Những băn khoăn về cơ quan giải quyết tranh chấp trong Trung tâm tài chính quốc tế TP Hồ Chí Minh

7 giờ trướcBài gốc

Những khoảng trống trong định vị Tòa án chuyên biệt

Theo Nghị quyết 222/2025-QH15, trong HCM-IFC sẽ có Tòa án chuyên biệt được thành lập theo quy định của Luật Tổ chức TAND. Điều 4 Luật Tổ chức TAND 2024 sửa đổi 2025 quy định thẩm quyền của TAND Tối cao về việc thành lập Tòa án chuyên biệt. Điều 62 Luật này quy định: “Nhiệm vụ, quyền hạn, trình tự, thủ tục tố tụng giải quyết tranh chấp; tiếng nói, chữ viết dùng trong tố tụng, việc áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt; Thẩm phán giải quyết tranh chấp và các nội dung khác có liên quan đến tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt do Quốc hội quy định”.

Dễ dàng nhận thấy rằng, việc thành lập và vận hành Tòa án chuyên biệt trong HCM-IFC sẽ gặp không ít khó khăn nếu không tìm cách xử lý những thách thức dưới đây:

Thứ nhất, Nghị quyết 222/2025-QH15 chưa định nghĩa thế nào là Tòa án chuyên biệt. Luật Tổ chức TAND 2024 sửa đổi 2025 cũng không định nghĩa thế nào là Tòa án chuyên biệt cũng như chưa quy định chức năng, phạm vi thẩm quyền của Tòa án chuyên biệt. Để hỗ trợ việc giải quyết tranh chấp phát sinh ở Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT), một số quốc gia thành lập tòa án tài chính, xác định rõ ràng các tranh chấp thuộc thẩm quyền của tòa án này.

Thứ hai, hiện tại, trong hệ thống tòa án của Việt Nam đã có các tòa chuyên trách với thẩm quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh trong lĩnh vực/các lĩnh vực cụ thể như tòa lao động, tòa dân sự, tòa kinh tế, tòa hôn nhân gia đình. Vấn đề đặt ra là sẽ xác định như thế nào thẩm quyền của các tòa chuyên trách như tòa kinh tế trong tương quan với Tòa án chuyên biệt liên quan đến các tranh chấp từ giao dịch chứng khoán, giao dịch tài chính, trái phiếu và các sản phẩm tài chính khác. Ở một số nước, cơ quan giải quyết tranh chấp tài chính, thẩm quyền và phạm vi của nó được quy định cụ thể.

Chẳng hạn, tòa án tài chính Thượng Hải được thành lập để cung cấp dịch vụ giải quyết tranh chấp tài chính quy định rất rõ thẩm quyền của tòa án này. Tòa án Tài chính Thượng Hải có thẩm quyền xét xử như TAND trung cấp sơ thẩm tại Thượng Hải đối với các vụ án dân sự và thương mại tài chính (bao gồm chứng khoán, hợp đồng tương lai và tín thác), tranh chấp phá sản mà các tổ chức tài chính là bên nợ, và các vụ án hành chính tài chính mà cơ quan quản lý tài chính là bị đơn. Tranh chấp được xác định thuộc thẩm quyền của tòa án tài chính dựa trên tiêu chí một bên trong tranh chấp là bên nợ hoặc cơ quan tài quản lý tài chính là bị đơn.

Tài phán trọng tài có thể được xem là nền tảng để giải quyết các tranh chấp thương mại thông thường hay tranh chấp tài chính

Để xác định và luật hóa thẩm quyền của Tòa án chuyên biệt, cần có những nghiên cứu tổng thể các luật chuyên ngành có liên quan đến tài chính, thị trường tài chính, thị trường vốn, chứng khoán, bảo hiểm, đầu tư, công nghệ tài chính… hiện đang có hiệu lực. Các quốc gia chuyển đổi như Liên bang Nga, Trung Quốc, Kazachxtan cần một hay vài thập kỷ để hoàn thiện những lĩnh vực pháp luật này để thành lập TTTCQT. Việt Nam chủ trương tăng tốc là cần thiết song cần loại trừ các xung đột thẩm quyền của Tòa án chuyên biệt.

Thứ ba, bên cạnh đó, việc thành lập Tòa án chuyên biệt thuộc HCM-IFC đòi hỏi xử lý chuẩn xác cấu trúc tổ chức hệ thống tòa án. Phải khẳng định rằng, HCM-IFC không phải là một đơn vị hành chính lãnh thổ. HCM-IFC cũng không phải là cấp toàn án trong hệ thống tòa án tòa án khu vực, tòa án tỉnh. Điều này đòi hỏi phải xác định rõ vị trí của Tòa án chuyên biệt. Nếu như các tòa chuyên trách được thành lập ở tòa án các cấp, được gắn với thẩm quyền chung của tòa án các cấp thì vị trí của Tòa án chuyên biệt ở HCM-IFC cần được xác định rõ.

Thứ tư, một hàm ý khác về Tòa án chuyên biệt ở HCM-IFC là mối quan hệ tố tụng. Định hướng về tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt trong Nghị quyết 222/2025-QH15 không đủ để xác định nền tảng cốt lõi cho hoạt động tố tụng của Tòa án chuyên biệt trong HCM-IFC. Vì vậy, bên cạnh xác định rõ vị trí của Tòa án chuyên biệt ở HCM-IFC là việc cần sửa đổi pháp luật tố tụng hiện hành để xác định rõ quan hệ tố tụng trong Tòa án chuyên biệt này…

Một số hàm ý liên quan Trung tâm trọng tài quốc tế

Khoản 7 Điều 3 Nghị quyết 222/2025-QH15 nêu: Trung tâm trọng tài quốc tế (TTTTQT) là tổ chức trọng tài độc lập thuộc TTTCQT, cung cấp dịch vụ giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hòa giải thương mại cho các bên liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh tại TTTCQT theo quy tắc và quy định do TTTTQT ban hành. Điều 9 Nghị quyết 222/2025-QH15 quy định: TTTTQT thuộc TTTCQT, được thành lập theo quy định tại Luật Trọng tài thương mại 2010, có thẩm quyền giải quyết tranh chấp theo thỏa thuận của các bên tranh chấp, trừ các tranh chấp có liên quan đến việc thực hiện quyền lực của Nhà nước…

Tôi cho rằng, những quy định về TTTTQT trong Nghị quyết 222/2025-QH15 chưa thực sự phù hợp với những đòi hỏi mà thị trường tài chính quốc tế cũng như thị trường tài chính quốc gia đặt ra. Dưới đây là một số hàm ý cần được cân nhắc trong việc ban hành các văn bản pháp luật về thành lập và hoạt động HCM-IFC liên quan đến tài phán trọng tài.

Cũng giống như khi quy định vị trí của Tòa án chuyên biệt, việc định vị TTTTQT “thuộc” HCM-IFC gây sự mơ hồ về địa vị của nó. Địa vị pháp lý, thẩm quyền của TTTTQT đặt ra những câu hỏi cả về lý thuyết lẫn thực tiễn. Những lỗ hổng trong luật pháp trọng tài hiện hành, sự thiếu hụt các thủ tục pháp lý cơ bản sẽ xảy ra nếu TTTTQT thuộc HCM-IFC chỉ thành lập theo Luật Trọng tài thương mại 2010 mà không hoạt động theo thẩm quyền, theo trình tự tố tụng trọng tài quy định; cũng như pháp luật tố tụng hiện hành sẽ khiến TTTTQT rất khó hoạt động chứ chưa nói đến hoạt động hiệu quả.

Thứ hai, tài phán trọng tài hiện được đang được nhiều Trung tâm trọng tài trong nước và quốc tế thực hiện dựa trên những nguyên tắc cơ bản được tập hợp trong Luật mẫu UNCITRAL về trọng tài thương mại. Luật Trọng tài Thương mại 2010 đã tiếp nhận về cơ bản các nguyên tắc, các quy định của Luật Mẫu UNCITRAl. Điều cần được chú ý trong xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp tài chính bằng trọng tài chính là hoàn thiện pháp luật về tài phán trọng tài, tạo nền tảng thống nhất cho tài phán trọng tài để giải quyết các tranh chấp thương mại thông thường hay tranh chấp tài chính. Không thể tạo ra hai nền tảng khác nhau cho tài phán trọng tài, cụ thể tài phán áp dụng đối tranh chấp do TTTTQT thuộc HCM-IFC giải quyết và tài phán áp dụng đối với tranh chấp do các trung tâm trọng tài khác giải quyết. Các quy định trong Nghị quyết 222/2025-QH15 cho phép các bên từ chối quyền yêu cầu tòa án hủy phán quyết trọng tài đang cho thấy dấu hiệu của xu hướng này.

GS.TS Lê Hồng Hạnh - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam

Cuối cùng, TTTCQT thuộc HCM-IFC sẽ được thành lập như thế nào, ai quản lý trung tâm này và quản lý những hoạt động nào rất cần được làm rõ trong quá trình thể chế hóa Nghị quyết 222/2025-QH15 thành các quy định pháp luật cụ thể điều chỉnh việc thành lập TTTTQT này. Một số quy định trong Dự thảo Nghị định về thành lập HCM-IFC cho thấy cách tiếp cận chưa thực sự phù hợp đối với cơ chế quản lý TTTTQT thuộc HCM-IFC. Hy vọng là các bất cập bắt nguồn từ cách tiếp cận này trong Dự thảo Nghị định sẽ được loại bỏ.

GS.TS Lê Hồng Hạnh - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam

Nguồn Pháp Luật VN : https://baophapluat.vn/nhung-ban-khoan-ve-co-quan-giai-quyet-tranh-chap-trong-trung-tam-tai-chinh-quoc-te-tp-ho-chi-minh.html