Những bức ảnh quý giá về Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX

2 giờ trướcBài gốc

Photo Hanoi ’25:

Ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu- Quốc Tử Giám

rong chuỗi hoạt động triển lãm đa dạng của Photo Hanoi ’25, triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” được đông đảo người xem đón đợi. Những bức ảnh của nhiếp ảnh gia André Salles – ghi lại kỳ thi Hương năm 1897 tại Nam Định – được triển lãm trong một không gian bằng tre độc đáo, lấy cảm hứng từ chính kiến trúc của các trường thi xưa.

Thi Hương là phần cốt lõi trong hệ thống khoa cử Nho học. Khoa Đinh Dậu 1897 diễn ra trong bối cảnh nền Nho giáo nước nhà đang dần suy thoái và bị thay thế bởi chữ Quốc ngữ. Những bức ảnh trưng bày là tư liệu hiếm hoi còn lưu giữ được, truyền tải chân thực không khí trang nghiêm nhưng cũng đầy náo nhiệt của trường thi xưa.

Phát biểu tại lễ khai mạc, ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu- Quốc Tử Giám cho biết, triển lãm mang đến cho công chúng cơ hội chiêm ngưỡng những bức ảnh rất thú vị, một góc nhìn sống động về giáo dục khoa bảng Việt Nam cuối thế kỷ XIX tại Văn Miếu- Quốc Tử Giám - Trường Quốc học đầu tiên, nơi hun đúc các giá trị của đạo học Việt Nam.

Cuộc triển lãm Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX trong khuôn khổ các hoạt động của Photo Hanoi’25 mang đến cho công chúng một sự hào hứng với một cảnh quan mới, khi lần đầu tiên một triển lãm được đưa ra ngoài hàng rào của di tích Văn Miếu- Quốc Tử Giám, để mọi người được tiếp cận gần nhất với các bức ảnh quý giá này.

“Hy vọng triển lãm là cảm hứng, nuôi dưỡng tinh thần về giá trị của sự học, sự kết nối những giá trị tiêu biểu của Đạo Học Việt Nam: tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo và trọng dụng nhân tài, với bốn trụ cột giáo dục của UNESCO: học để biết, học để làm, học để hoàn thiện bản thân mình, học để cùng chung sống”, ông Lê Xuân Kiêu nhấn mạnh.

Eric Soulier, Tham tán văn hóa của Đại sứ quán Pháp

Ông Eric Soulier, Tham tán văn hóa của Đại sứ quán Pháp kiêm Giám đốc Viện Pháp Việt Nam bày tỏ, triển lãm nằm dọc theo khuôn viên Văn Miếu- Quốc Tử Giám là một biểu tượng mạnh mẽ cho sự giao thoa giữa địa điểm và các triển lãm của Photo Hanoi ’25 . Các tác phẩm được trưng bày trong một không gian tre, lấy cảm hứng từ kiến trúc của các trường thi xưa, doc theo những bức tường của Văn Miếu- biểu tượng Nho giáo nhưng cũng là di tích văn hóa lịch sử của kinh đô Thăng Long xưa.

Firmin-André Salles (1860–1929) là một nhiếp ảnh gia người Pháp, từng làm việc tại Việt Nam, Lào và Campuchia từ năm 1896 đến 1898. Với kỹ thuật nhiếp ảnh bảng khô, ông đã ghi lại những hình ảnh có độ sắc nét và chi tiết vượt trội, mang đến một góc nhìn sống động về đời sống, cảnh quan, và các sự kiện văn hóa ở Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX.

“Ngoài việc làm nổi bật bộ sưu tập ảnh quý hiếm này, triển lãm còn đặt câu hỏi về vai trò của nhiếp ảnh trong cách chúng ta nhìn nhận lịch sử và làm sáng tỏ các thực hành thị giác và giáo dục của thời kỳ phong kiến”, Eric Soulier nhận định.

Ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Hà Nội

Ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Hà Nội cũng bày tỏ, thông qua bộ ảnh của Firmin-André Salles, triển lãm đưa chúng ta trở về năm 1897, tới kỳ thi Hương cuối cùng tại Nam Định. Những hình ảnh này ghi lại một thế giới vừa nghiêm cẩn vừa sôi động: hàng hàng lớp lớp sĩ tử từ nghiên mực, bút, dưới mái nhà tranh- một xã hội đang trên ngưỡng chuyển đổi. Chúng nhắc nhở chúng ta về vai trò sâu sắc của ngành giáo dục và tri thức trong việc hình thành bản sắc Việt.

“Việc mở triển lãm ngay tại Văn Miếu- Quốc Tử Giám, nơi từng là trung tâm học vấn của triều đình rất ý nghĩa. Hôm nay, nơi này vẫn giữ vai trò biểu tượng của việc học, và cũng là nơi giao thoa giữa di sản, nghệ thuật và suy tưởng”, theo ông Jonathan Wallace Baker.

Ông Jonathan Wallace Baker cũng cho hay, tại UNESCO, sáng tạo được tin rằng là một trong những con đường mạnh mẽ nhất để kết nối di sản với tương lai. Triển lãm này hiện thực hóa ý tưởng ấy bằng cách cho phép lịch sử được kể qua ống kính nhiếp ảnh; không chỉ những gì đã thấy, mà còn là cách con người từng nghĩ, từng mơ và từng chuyển mình.

Chia sẻ về không gian trưng bày kiến trúc tre trong triển lãm, KTS Nguyễn Mạnh Tuấn chia sẻ, công trình này không chỉ là một thiết kế kiến trúc, mà là một cuộc đối thoại - giữa hình ảnh và không gian, quá khứ và hiện tại, ánh sáng và vật liệu. “Khi chiêm ngưỡng những bức ảnh của nhiếp ảnh gia Firmin-André Salles, chúng tôi bị cuốn hút không chỉ bởi giá trị tư liệu quý báu mà còn bởi tinh thần của không gian trường thi được ông ghi lại: những hàng lều tre, mái nứa, ánh sáng tự nhiên, và nhịp sống giản dị mà trang nghiêm của sĩ tử xưa.

Chính từ cảm hứng ấy, cấu trúc tre được hình thành. Chúng tôi muốn khơi lại cảm giác vật chất của tre — một chất liệu gần gũi, mộc mạc nhưng chứa đựng chiều sâu văn hóa — qua một ngôn ngữ kiến trúc đương đại. Không gian được tổ chức tối giản, tinh tế, để ánh sáng và nhiếp ảnh trở thành trung tâm, còn tre như một nền tảng tĩnh lặng nâng đỡ ký ức”, KTS Nguyễn Mạnh Tuấn nói.

Cấu trúc tre không cạnh tranh với ảnh, mà phản chiếu chúng: tre trong ảnh – ảnh trong tre. Giữa hai lớp thời gian ấy, người xem như bước vào một trường thi tưởng tượng, nơi mỗi bước chân là một cuộc trở về, và mỗi tia sáng là một đường nối giữa nghệ thuật, ký ức và tri thức.

Nhờ thế, không gian này giúp người xem cảm nhận rõ hơn tinh thần của kỳ thi Hương cuối thế kỷ 19, đồng thời mở ra một góc nhìn mới về mối quan hệ giữa kiến trúc, nhiếp ảnh và lịch sử – ba yếu tố cùng lưu giữ, chuyển hóa và tái hiện ký ức của con người Việt Nam qua các thế kỷ.

Giám tuyển Mai Nguyên Anh cho biết, những bức ảnh được trưng bày này lần đầu tiên được giới thiệu ở độ phân giải gốc. Triển lãm không chỉ dừng lại ở nhiếp ảnh, mà còn mở ra những khía cạnh, những bài học lịch sử và văn hóa quý báu về một thời kỳ mấp mé chuyển giao giữa hai thế kỷ đầy biến động — mà ảnh hưởng của nó còn kéo dài tới tận ngày nay.

“Tôi hi vọng công chúng khi đi xem triển lãm đừng chỉ coi chúng như tấm ảnh đẹp mà hãy cân nhắc tìm hiểu thêm về văn hóa và lịch sử gắn kết với những bức ảnh này”, giám tuyển Mai Nguyên Anh bộc bạch.

Để làm phong phú thêm triển lãm, BTC kết hợp với chuyên gia văn hóa địa phương nhằm hoàn thiện góc nhìn về kỳ thi Hương và các nhân vật trong ảnh. Triển lãm ngoài trưng bày kho ảnh quý giá, còn khơi gợi đối thoại về vai trò nhiếp ảnh trong nhận thức lịch sử, đồng thời hi vọng mang đến kiến thức bổ ích về kỹ thuật chụp ảnh và hệ thống giáo dục – thi cử thời phong kiến cho công chúng.

Triển lãm kéo dài đến 30/11/2025.