Nhớ thời đồng bạc xé đôi

6 giờ trướcBài gốc

Tiêu tín phiếu, chống Sài Lang

Cụ Đoàn Đốc nhớ lại, sau ngày Nam bộ kháng chiến, gần 1 năm sau thì tờ tiền Tín phiếu được in tại tỉnh Quảng Ngãi bắt đầu đưa vào lưu hành. Việt Minh vận động người dân bỏ tiền Đông Dương của Pháp, bỏ tiền của triều đình nhà Nguyễn vì vua Bảo Đại đã thoái vị và giao ấn kiếm cho Việt Minh từ năm 1945.

Để Tín phiếu trở thành tiền tệ và có giá trị, có một bài hát được phổ biến rộng rãi, trong đó có câu: “Tiêu tiền Tín phiếu là tiêu bạc Việt Nam. Tiêu tiền Tín phiếu ta chống quân Sài Lang, là lá la, là lá la…”.

Ngày 23/9/1945 thực dân Pháp quay lại xâm lược, toàn dân Nam bộ đứng lên kháng chiến với vũ khí thô sơ, trong đó chiếm tới 60% là gậy gộc, tầm vông, giáo mác. Các lực lượng vũ trang dần dần rút khỏi nội đô Sài Gòn Chợ Lớn về Đồng Tháp Mười, rừng U Minh, Tây Ninh. Thời điểm đó, cả nước có 2 vùng tự do, đó là chiến khu Việt Bắc và 3 tỉnh thuộc Liên khu V (Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên).

Đài Phát thanh Tiếng nói Nam bộ được đưa về đặt cạnh sông Trà Khúc ở Quảng Ngãi để phát sóng vào Nam bộ. Vì điều kiện an toàn hơn các vùng khác, vì vậy xưởng in Tín phiếu cũng được đặt tại tỉnh Quảng Ngãi.

Cụ Nguyễn Thị Ngọc Anh (phải) và cụ Đặng Thị Trúc từng sử dụng Tín phiếu. Ảnh: Lê Văn Chương

Cụ Đoàn Đốc nhớ lại, vài năm trước đó, người dân địa phương đi làm ăn xa trở về thường mang theo các loại thuốc mua trên đường dOrmay Sài Gòn, hoặc thuốc lá Nationales, hoặc kể chuyện xe Delage, cuộc sống phồn thịnh ở xứ Đồng Nai.

Nhưng từ khi Pháp quay trở lại đánh chiếm Nam bộ ngày 23/9/1945, vùng đất Quảng Ngãi và một số tỉnh thuộc Liên khu 5 bắt đầu rơi vào thế bị bao vây 3 mặt. Vì vậy Việt Minh canh phòng rất cẩn mật, từ biển lên rừng đều sẵn sàng đánh Pháp đổ bộ.

Tờ Tín phiếu ở Quảng Ngãi được in kích thước như tờ tiền phổ thông, một mặt tờ Tín phiếu có in hình Cụ Hồ, người nông dân trên cánh đồng, trên nền tờ Tín phiếu có in chữ ký của ông Phạm Văn Đồng, Đại diện Chính phủ Trung ương tại Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Trung bộ, và chữ ký của ông Nguyễn Duy Trinh, Đại diện Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Trung bộ (trụ sở tại Quảng Ngãi).

Cụ Nguyễn Thị Ngọc Anh, sinh năm 1939, quê ở thị trấn Chợ Chùa, nay là xã Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi vẫn còn nhớ, tiền Tín phiếu được in trên giấy có chất liệu dễ bị hút nước gây rã giấy, vì vậy những người mang theo tiền Tín phiếu lo nhất là gặp lúc trời mưa. Vì chỉ cần tờ tiền bị ướt thì sẽ trôi hết chữ và hình ảnh.

Cụ Trương Vui, 101 tuổi ở phường Cẩm Thành, tỉnh Quảng Ngãi kể, năm 1947 Việt Minh từng xét xử công khai một người dân vì có tài hội họa, tự vẽ được tờ tiền Tín phiếu để đưa ra thị trường lưu thông.

Xé toạc tờ bạc

Trong tài liệu Nam bộ kháng chiến có đề cập tới việc thực dân Pháp khi bị Nhật thế chân, sau đó quay trở lại để tái chiếm Việt Nam, Pháp đã đánh vào tiền tệ để gây khó khăn cho Việt Minh. Chủ các ngân hàng không ký chi tiền mặt từ các nguồn ủng hộ kháng chiến.

Ngày 17/11/1945, Cao ủy Pháp là Đácgiăngliơ tuyên bố vô giá trị tất cả tờ tiền Đông Dương có mệnh giá 500 đồng và những tờ tiền được in trước ngày 9/3/1945 thì phải đổi tiền, thời hạn 7 ngày, giá trị quy đổi chỉ còn 70%. Trước tình hình trên, Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam bộ đã thông báo, người dân có thể xé đôi tờ tiền Đông Dương in từ ngày 9/3/1945 đến ngày 23/9/1945 khi lưu hành.

Mỗi nửa tờ bạc sẽ có đóng dấu của Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam bộ và được giữ nguyên giá trị. Những tờ tiền bị xé này tạm thời được lưu hành cả vùng tự do và len lỏi tới vùng bị tạm chiếm.

Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam bộ phát động các khẩu hiệu: “Hãy tấn công trên mặt trận tiền tệ, cảnh giác với đồng tiền của Pháp, cảnh giác với những tờ giấy bạc Đông Dương; Hạn chế mua bán bằng những đồng giấy bạc ma; Hãy giữ lấy hàng hóa của mình hơn là giữ những đồng tiền đó”.

Khuôn in Tín phiếu bằng đồng được công nhận là Bảo vật quốc gia Ảnh: Lê Văn Chương

Đến ngày 6/3/1946, Việt Nam đã ký được Hiệp định sơ bộ với Pháp, trong đó Pháp công nhận Việt Nam là một quốc gia tự do, có chính phủ riêng, nghị viện riêng, quân đội và tài chính riêng, Việt Nam nằm trong khối Liên bang Đông Dương và Liên hiệp Pháp.

Ngày 18/7/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 231/SL cho phép phát hành Tín phiếu tại Nam Trung bộ với tổng giá trị không quá 100 triệu đồng được chia thành 7 loại: 1 đồng, 5 đồng, 10 đồng, 20 đồng, 50 đồng, 100 đồng và 500 đồng. Xưởng in tín phiếu di chuyển nhiều vị trí, từ đồng bằng lên miền núi của tỉnh Quảng Ngãi.

Cụ Nguyễn Thị Ngọc Anh nhớ lại, người dân đón nhận tín phiếu đưa vào mua bán hàng nông sản, nhưng rồi theo thời gian tờ tín phiếu mất giá nên giá mua 1 con gà bị tăng lên gấp 2-3 lần.

Tín phiếu thành kỷ vật

Cụ bà Đoàn Thị Sơ từng mất trắng 70.000 đồng tiền Tín phiếu Ảnh: Lê Văn Chương

Cụ Võ Duy Long, 100 tuổi, quê ở thị trấn Chợ Chùa là một nhân chứng từng tham gia in ấn tiền Tín phiếu tại Quảng Ngãi từ năm 1947. Cụ Long cho biết, những người làm việc tại xưởng in Tín phiếu không được hưởng lương, chỉ nhận được trợ cấp bằng chính Tín phiếu.

Mỗi khi nhận phụ cấp, mọi người đều phải ký vào sổ có in thứ tự sê-ri Tín phiếu. Thời gian đầu, xưởng in tiền tín phiếu đặt tại vùng đồng bằng ven sông Trà Khúc nên bị máy bay Pháp tấn công. Sau đó 6 chiếc máy in tiền Tín phiếu được chuyển lên miền núi để giữ bí mật.

Năm 2024, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký quyết định công nhận 29 bảo vật quốc gia, trong đó có khuôn in tiền Tín phiếu bằng đồng đang lưu giữ tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi. Nhà thiết kế từng vẽ tiền Tín phiếu là họa sĩ Hoàng Kiệt, thợ điêu khắc khuôn đồng là ông Văn Hồ ở Đà Nẵng.

Cụ Đoàn Thị Sơ, 95 tuổi, hiện ở xã Vạn Tường, tỉnh Quảng Ngãi kể lại, sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954, chính quyền Ngô Đình Diệm vào tiếp quản và lực lượng cách mạng tập kết ra miền Bắc, đồng tiền Tín phiếu bắt đầu hết giá trị sử dụng. Chính quyền Ngô Đình Diệm lúc đó quy tội ai trữ tiền tín phiếu sẽ bị bỏ tù.

Tuy nhiên người dân vẫn cất giấu một ít tiền, vì trên tờ tiền có in hình Bác Hồ. Cụ Sơ từng sử dụng tiền Tín phiếu để lưu trữ, làm tài sản để dành. Cụ buộc 70.000 đồng tiền dưới mái tranh, nhưng một trận hỏa hoạn đã cháy sạch, khiến cụ tiếc nuối đến tận bây giờ.

Năm 2015, ông Lâm Dũ Xênh, nhà sưu tập cổ vật đã hiến tặng 30 tờ tiền Tín phiếu cho Nhà lưu niệm cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng ở xã Đức Tân, nay là xã Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Những tờ Tín phiếu này đều bị bạc màu, giấy bị sờn từng lớp...

Lê Văn Chương

Nguồn Tiền Phong : https://tienphong.vn/nho-thoi-dong-bac-xe-doi-post1773632.tpo