ràng từ chính phủ, theo ông Masahiro Wakasugi, chuyên gia công nghệ cấp cao của Bloomberg Intelligence.

“Cục diện sẽ rất khác nếu Nhật có sự hỗ trợ của Mỹ. Khi phối hợp, họ kiểm soát nhiều mắt xích trọng yếu trong chuỗi cung ứng chip toàn cầu, và có thể gây ra những tác động nghiêm trọng hơn đối với ngành chip Trung Quốc”, ông Wakasugi nói.

Lĩnh vực thứ hai mà Tokyo có thể “dựa’ vào Washington nếu căng thẳng Trung - Nhật ngày càng leo thang là nguồn cung các khoáng sản thiết yếu.

Khi được hỏi hôm 21/11 liệu bà có rút lại phát ngôn “can thiệp quân sự nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan” khiến Bắc Kinh tức giận hay không, Thủ tướng Takaichi tái khẳng định lập trường của Tokyo: chính phủ sẽ đánh giá mọi mối đe dọa đối với sự tồn vong quốc gia dựa trên toàn bộ thông tin và bối cảnh tại thời điểm đó, Japan Times cho biết.

Song, rủi ro trong chiến lược “chịu đựng” của Nhật là Trung Quốc có thể tiếp tục tăng sức ép. Điều này có thể bao gồm việc hạn chế xuất khẩu đất hiếm - đòn bẩy mà Bắc Kinh từng sử dụng trong tranh chấp lãnh thổ với Tokyo hơn một thập kỷ trước.

Nếu Bắc Kinh siết nguồn cung, Tokyo nhiều khả năng sẽ đề nghị Washington hỗ trợ hoặc tìm nguồn khoáng sản thiết yếu thông qua các nước thứ ba

Jeremy Chan, chuyên gia cao cấp của Eurasia Group và cựu nhà ngoại giao Mỹ tại Trung Quốc và Nhật Bản.

Kể từ đó, Trung Quốc đã chứng minh họ có thể gây sức ép tương tự đối với Mỹ và châu Âu, trong bối cảnh thế giới ngày càng phụ thuộc vào nguồn cung của Bắc Kinh.

Sau cuộc khủng hoảng đất hiếm năm 2010, Nhật Bản bắt đầu đa dạng hóa nguồn cung. Tokyo rót vốn cho Lynas Rare Earths Ltd. - nay là nguồn cung đất hiếm lớn nhất ngoài Trung Quốc - đồng thời thúc đẩy các nguồn thay thế như tái chế và xây dựng kho dự trữ nhằm giảm sốc nguồn cung.

Dù vậy, Nhật Bản vẫn dễ tổn thương. Tỷ lệ phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc đã tăng trở lại khoảng 70% trong thập kỷ này, từ mức khoảng 60% trước đó, giữa lúc nhu cầu xe điện và năng lượng tái tạo bùng nổ, theo ông Tadanori Sasaki, Giám đốc nghiên cứu cao cấp tại Viện Kinh tế Năng lượng Nhật Bản.

Nam châm đất hiếm là thành phần then chốt trong động cơ điện, đồ điện tử và nhiều sản phẩm công nghệ. Nguy cơ gián đoạn nguồn cung sau khi Trung Quốc áp kiểm soát xuất khẩu đầu năm nay là một trong những yếu tố thúc đẩy ông Trump hướng tới hòa dịu với Chủ tịch Tập Cận Bình.

Nhật Bản phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc về tổng thương mại. Biểu đồ: Bloomberg.

Giới chức và doanh nghiệp Nhật không công bố chi tiết về kho dự trữ đất hiếm, nhưng các nhà phân tích nhận định Bắc Kinh có thể sẽ không tiến tới lệnh cấm hoàn toàn như trước. Với bầu không khí ngoại giao đang có phần ấm lên và thỏa thuận thương mại mong manh với Mỹ, Trung Quốc sẽ muốn tránh tạo thêm bất ổn.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, Bắc Kinh vẫn có nhiều quân bài gây khó dễ cho Tokyo.

“Trung Quốc có thể không cấm hoàn toàn đất hiếm xuất sang Nhật, nhưng có thể dùng các biện pháp hành chính, như trì hoãn cấp phép hoặc siết chặt thủ tục xuất khẩu”, Bonnie Glaser, Giám đốc Chương trình Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại Quỹ Marshall của Đức, đánh giá.

Tìm kiếm thêm sự ủng hộ

Thủ tướng Sanae Takaichi tham dự cuộc họp bàn về vấn đề Ukraine bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 tại Johannesburg ngày 22/11. Ảnh: Japantimes

Nếu căng thẳng kéo dài, Nhật Bản nhiều khả năng tìm kiếm sự ủng hộ rộng rãi hơn. Theo Chan, Tokyo sẽ trông đợi G7 lên tiếng hành động của Trung Quốc hoặc thúc đẩy giải pháp ngoại giao. Đồng thời, Nhật cũng sẽ tăng cường tiếp xúc trực tiếp với Bắc Kinh, bởi Tokyo vẫn rất thận trọng trong việc trả đũa.

Phó phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Tommy Pigott hôm 20/11 khẳng định cam kết bảo vệ Nhật Bản bao gồm quần đảo Senkaku do Tokyo quản lý nhưng Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền “không hề thay đổi”.

Dù vậy, nhiều câu hỏi vẫn tồn tại về mức độ đáng tin cậy của Mỹ trong vai trò đối tác an ninh dưới thời chính quyền Trump.

“Nếu tôi là lãnh đạo Nhật Bản hay Hàn Quốc, hẳn tôi sẽ cảm thấy ít yên tâm hơn về các cam kết an ninh của Mỹ lúc này”, Joe Mazur, chuyên gia cấp cao tại công ty tư vấn Trivium China, nói.

Ngoài Mỹ, Nhật Bản có khả năng tìm kiếm thêm sự ủng hộ từ các nước G7 trong căng thẳng Trung - Nhật. Ảnh: Reuters.

Cuộc đối đầu hiện tại cho thấy Nhật Bản cần giảm mạnh hơn nữa sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Theo nghị sĩ Hei Seki thuộc Đảng Đổi mới Nhật Bản, đồng minh trong liên minh cầm quyền của bà Takaichi, Bắc Kinh đang ngày càng sử dụng sức ép kinh tế để gây ảnh hưởng, không chỉ trong đất hiếm mà cả lĩnh vực du lịch.

Khách Trung Quốc vẫn là nguồn lực quan trọng đối với kinh tế Nhật. Tính đến tháng 10, Nhật Bản đã đón 8,2 triệu du khách Trung Quốc - nhóm đông nhất trong số khách quốc tế.

Ông Seki cho rằng kinh doanh với Trung Quốc sẽ ngày càng trở nên khó lường hơn.

“Cuối cùng, chúng ta chỉ có thể đi đến một kết luận: buộc phải chấp nhận một mức độ tách rời kinh tế nhất định”, ông nhấn mạnh.

Phương Linh

Nguồn Znews : https://znews.vn/trung-quoc-tang-suc-ep-nhat-ban-tim-them-diem-tua-voi-my-va-dong-minh-post1605241.html