Nhiều mô hình hay trong công tác xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc thiểu số

3 giờ trướcBài gốc

Ngày 6/12/2025, tại Hà Nội, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức Hội thảo "Giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm, tôn vinh điển hình tiên tiến trong công tác xóa mù chữ cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số".

Tham dự Hội thảo có đại diện lãnh đạo các Vụ, Cục, đơn vị trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo; đại diện các cơ quan phối hợp; đại diện lãnh đạo các Sở Giáo dục và Đào tạo có mô hình hiệu quả; các điển hình tiên tiến trong công tác xóa mù chữ cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số (giáo viên, cán bộ chiến sĩ, người có uy tín, học viên) được lựa chọn từ các địa phương.

Quang cảnh Hội thảo. Ảnh: Khánh Hòa.

Phát biểu khai mạc, ông Phạm Văn Trung - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Sự kiện, Văn phòng Bộ Giáo dục và Đào tạo chia sẻ, đầu tư phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó có nhiệm vụ xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc thiểu số, luôn được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã khẳng định sự cần thiết của việc ưu tiên đầu tư mạnh mẽ hơn cho giáo dục ở các vùng dân tộc thiểu số, biên giới, vùng sâu, vùng xa và các nhóm đối tượng chính sách.

Việc thể chế hóa chủ trương của Đảng được cụ thể hóa qua Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, đặt mục tiêu nâng cao nhận thức, trách nhiệm đối với công tác xóa mù chữ và nâng cao hiệu quả các nhiệm vụ đã được giao.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các địa phương đã triển khai nhiều giải pháp để duy trì hoạt động xóa mù chữ, tăng cường huy động người học và đẩy mạnh công tác tuyên truyền. Nhờ đó, các lớp học đặc biệt được mở ngay tại thôn, bản đã mang con chữ đến với hàng chục nghìn người dân, góp phần nâng cao dân trí và cải thiện chất lượng cuộc sống cho đồng bào.

Hội thảo "Giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm, tôn vinh điển hình tiên tiến trong công tác xóa mù chữ cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số" được tổ chức ngày hôm nay là một diễn đàn để cán bộ quản lý, giáo viên và các lực lượng đã phối hợp cùng nhau trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn trong thời gian qua. Đồng thời, giới thiệu những mô hình hay, cách làm hiệu quả, sáng tạo, cùng những tập thể và cá nhân tiêu biểu trong công tác xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Phạm Văn Trung - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Sự kiện, Văn phòng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Ảnh: Trần Hiệp.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Nguyễn Xuân Thủy - Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, trong giai đoạn 2021-2025, công tác xóa mù chữ đã đạt được những bước tiến quan trọng, tạo nền tảng vững chắc để hoàn thành các mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, quá trình triển khai còn nhiều thách thức về điều kiện địa lý, đặc điểm văn hóa và sinh kế của người dân.

Để công tác xóa mù chữ đạt hiệu quả bền vững, không thể chỉ dựa vào riêng ngành giáo dục. Việc huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị và cộng đồng là yếu tố quyết định, hình thành nên những mô hình hỗ trợ thiết thực tại cơ sở.

Thực tế cho thấy, khi tiếng nói của già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng được phát huy, việc vận động người dân tham gia học tập diễn ra dễ dàng và hiệu quả hơn nhiều so với phương thức hành chính đơn thuần. Điều này thể hiện rõ tại Nghệ An, đặc biệt tại các xã vùng biên, nơi cán bộ biên phòng và lực lượng kinh tế - quốc phòng đã đồng hành chặt chẽ với chính quyền địa phương trong việc tổ chức các lớp học xóa mù chữ.

Vấn đề quan trọng là phải vận dụng linh hoạt các phương pháp giáo dục. Chẳng hạn, dạy người lớn khác với dạy trẻ em; dạy đồng bào dân tộc thiểu số lại có những đặc điểm rất riêng. Nếu áp dụng máy móc, cứng nhắc sẽ khó đạt được kết quả như mong muốn.

Đáng chú ý, tại Gia Lai, lực lượng công an đã xây dựng mô hình lớp học dành cho phạm nhân, khuyến khích họ đọc sách sau giờ lao động để củng cố kỹ năng. Việc dạy chữ trong môi trường này không chỉ mang ý nghĩa bổ sung kiến thức, mà còn mở ra con đường hoàn lương, giúp phạm nhân có thêm hành trang tái hòa nhập cộng đồng. Đây cũng là minh chứng cho chính sách khoan hồng của Nhà nước, nhằm bảo đảm dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, mọi người đều có cơ hội tiếp cận giáo dục.

Ông Nguyễn Xuân Thủy - Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên, Bộ Giáo dục và Đào tạo. Ảnh: Trần Hiệp.

Theo ông Nguyễn Xuân Thủy, cách làm của tỉnh Lào Cai rất hay. Nhiều địa phương đã đưa giờ học vào khung sinh hoạt văn hóa cộng đồng, kết hợp giới thiệu các nét văn hóa như múa xòe, sinh hoạt hội hè… tạo nên không khí học tập gần gũi và hấp dẫn. Đặc biệt, việc sử dụng song ngữ trong dạy học là một giải pháp rất hiệu quả, giúp người học tự tin hơn, nhất là tại vùng dân tộc thiểu số.

Ngoài ra, thầy cô căn cứ vào chương trình giáo dục thường xuyên và các tài liệu hướng dẫn để linh hoạt biên soạn nội dung phù hợp, gần gũi nhất với đời sống. Ví dụ, dạy Toán thông qua một số tình huống quen thuộc như tính tiền khi đi chợ; dạy Tiếng Việt bằng cách luyện đọc những mẩu chuyện gắn với lao động, sản xuất; hay lồng ghép kiến thức trồng trọt, chăn nuôi để "học đi đôi với hành". Những cách làm giúp bà con dễ tiếp nhận, nhớ lâu và áp dụng được ngay vào cuộc sống hằng ngày.

Bên cạnh những điểm sáng, Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng chỉ ra những khó khăn còn tồn tại, hạn chế. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, nhiều học viên sau khi hoàn thành các lớp học xóa mù chữ nhưng không có môi trường sử dụng chữ viết thường xuyên. Ít đọc, ít viết, ít tham gia các hoạt động tại Trung tâm học tập cộng đồng khiến họ rất dễ quên kiến thức đã học. Trong khi đó, hiện chưa có một cơ chế hậu xóa mù chữ mang tính hệ thống và bài bản để duy trì, củng cố kỹ năng đọc viết cho người dân.

Thứ hai, chương trình học còn chưa thực sự phù hợp với thực tế. Ngoại trừ một số địa phương có sáng tạo cao như tỉnh Phú Thọ (tỉnh Hòa Bình cũ), tỉnh Lào Cai (tỉnh Yên Bái cũ), nhiều nơi giáo viên vẫn chỉ dạy theo sách giáo khoa phổ thông, chưa được điều chỉnh linh hoạt với đặc thù ngôn ngữ, văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Điều này khiến việc tiếp thu của người học gặp nhiều hạn chế.

Thứ ba, sự phối hợp giữa ngành Giáo dục với các tổ chức chính trị - xã hội (Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên...) ở cấp cơ sở (xã/phường) chưa thực chất, thiếu thường xuyên. Vai trò của Trung tâm học tập cộng đồng trong việc chủ trì, quản lý công tác xóa mù chữ tại địa phương còn mờ nhạt, hoạt động kém hiệu quả.

Cô Phu Minh Diệp - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Phúc Sơn (phường Cầu Thia, tỉnh Lào Cai) chia sẻ về công tác quản lý, tổ chức lớp học xóa mù chữ tại địa phương. Ảnh: Trần Hiệp.

Tại hội thảo, các đại biểu được nghe những câu chuyện chân thực từ các giáo viên trực tiếp dạy xóa mù chữ như cô Phu Minh Diệp (tỉnh Lào Cai), cô Bùi Thị Hồng Lâm (tỉnh Lâm Đồng), cô Liễu Thị Phương (tỉnh Lạng Sơn)… Những lớp học buổi tối nơi bản làng xa, nơi người lớn 40-60 tuổi lần đầu cầm bút, đã mang lại sự thay đổi rõ rệt như đọc được biển báo, ký được tên, làm được giấy tờ, tự tin hòa nhập.

Cô Bùi Thị Hồng Lâm - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Phúc Thọ II, xã Phúc Thọ Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng chia sẻ: Khi được giao nhiệm vụ, điều đầu tiên mà đơn vị xác định là phải khảo sát thật kỹ đối tượng học. Vì vậy, nhà trường đã cử hai giáo viên phối hợp cùng cán bộ thôn trực tiếp xuống từng bản, từng nhà. Cứ hai giáo viên đi cùng một cán bộ thôn, tạo thành nhóm ba người bám dân, bám địa bàn. Nhờ cách làm này, đơn vị đã khảo sát và vận động được những học viên đủ điều kiện tham gia lớp học.

Không ít học viên là lao động chính của gia đình, ban ngày bận lên nương, lo toan sinh kế, buổi tối mới có thể đến lớp. Dù điều kiện còn nhiều vất vả, tinh thần ham học đã giúp họ duy trì việc học đều đặn. Nắm bắt đặc thù đó, giáo viên chủ động điều chỉnh thời gian dạy học, sắp xếp lịch linh hoạt để phù hợp với nhịp sống và công việc của bà con.

Nhờ sự cố gắng của cả thầy và trò, sau thời gian học tập nghiêm túc, 100% học viên đã nắm được những kỹ năng cơ bản về đọc, viết và tính toán đơn giản. Quan trọng hơn, họ có thể vận dụng ngay vào cuộc sống hằng ngày, từ ký tên giấy tờ đến ghi chép, mua bán góp phần nâng cao dân trí và cải thiện chất lượng cuộc sống tại địa phương.

Cô Bùi Thị Hồng Lâm bày tỏ mong muốn trong thời gian tới, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng chính quyền địa phương tiếp tục quan tâm, hỗ trợ đội ngũ giáo viên giảng dạy xóa mù chữ, đặc biệt là các giáo viên trẻ có hệ số lương thấp. Bên cạnh đó, cần tăng cường bồi dưỡng cho cán bộ quản lý, cán bộ địa phương phụ trách lớp học và những người trực tiếp vận động học viên tham gia.

Các đại biểu tham gia, chia sẻ tại Hội thảo. Ảnh: Khánh Hòa.

Kết thúc hội thảo, ông Phạm Văn Trung - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Sự kiện, Văn phòng Bộ Giáo dục và Đào tạo bày tỏ, hội thảo hôm nay bắt đầu bằng chữ "M" là Mù chữ. Khi chữ M đầu tiên xuất hiện sẽ kéo theo chữ "M" tiếp theo là "Mặc cảm" vì khi không biết chữ sẽ có những mặc cảm, ngại giao tiếp, khó hòa nhập với cộng đồng.

Tuy nhiên, qua những câu chuyện thực tế được thầy cô chia sẻ, nhiều chữ M khác cũng hiện lên rõ ràng. Đó là chữ "M" của "Mong muốn" được học, được biết chữ và thay đổi cuộc sống của các học viên. Đó còn là chữ "M" của sự "Miệt mài", thể hiện ở sự tận tụy của thầy cô vượt đường xa đến bản làng, cũng như tinh thần kiên trì của học viên sau một ngày lao động vẫn đến lớp.

Một chữ "M" nữa được thấy rõ là "Mạnh mẽ", sự mạnh mẽ đến từ các cấp cơ sở, lãnh đạo sở, thầy cô, học viên, bộ đội biên phòng và tất cả những người đang tham gia công tác học tập suốt đời. Chính sức mạnh đó đã giúp hành trình xóa mù chữ tiếp tục và không bỏ dở giữa chừng.

Và nếu mở đầu bằng chữ "M" của "Mù chữ", hội thảo hôm nay sẽ khép lại với chữ "M" của "Mầm sáng" - mầm sáng của tri thức, cơ hội và sự tự tin mà con chữ mang đến cho mỗi người dân.