Những bước đi làm rung chuyển thể chế Mỹ

2 giờ trướcBài gốc

Những động thái ấy không chỉ làm thị trường tài chính chao đảo, mà còn thách thức tận gốc nguyên tắc tam quyền phân lập - nền tảng của thể chế dân chủ Mỹ hơn hai thế kỷ qua.

Tổng thống Donald Trump đang quyết tâm định hình lại bộ máy quyền lực theo cách chưa từng có tiền lệ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 25/8 (giờ địa phương) tuyên bố sa thải Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), bà Lisa Cook, viện dẫn cáo buộc bà có sai phạm liên quan hồ sơ thế chấp. Thông tin này ngay lập tức khiến dư luận chính trị và tài chính toàn cầu chấn động. Vấn đề ở chỗ, theo luật, Tổng thống Mỹ không có thẩm quyền cách chức một Thống đốc Fed, vốn được bổ nhiệm cho nhiệm kỳ dài và hoạt động độc lập để đảm bảo tính khách quan trong điều hành chính sách tiền tệ.

Chỉ riêng phát ngôn này đã khiến giới tài chính thế giới bàng hoàng, thị trường dao động mạnh và trên hết, đặt ra câu hỏi lớn: Liệu Nhà Trắng đang đi xa tới đâu trong việc can thiệp vào các định chế độc lập – vốn được coi là “xương sống” của nền dân chủ Mỹ?

Trong khi tranh cãi về Fed chưa kịp lắng xuống, Tổng thống Donald Trump lại tiếp tục tung ra những quyết sách gây tranh cãi khác. Ông đề xuất đổi tên Bộ Quốc phòng thành “Bộ Chiến tranh”, hủy bỏ dự án điện gió ngoài khơi Maryland–Delaware, đồng thời phát động nhiều động thái hành chính và pháp lý cứng rắn, từ nhập cư cho tới bầu cử. Nhìn riêng rẽ, đây có thể được xem là những bước đi rời rạc. Nhưng đặt trong tổng thể, chúng tạo thành bức tranh rõ ràng: một mô hình cầm quyền tập trung cao độ vào ý chí của tổng thống, thách thức nguyên tắc tam quyền phân lập đã tồn tại suốt hơn hai thế kỷ.

Fed từ lâu vẫn được xem là “người gác cổng” của nền kinh tế Mỹ, với quyền điều chỉnh lãi suất, kiểm soát lạm phát và ổn định hệ thống tài chính. Tính độc lập của Fed chính là chìa khóa để chính sách tiền tệ không bị chi phối bởi những toan tính chính trị ngắn hạn. Do đó, tuyên bố sa thải Thống đốc Lisa Cook đã ngay lập tức làm giới đầu tư quốc tế hoảng loạn. Cổ phiếu châu Á lẫn châu Âu giảm điểm, lợi suất trái phiếu Mỹ biến động mạnh. Khả năng Fed sẽ phải cắt lãi suất trong tháng 9 được thị trường định giá tới hơn 80%, nhưng không phải vì triển vọng kinh tế, mà bởi lo ngại Fed có thể bị buộc phải nhượng bộ áp lực chính trị.

Điều đáng chú ý là bà Lisa Cook, một nhà kinh tế uy tín, còn tới năm 2038 mới kết thúc nhiệm kỳ. Bản thân bà tuyên bố vẫn tiếp tục công việc như thường lệ, coi phát biểu của Tổng thống Donald Trump là “phi pháp”. Sự giằng co này tạo nên tình huống chưa từng có: một bên là ý chí của Nhà Trắng, bên kia là pháp lý và thông lệ thể chế. Trong ngắn hạn, tranh cãi này có thể khiến chính sách kinh tế Mỹ mất đi sự nhất quán, còn trong dài hạn, nó đe dọa uy tín của đồng USD và sức hấp dẫn của thị trường Mỹ. Khi nhà đầu tư bắt đầu nghi ngờ liệu luật chơi có thể bị thay đổi chỉ bằng một dòng tweet từ tổng thống, niềm tin vốn được gây dựng hàng thập kỷ có nguy cơ lung lay.

Song song với cú sốc Fed, hàng loạt quyết định khác của Tổng thống Donald Trump càng cho thấy xu hướng tập trung quyền lực. Ý tưởng đổi tên Bộ Quốc phòng thành “Bộ Chiến tranh” không đơn thuần là một chi tiết ngôn ngữ, mà phản ánh một tư duy: nước Mỹ cần phô trương sức mạnh quân sự thay vì chỉ mang tính phòng thủ. Đây là sự thay đổi thông điệp chiến lược, có thể tác động tới quan hệ quốc tế, bởi nó gửi đi tín hiệu rằng Washington đang sẵn sàng lựa chọn cách tiếp cận đối đầu hơn là kiềm chế. Trong lĩnh vực năng lượng, việc hủy dự án điện gió ngoài khơi cũng không chỉ là một quyết định kinh tế. Nó cho thấy sự kiên quyết đảo ngược những chính sách xanh của người tiền nhiệm, đồng thời ưu tiên lợi ích ngắn hạn của ngành năng lượng hóa thạch.

Ở khía cạnh pháp lý và xã hội, việc Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan (ICE) bị cuốn vào những vụ trục xuất sai, cùng với loạt tranh chấp pháp lý về bản đồ bầu cử ở California, càng củng cố hình ảnh một chính quyền sẵn sàng đẩy tới giới hạn của luật pháp để đạt được mục tiêu chính trị. Những động thái này cho thấy một logic nhất quán: Nhà Trắng dưới thời Tổng thống Donald Trump không ngần ngại thách thức các chuẩn mực đã định hình nền dân chủ Mỹ. Nếu Fed, Bộ Quốc phòng, hay thậm chí các chính sách năng lượng, môi trường đều có thể bị tái định nghĩa bởi ý chí tổng thống, thì hệ thống kiềm chế – đối trọng vốn được ca ngợi như “linh hồn” của chính trị Mỹ đang đứng trước nguy cơ bị xói mòn.

Đây không phải lần đầu tiên trong lịch sử Mỹ một tổng thống tìm cách can thiệp vào các định chế độc lập. Thế kỷ XIX, Tổng thống Andrew Jackson từng nổi tiếng với cuộc chiến chống lại Ngân hàng Quốc gia. Thập niên 1930, Franklin D. Roosevelt từng tìm cách “nhồi thêm thẩm phán” để mở rộng Tòa án Tối cao, gây tranh cãi nảy lửa. Thập niên 1970, Richard Nixon đã bị buộc từ chức sau vụ Watergate, một phần vì lạm quyền và tìm cách bịt miệng công lý. Điểm khác biệt là bối cảnh hiện nay phức tạp hơn nhiều. Mỹ không chỉ đối mặt với thách thức kinh tế sau đại dịch, mà còn phải duy trì vị thế trước sự trỗi dậy của Trung Quốc, căng thẳng với Nga và một châu Âu đang ngày càng tự chủ. Trong tình thế ấy, một tổng thống theo mô hình “mạnh tay” có thể tạo ra sự quyết đoán, nhưng cũng đồng thời gieo rắc bất ổn, bởi nó phá vỡ cam kết ổn định vốn là điều các đồng minh và nhà đầu tư mong chờ ở Washington.

Hệ quả của những động thái này không chỉ dừng lại trong nước Mỹ. Với châu Âu, việc Tổng thống Donald Trump tiếp tục đe dọa áp thuế với các quốc gia áp dụng thuế kỹ thuật số làm gia tăng căng thẳng thương mại xuyên Đại Tây Dương. Với châu Á, biến động chính sách tài chính Mỹ tác động trực tiếp tới tỷ giá, lãi suất và dòng vốn. Với thế giới, hình ảnh một nước Mỹ ngày càng khó lường đang hiện hữu rõ ràng: hôm nay tuyên bố sa thải một quan chức Fed, ngày mai có thể là rút khỏi một hiệp ước quốc tế hoặc áp đặt một sắc thuế toàn cầu mới. Trong một hệ thống toàn cầu vốn đã chồng chất khủng hoảng – từ Ukraine đến Trung Đông, từ biến đổi khí hậu tới khủng hoảng năng lượng – việc Mỹ trở thành một “ẩn số” càng khiến bức tranh thêm phức tạp. Niềm tin rằng Washington sẽ duy trì sự ổn định, dựa trên nền tảng thể chế bền vững, nay đã bị đặt dấu hỏi.

Từ việc can thiệp vào Fed tới ý tưởng đổi tên Bộ Quốc phòng, từ hủy bỏ dự án năng lượng xanh tới loạt động thái pháp lý, tất cả đang cho thấy một mẫu hình: Tổng thống Donald Trump quyết tâm định hình lại bộ máy quyền lực theo cách chưa từng có tiền lệ. Đây không chỉ là những quyết sách chính sách, mà là cuộc thử nghiệm về giới hạn của nền dân chủ Mỹ. Lịch sử cho thấy, mọi sự lạm quyền đều kéo theo phản ứng. Quốc hội, tòa án, truyền thông, xã hội dân sự – tất cả sẽ phải đối diện với câu hỏi: họ có chấp nhận để những thiết chế độc lập bị xói mòn, hay sẽ đứng lên bảo vệ hệ thống đã định hình nước Mỹ suốt hơn hai thế kỷ? Và xa hơn, thế giới cũng đang chờ câu trả lời: liệu Mỹ có còn là điểm tựa ổn định, hay sẽ trở thành nhân tố bất định lớn nhất trong trật tự quốc tế?

Khổng Hà

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/binh-luan-quoc-te/nhung-buoc-di-lam-rung-chuyen-the-che-my-i779442/